خزانه‌داری علم الهی در کلام اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث خزانه‌داری علم الهی است. خزانه‌داری علم الهی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: خزانه‌داری علم الهی در حدیث - خزانه‌داری علم الهی در کلام اسلامی - مقام خزانه‌داری علم الهی - پرسش مرتبط نداردائمه (ع)، نگهبان دانش خداوند هستند و آن را مانند گنجی پاس می‌دارند. براساس روایات ائمه (ع) خزانه‌دار علم خدا هستند: «خزان علم الله».
مقدمه
ائمه (ع)، نگهبان دانش خداوند هستند و آن را مانند گنجی پر بها، پاس می‌دارند. از برخی روایات چنین برداشت می‌شود، امامان (ع) خزانه‌دار علم خدا و صندوق وحی او و حجت رسا بر همۀ کسانی هستند که زیر آسمان و روی زمین‌اند. خداوند ائمه (ع) را پس از پیامبر (ص)، به بخشی از علومی که نزد ذات مقدّسش هست واقف ساخته و آنها گنجینه‌دار این علومند و علومی را در اختیار ایشان قرار داده که در اختیار احدی از مردم قرار نداده است؛ زیرا این تعبیر که آنان خزانه‌دار و نگهدارنده علم خداوند هستند تنها در مورد اهل بیت (ع) به کار رفته است[۱].
معناشناسی خزان العلم و خزانه دار بودن امامان
واژۀ "خُزّان" و "خزنة" جمع خازن است به معنای حافظ و نگهدارنده و "مخزن" به معنای "محلّ حفظ چیزی" است. "خزانه، اسم مکانی است که در آن چیزی حفظ می‌گردد"[۲]. "ریشه این مادّه به معنای جمع و ضبط و نگهداری در محلّ معیّنی است، خواه این امر مادّی و جسمانی باشد، یا روحانی، همانند مالی که در مخزن حفظ می‌گردد، یا علمی که در قلب حفظ می‌شود و مانند صفاتی که در نفس، محفوظ می‌گردد"[۳] و به کسی گفته می‌شود که چیزی را اعم از مادی یا معنوی در جایی ذخیره و نگهداری می‌کند[۴]. خزینه و معدن یعنی چیزی که کم‌کم و به تناسب نیازهای گوناگون، از آن برداشته شود. آن بزرگواران مخزن علم و دانش هستند. در مخزن، حقیقت هر چیزی وجود دارد، نه صورت و تصویر آن و لذا حقیقت و ملکوت همۀ موجودات نزد ائمه (ع) حاضر است و این یعنی دسترسی به علم غیب[۵].
در یک تقسیم علم بر دو قسم است:
- علوم دینی که ارتباط مستقیم با دین دارند؛
- علوم دنیوی که ارتباط مستقیم با دین ندارد.
به مقتضای «خُزَّانُ الْعِلْمِ» هر دو قسم از علوم نزد ائمه (ع) است. امامان (ع) در هر عصری که زندگی می‌‌کردند از همۀ مردم آگاه‌تر بودند و لذا تطبیق «خُزَّانَ الْعِلْمِ» از نظر عقلی، نقلی و واقع خارجی بر ایشان روشن است[۶].
پرسش‌های وابسته
منابع
خاتمی، سید احمد، در آستان امامان معصوم ج۲
مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام
خاتمی، سید احمد، امامان گنجینه‌های علم خداوند
مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن
محقق فرید، محمد مهدی، مفتاح الأسرار فی علم الأئمة الأطهار
حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر
طهرانی، عباس، دین و وجدان
نمازی شاهرودی، علی، علم غیب
هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود
پانویس
- ↑ ر.ک: مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام، ص۶۷؛ نمازی شاهرودی، علی، علم غیب، ص۱۳۰؛ طهرانی، عباس، دین و وجدان، ص۲۸۶ ـ ۲۸۹؛ حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر، ج ۲، ص۱۲۶ ـ ۱۳۳؛ خاتمی، سید احمد، امامان گنجینه‌های علم خداوند؛ محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعه کبیره، ص۷۶ الی ۸۲؛ هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؛ مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن؛ محقق فرید، محمد مهدی، مفتاح الأسرار فی علم الأئمة الأطهار، ص۶۴، پاورقی شماره ۲۹.
- ↑ معجم مقاییس اللغه، ص۲۹۶.
- ↑ "أنّ الأصل الواحد فی هذه المادّة هو الجمع و الضبط فی محلّ و مورد معیّن، و هذا المعنی أعمّ من أن یکون المخزون مادّیّا أو معنویّا أو یکون- المخزن جسمانیّا أو روحانیّا، کما فی المال المضبوط فی الخزانة، و العلوم المضبوطة فی القلب، و الصفات المخزونة فی النفس"؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۳، ص۴۷.
- ↑ فراهیدی، العین، ج ۴، ص۲۰۹؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۳، ص۱۳۹.
- ↑ ر.ک: حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر، ج ۲، ص۱۲۶ ـ ۱۳۳؛ خاتمی، سید احمد، در آستان امامان معصوم؛ ج۲، ص۲۱۰؛ هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؛ طهرانی، عباس، دین و وجدان، ص۲۸۶ ـ ۲۸۹.
- ↑ ر.ک: حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر، ج ۲، ص۱۲۶ ـ ۱۳۳.