اعجاز البیان فی تأویل ام القرآن (کتاب)
| اعجاز البیان فی تأویل ام القرآن | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | صدرالدين قونوى |
| ناشر | انتشارات بوستان کتاب |
| محل نشر | قم، ایران |
| سال نشر | ۱۴۲۳ق، ۱۳۸۱ش ش |
| تعداد صفحه | ۳۹۱ |
| شابک | ۹۶۴-۳۷۱-۱۸۳-۸ |
| شماره ملی | م۸۱-۳۷۷۲۶ |
اعجاز البیان فی تأویل ام القرآن کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویل و تفسیر عرفانی سوره فاتحه می‌باشد. این کتاب اثر صدرالدين قونوى است و انتشارات بوستان کتاب انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
دربارهٔ کتاب
تفسیر اعجاز البیان، تفسیر عرفانی سوره فاتحه (ام القران) است که به قلم صدرالدين قونوى از مشهورترین عارفان و اندیشمندان مسلمان به زبانی رمزی و پیچیده نوشته شده است. صدرالدین محمد بن اسحاق بن یوسف قونوی ملقب به کبیر در سال ۶۰۷ق در شهر قونیه به دنیا آمد. پدرش در کودکی از دنیا رفت و مادرش به ازدواج ابن عربی درآمد. صدرالدین محمد به این وسیله تحت تربیت عرفانی و معنوی ناپدری خود از بزرگان عرفان و تصوف شد. او در کنار سلوک و ریاضت به کسب علوم ظاهری هم پرداخت و در اندک زمانی جامع فقه و حدیث و علوم عقلی و نقلی گردید و در سال ۶۷۳ق جهان را وداع گفت.
او نخستین شارح آثار و افکار و همچنین جانشین ابن عربی محسوب می‌شود که بزرگان بسیاری در عرصه عرفان و تصوف، همچون مؤیدالدین جندی، شمس‌الدین مکی، فخرالدین عراقی و قطب‌الدین شیرازی از محضر او کسب معرفت و دانش کرده‌اند. صدرالدين قونوى با جلال‌الدین محمد بلخی (مولوی)، رابطه دوستی عمیقی داشت و هر دوی آنها، وظایف تجلیل و احترام تمام در حق یکدیگر معمول می‌داشتند. خواجه نصیرالدین طوسی در مسائل حکمت و عرفان، مکاتبات فراوانی با قونوی داشت و همیشه از وی با تمجید و با القابی این چنین یاد می‌کرد: لسان الحقیقه، برهان الطریقه، قدوه السالکین الواجدین و مقتدی الواصلین المحققین. از آثار اوست: تفسیر اعجاز البیان فی تأویل ام القرآن، مفتاح الغیب، النّفحات الاهیه، شرح اسماء الحسنی، مرأه العارفین و فکوک فی اسرار مستندات الفصوص.
از ویژگی‌های تفسیر اعجاز البیان، این است که تفسیری عرفانی و سرشار از اصطلاحات پیچیده و فنی است که درک آن برای همگان دشوار است. استاد سید جلال‌الدین آشتیانی درباره این ویژگی آثار قونوی می‌گوید: "درک مطالب آثار قونوی بسیار دشوار است و انسان باید بعد از تحصیل عرفان و قرائت یکی از کتب درسی تصوف به مطالعه آثار قونوی بپردازد و آن قدر به مطالعه خود ادامه دهد تا به زبان او آشنا شود". قونوی در تقریر مطالب، بسیار کوتاه و موجز سخن می‌گوید و مطالب بسیار بلند را در جملاتی کوتاه بیان میدارد و همین روش است که درک مباحث مدون در کتاب‌هایش را دشوار ساخته است. تحقیقات و استنادات قونوی اختصاص به خودش دارد و بسیار کم مشاهده می‌شود که مطالب دیگران را در تحقیقاتش بیاورد؛ البته مجموعه آثار و اندیشه‌های ابن عربی از این قاعده مستثنی است. قونوی در بیشتر آثار خود از اندیشه‌های استاد خود بهره می‌برد و در راستای شرح و توضیح و گسترش آنها می‌کوشد. قونوی در این تقسیر، یک دسته مسائل کشفی و شهودی را مطرح می‌کند و بسیار کوتاه و مختصر و گاه مبهم، درباره آنها سخن می‌گوید و از بسیاری از مسائل به دلیل معذور بودن از آشکار شدن آنها در می‌گذرد. مفسر، پیش از آغاز به تفسیر سوره حمد، مقدماتی را عنوان می‌کند (همچون: محال بودن ادراک حقایق مجرد، کیفیت وصول علم ذوقی و راز بهره‌وری از علم لدنی) و سپس در تفسیر از آنها بهره می‌برد.
پس از این مقدمه در قالب چکیده‌ای، ارکان کلام غیبی را مطرح کرده و پس از مقدمه دیگری، طریق بحث را ضمن قواعدی کلی که تعلق به اصول حقایق و علوم الهی دارد بیان میدارد و دلایل نظری را از جهت وصول به غایت رد کرده و سپس قانون فکری را که نزد صاحبان نظر مطلوب است، عنوان می‌کند. پس از این مقدمات، تفسیر و شرح ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ به زبان ذوقی و کشفی آمده است که آشکار کننده درون‌مایه اصلی آیه است؛ بنابراین از اولین تعین اسمی احدی که کلید مرتبه اسماء است آغاز می‌کند که نظیر آن در نفس انسانی، همزه است و الف و مظهر نفس رحمانی می‌باشد. پس از آن به حروف سین و میم می‌پردازد و در ادامه آن شروع به تفسیر ﴿الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ می‌کند که بنده چگونه باید پروردگارش را یاد کند. او همچنین، در مطاری بحث مراتب حضور را بیان میدارد. مهم‌ترین امتیاز تفسیر اعجاز البیان، این است که نمونه‌ای عالی از تفاسیر عرفانی است که ریشه در تأویلات عارفانه دارد. آثار قونوی در بالاترین درجات عرفان علمی قرار دارد و همین ویژگی، فهم این آثار را سخت و دشوار ساخته است. به دیگر سخن، تفاوت و تمایزی که این تفسیر با بیشتر تفاسیر دیگر دارد در این نکته است که این کتاب بر اساس روش تأویلی به نگارش در آمده است و مفسر آن در زمره مفسرانی است که قرآن را "ذوبطون" می‌دانند و معتقدند تنها روش دستیابی به این بطون و این لایه‌های تودرتو، تأویل است. مفسر، کمتر به نقل سخنان و نظرات مفسران و قرآن‌شناسان پرداخته است و بیشتر گفته‌های وی درباره سوره حمد و اسرار عرفانی آن، از قلب صیقل خورده خودش فیضان می‌کند؛ چیزی که آن را علم لدنی گفته‌اند و آن را در برابر علم اکتسابی یا کسبی قرار داده‌اند [۲][۳]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
پانویس
- ↑ کتابخانه دیجیتال دفتر تبلیغات اسلامی
- ↑ اعجاز البیان، صدرالدين قونوى، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، قم، انتشارات بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
- ↑ کوشا، محمد علی، مقاله «تفسیر ابی السعود»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.
- ↑ وبگاه عرفان شیعی