مسئولیت همگانی
مقدمه
تحقق کامل و عملی آموزه‌های نبوی در گرو سپردن مسئولیت به همگان، بر اساس توانایی‌های علمی و عملی و استعدادهای آنان است. توجه و اهتمام به امور مسلمانان و رفع مشکلاتشان و پیش‌گیری از فساد و مبارزه با ناهنجاری‌ها از مصداق‌های این شاخصه است. پیامبر اکرم (ص) همه مسلمانان را نسبت به یکدیگر مسئول می‌داند و می‌فرماید: «كُلُّكُمْ رَاعٍ وَ كُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ»؛ «همه شما راهبر، ناظر و مسئول جمع خویش هستید»[۱]. رسول اکرم (ص) با این سخن، مردم را از انزواطلبی و گوشه‌گیری از امور گوناگون اجتماعی و سیاسی و غفلت و بی‌خبری از امور باز می‌دارد. بی‌شک، در جامعه‌ای ساده و به دور از اختلاف‌ها و درگیری‌های سیاسی و اجتماعی، ایفای این نقش آسان است، ولی با پیشرفت و تحول جوامع و پدید آمدن مناسبات و روابط اجتماعی پیچیده و گسترده، مردم برای ایفای این وظیفه اسلامی، به مقدمات و کسب آمادگی‌های فراوانی نیاز دارند. مردم یک جامعه برای شرکت در امور سیاسی و اجتماعی خویش، بیش از هر چیز باید از مسائل روز جامعه، رخ دادهای داخلی و خارجی و تصمیم‌ها و تدبیرهای حکومتی آگاهی کافی داشته باشند.
حضور در صحنه‌های سیاسی و اجتماعی و احساس مسئولیت در برابر رخدادهای جامعه موجب کاهش بسیاری از تنش‌ها و بحران‌های اجتماعی و ایجاد حرکت‌های اصلاحی در جامعه می‌شود. در حقیقت، بسیاری از اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی مانند اهتمام به امور مسلمانان که به فرموده رسول خدا (ص) شرط مسلمانی و دین‌داری است[۲]، از همین اصل اساسی مسئولیت همگانی سرچشمه می‌گیرد. رسول گرامی اسلام می‌فرماید: «هر که صبح کند و به امور مسلمانان اهتمام نداشته باشد، مسلمان نیست»[۳].
از مصداق‌های این امر می‌توان به احساس مسئولیت مردم در قبال عملکرد دولت مردان و برنامه‌های مصوب نظام اسلامی اشاره کرد. نهاد دولت باید خط مشیی نیکو و مفید برگزیند و با سیاست گذاری‌های مناسب و درست، فعالیت‌های مؤثری را برای اصلاح جامعه و بهبود وضع مردم انجام دهد و با جدیت و کوشش، برنامه‌های مصوب را پی‌گیری کنند. در مقابل، بایسته است مردم نیز به منظور تحقق هدف‌های نظام حاکم صالح و برای یاری رساندن به مسئولان دل‌سوز جامعه بکوشند و از آنچه موجب سستی در کار نظام اسلامی می‌شود، بپرهیزند[۴].
مصلحت عموم قشرهای اجتماعی، جز با تحقق یافتن هدف‌ها و برنامه‌های اصلاحی حکومت شایسته، امکان‌پذیر نیست. از این‌رو، افراد جامعه باید از گرایش‌های شخصی و گروهی و تعصب‌های بی‌مورد دوری کنند و به فکر همه افراد جامعه باشند و در این راه از هیچ کوششی فروگذار نکنند. مسلمانان صدر اسلام، شوق و تمایل بسیاری برای تحقق بخشیدن به برنامه‌های حکومت اسلامی داشتند و از این امر بسیار استقبال می‌کردند. حضور مشتاقانه آنها در مسائل گوناگون اجتماعی و شرکت داوطلبانه در سریه‌ها و غزوه‌ها برای دفع فتنه‌ها و آشوب‌ها و اطاعت از رسول خدا (ص) در همه امور، مبیّن این اشتیاق و فرمان‌برداری است. البته افرادی مانند حضرت علی (ع)، سلمان، ابوذر و مقداد همواره گوی سبقت از دیگران می‌ربودند. در مقابل، افرادی نیز بودند که منافقانه و با ظاهر مسلمانی، با رسول خدا (ص)، مخالفت و در پیشبرد هدف‌های والای اسلامی کارشکنی می‌کردند..[۵].
منابع
پانویس
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۸، ح۳۶؛ صحیح بخاری، کتاب الجمعه، ج۱، ص۱۶۰.
- ↑ اصول کافی، کتاب الایمان و الکفر باب الاهتمام بأمور المسلمین، ح۱ و ۵.
- ↑ اصول کافی، کتاب الایمان و الکفر باب الاهتمام بأمور المسلمین، ح۱ و ۵.
- ↑ سیدهادی حسینی، فقر و توسعه در منابع دینی، ص۵۳۷.
- ↑ صمیمی، سید رشید، اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی، ص ۶۶.