جویریة بن مسهر عبدی در تراجم و رجال

این مدخل زیرشاخهٔ بحث جویریة بن مسهر عبدی است. جویریة بن مسهر عبدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جویریة بن مسهر عبدی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

جویریة بن مسهر، در سند سه روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از کتاب‌های من لا یحضره الفقیه و تأویل الآیات الظاهرة واقع شده است:

«و فی شرح الآیات الباهرة و ذكر محمد بن العباس في تأويل ﴿فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ﴾ تأويلا حسنا، وَ هُوَ مَا رَوَاهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ جُوَيْرِيَةَ بْنِ مُسْهِرٍ قَالَ: أَقْبَلْنَا مَعَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(ع) بَعْدَ قَتْلِ الْخَوَارِجِ حَتَّى إِذَا صِرْنَا فِي أَرْضِ بَابِلَ حَضَرَتْ صَلَاةُ الْعَصْرِ فَنَزَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) وَ نَزَلَ النَّاسُ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذِهِ أَرْضٌ مَلْعُونَةٌ وَ قَدْ عُذِّبَتْ مِنَ الدَّهْرِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ هِيَ إِحْدَى الْمُؤْتَفِكَاتِ وَ هِيَ أَوَّلُ أَرْضٍ عُبِدَ فِيهَا وَثَنٌ إِنَّهُ لَا يَحِلُّ لِنَبِيٍّ وَ لَا وَصِيِّ نَبِيٍّ أَنْ يُصَلِّيَ بِهَا فَأَمَرَ النَّاسَ فَمَالُوا إِلَى جَنْبِ الطَّرِيقِ يُصَلُّونَ وَ رَكِبَ بَغْلَةَ رَسُولِ اللَّهِ(ص) فَمَضَى عَلَيْهَا. قَالَ جُوَيْرِيَةُ فَقُلْتُ وَ اللَّهِ لَأَتَبَعَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ لَأُقَلِّدَنَّهُ صَلَاتِيَ الْيَوْمَ قَالَ فَمَضَيْتُ خَلْفَهُ وَ اللَّهِ مَا جُزْنَا جِسْرَ سُوَرا حَتَّى غَابَتِ الشَّمْسُ قَالَ فَسَبَبْتُهُ أَوْ هَمَمْتُ أَنْ أَسُبَّهُ قَالَ فَالْتَفَتَ إِلَيَّ فَمَضَيْتُ خَلْفَهُ وَ قَالَ يَا جُوَيْرِيَةُ أَذِّنْ قُلْتُ نَعَمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ فَنَزَلَ نَاحِيَةً فَتَوَضَّأَ ثُمَّ قَامَ فَنَطَقَ بِكَلَامٍ لَا أَحْسَبُهُ إِلَّا بِالْعَبَرَانِيَّةِ ثُمَّ نَادَى الصَّلَاةَ قَالَ فَنَظَرْتُ وَ اللَّهِ إِلَى الشَّمْسِ قَدْ خَرَجَتْ مِنْ بَيْنِ جَبَلَيْنِ لَهَا صَرِيرٌ فَصَلَّى الْعَصْرَ وَ صَلَّيْتُ مَعَهُ فَلَمَّا فَرَغْنَا مِنْ صَلَاتِنَا عَادَ اللَّيْلُ كَمَا كَانَ فَالْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ يَا جُوَيْرِيَةُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَقُولُ ﴿فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ﴾ وَ إِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ سُبْحَانَهُ بِاسْمِهِ الْأَعْظَمِ فَرَدَّ عَلَيَّ الشَّمْسَ».

شرح حال راوی

از رجالیان قدمای شیعه، کشّی، برقی و شیخ طوسی از راوی یاد کردند؛ ولی در الفهرست شیخ طوسی و رجال النجاشی عنوان نشده است، چون وی دارای اثر علمی نبوده است و موضوع این دو کتاب، یادکرد راویان صاحب کتاب است.

ابن حجر عسقلانی از رجالیان سنّی نیز به نقل از رجال کشّی از جویریة بن مسهر نام برده و نوشته است: جويرية بن مسهر العبدي؛ و يقال ابن بشر بن مسهر كوفي، روي عن علي، و عنه الحسن بن محبوب و جابر بن الحر، ذكره الكشي في رجال الشيعة و قال: كان من خيار التابعين.

روایات اندکی از راوی در کتب حدیثی نقل شده است؛ مانند یک روایت در بصائر الدرجات، یک روایت در الکافی و یک روایت در من لا یحضره الفقیه، با یادآوری این نکته که روایت بصائر الدرجات و من لا یحضره الفقیه، همین روایت یاد شده است که از تأویل الآیات الظاهره نقل شده و به روایت ردّ الشمس معروف است. بر این پایه، شیخ صدوق در مشیخه به ذکر طریق خویش به روایت جویریة بن مسهر پرداخته و نوشته است: و ما كان فيه عن جويرية بن مسهر في رد الشمس علي أمير المؤمنين(ع) بعد وفاة النبي(ص) فقد رؤيته عن أبي، و محمد بن الحسن - رضي الله عنهما - قالا: حدثنا سعد بن عبدالله، عن أحمد بن محمد بن عيسي، عن الحسين بن سعيد، عن أحمد بن عبدالله القروي، عن الحسين بن المختار القلانسي، عن أبي بصير، عن عبدالواحد بن المختار الأنصاري، عن أم المقدام الثقفية، عن جويرية بن مسهر. جویریة بن مسهر از خواص اصحاب امام علی(ع) و از یاران برجسته آن حضرت به شمار می‌آید که سرانجام در راه دفاع از ولایت و اظهار ارادت و محبت نسبت به مولایش به شهادت رسیده و معاویه (لعنة الله علیه) او را در کنار نام امام علی(ع) سب می‌کرده است.

نجاشی در شرح حال هشام بن محمد بن السائب ضمن برشمردن کتاب‌های او، از کتابی با عنوان کتاب مقتل رشید و میثم و جویریة بن مسهر نام برده است.

بر اساس نقل شیخ مفید، امام علی(ع) شهادت جویریة بن مسهر را پیشبینی کرده بود؛ حتی چگونگی آن را یادآور شده بود که از جمله اخبار غیبی آن حضرت شمرده می‌شود.

طبقه راوی

تاریخ ولادت و شهادت جویریة بن مسهر روشن نیست؛ ولی در زمان عبیدالله بن زیاد به شهادت رسیده و برقی و شیخ طوسی او را از اصحاب امیر مؤمنان(ع) معرفی کرده‌اند و در اسناد روایات نیز از آن حضرت روایت کرده است.

آیت الله بروجردی او را در طبقات رجال الکافی و طبقات رجال الفقیه از طبقه دوم راویان به شمار آورده است.

استادان و شاگردان راوی

در اسناد روایات، جویریة بن مسهر تنها از امیر مؤمنان حضرت علی(ع) روایت نقل کرده است و أم المقدام الثقفیه و جابر بن الحُرّ و حسن بن محبوب از وی روایت کرده‌اند.

مذهب راوی

جویریة بن مسهر از راویان امامی است، از این رو در رجال برقی که به ذکر راویان امامی اختصاص دارد، عنوان شده است. استقامت، پایبندی و اعتقاد راسخش به حقانیت جریان ولایت و بطلان جریان مخالف به اندازه‌ای بود که جانش را در این راه مقدس فدا کرد و به فوز عظیم شهادت بار یافت. عاش سعیداً و مات سعیداً!.

جایگاه حدیثی راوی

توثیقی از رجالیان قدماء درباره جویریة بن مسهر نرسیده است؛ ولی علامه حلی از وی در قسم یکم کتاب رجالش که به راویانی اختصاص دارد که به روایاتش اعتماد کرده، عنوان نکرده است؛ نیز ابن داود.

وحید بهبهانی: في هشام بن محمد السائب أن له كتابا في مقتل رشيد و ميثم و جويرية، و فيه إيماء إلي مشكوريته و جلالته و اشتهار حديثه في رد الشمس علي أمير المؤمنين(ع) و كونها متلقاة بالقبول يومي إلي الإعتماد عليه.

شیخ حرّ عاملی و علامه مجلسی نیز جویریة بن مسهر را از راویان ممدوح دانسته‌اند؛ ولی از تجمیع قرائن، وثاقت وی اثباتپذیر است؛ نمونه‌ها:

1. امام علی(ع) او را از ثقات اصحاب خود شمرده است: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ فِي كِتَابِ الرَّسَائِلِ: عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ: كَتَبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع)... فَدَعَا كَاتِبَهُ عُبَيْدَ اللَّهِ بْنَ أَبِي رَافِعٍ فَقَالَ لَهُ أَدْخِلْ عَلَيَّ عَشَرَةً مِنْ ثِقَاتِي. فَقَالَ: سَمِّهِمْ لِي يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ. فَقَالَ: أَدْخِلْ أَصْبَغَ بْنَ نُبَاتَةَ، وَ أَبَا الطُّفَيْلِ عَامِرَ بْنَ وَائِلَةَ الْكِنَانِيَّ، وَ رَزِينَ بْنَ حُبَيْشٍ الْأَسَدِيَّ، وَ جُوَيْرِيَةَ بْنَ مُسْهِرٍ الْعَبْدِيَّ...».
2. بشارت امام علی(ع) به شهادت جویریة بن مسهر. (چنانکه گذشت).
3. شیخ مفید او را از سابقان مقرّبان اصحاب امام علی(ع) به شمار آورده است: ذكر السابقين المقربين من أمير المؤمنين(ع) حدثنا جعفر بن الحسين، عن محمد بن جعفر المؤدب:... و من التابعين أويس بن أنيس القرني... و جويرية بن مسهر العبدي.
4. ابن أبی الحدید او را از دوستان امام علی(ع) به شمار آورده است که حضرت او را دوست می‌داشت:

«و كان لعلي بن أبي طالب صديقا؛ و كان علي يحبه؛ يا جويرية الحق بي‌فإني إذا رأيتك هويتك؛ يا جويرية! الحق بي‌لا أبا لك أ لا تعلم أني أهواك و أحبك؛ فكان ناس ممن يشك في أمر علي(ع) يقولون أ تراه جعل جويرية وصيه كما يدعي هو من وصية رسول الله(ص) قال يقولون ذلك لشدة اختصاصه له».

علامه مامقانی نوشته است: أقول: مقتضي الحب المفرط من أمير المؤمنين(ع) إياه وثاقته، فلا وجه لعد حديثه في الحسان، بل ينبغي عده في الصحاح، لعدم تعقل حب الأمير(ع) غير العدل الثقة.

شگفتا آیت‌الله خویی با ضعیف دانستن سند دو روایت یاد شده، وثاقت جویریة بن مسهر را نمی‌پذیرد، در حالی که روایت یکم را سید بن طاووس از کتاب الرسائل ثقة الإسلام کلینی با تعبیر "علي بن إبراهيم بإسناده" و روایت دوم را شیخ مفید با تعبیر "ما رواه العلماء" نقل کرده‌اند.

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۵