دولت نبطیان
مقدمه
قبل از میلاد، در منطقه شمال غربی جزیرة العرب - حد فاصل موصل و فرات - (اردن کنونی)[۱]، دولتی تشکیل شد که مانند اقوام جنوب عربستان تجارت می‌کردند. اعراب، این دولت را، "الحضر"[۲] و رومیان، آن را "پترا" می‌گفتند[۳].
گفته شده است عده‌ای از "کلدانیان" (انباط)[۴] - مردمی ساکن بین بصره و کوفه -[۵] در قرن ششم ق. م، با تصرف پترا - که بر سر راه‌های بازرگانی قرار داشت- آن را به عنوان پایتخت خویش برگزیدند[۶]. آنها در زمین‌هایشان کشت می‌کردند و به تجارت نیز می‌پرداختند[۷]. آنها به یُمن راه‌های تجاری بزرگی که مصر و شام را به غزه و شهرهای فینیقیه متصل می‌کرد و نیز راه تجاری دیگری که از طریق خلیج به شهر پترا می‌رسید، به سرعت پیشرفت کردند[۸]. آنها مصنوعات مسی و آهنی را به یمن، شام و یونان می‌بردند و کالاهای ایران، هند و ماورای هند را در مصر، شام و دیگر نقاط تجاری توزیع می‌کردند[۹].
"دیودور سیسیلی" متوفای ۵۷ ق. م نخستین خبرها را از نبطیان، آورده است. او می‌نویسد: "نبطیان در حدود سال ۳۱۲ ق. م چنان قدرتی یافتند که طی دو جنگ برابر انتیکونوس، جانشین اسکندر در شام به پیروزی رسیدند"[۱۰].
پترا در قرن اول میلاد، به علت حمایت‌های رومیان، به اوج قدرت و ثروت خود رسید[۱۱]. در این زمان، قلمرو حکومتشان از شمال عربستان تا دمشق بود[۱۲]؛ اما بعد از گذشت دو قرن از میلاد، کم‌کم پترا در سراشیبی سقوط قرار گرفت. زمانی که "بطلمیوس فیلادلفیوس" راه‌های تجاری دریای سرخ و بلاد حاره را در اختیار گرفت، تأثیرات بسیار سوئی بر اوضاع سیاسی جزیرة‌العرب گذاشت؛ زیرا در راه‌های خشکی، امکان تجارت با هند و آفریقا وجود نداشت[۱۳].
از سوی دیگر کم‌کم از مسیر کاروان‌های شرق به طرف مناطق شمالی به مرکزیت "تدمر"، تغییر جهت دادند [۱۴] و راه تجاری شمال و جنوب نیز به قسمت شرقی شبه‌جزیره منتقل شد [۱۵].
امپراتوری روم با تصرف شام، این دولت را به شدت دچار مخاطره کرد[۱۶]. آنجا بارها در معرض هجوم رومیان، به ویژه تراژان، امپراتور روم، واقع شد. برخی گفته‌اند[۱۷] سرانجام در سال ۱۰۵ م، تراژان، امپراتور روم به حکومت نبطیان خاتمه داد؛[۱۸] اما بسیاری از مورخان نیز این حملات را ناکام توصیف کرده‌اند. از ادامه حیات نبطیان تا زمان "شاپور بن اردشیر"سخن گفته و یادآور شده‌اند که آنها در پی هم‌پیمانی با دولت روم در سال ۲۳۵ م[۱۹] مغضوب ایرانیان شدند؛ از این رو شاپور، شاه ایران، در سال ۲۴۱ م به آن حمله برد[۲۰] و به عمر این دولت خاتمه داد[۲۱].
نبطیان از لحاظ فرهنگی به شدت تحت تأثیر یونانیان قرار داشتند. آنها علوم شایع را از یونانیان آموختند و نویسندگانشان به خط نبطی و یونانی نگارش می‌کردند[۲۲]. شهرهای مهم این دولت، علاوه بر پترا، "حجر"، "حشبون" و "جرش" بود[۲۳]. جرش، جایگاه "الهه ارتمیس" بود[۲۴].[۲۵]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ علی بن الحسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۴۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۶۷-۲۶۸.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۲، ص۱۸۱؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۷۱.
- ↑ ابن فقیه همدانی، البلدان، ج، ۴، ص۱۷۸.
- ↑ علی بن الحسین مسعودی، التنبیه و الإشراف، ص۸۲-۸۳.
- ↑ عمر فروخ، تاریخ الجاهلیه، ص۶۵؛ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۸۷.
- ↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۱۰–۵۳.
- ↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۲۰.
- ↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۲۰.
- ↑ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۸۷؛ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۲۰.
- ↑ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۹۱.
- ↑ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۸۸.
- ↑ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۹۲.
- ↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۲۱.
- ↑ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۹۲.
- ↑ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ج۱، ص۹۲.
- ↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۳۱.
- ↑ عزالدین ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۲۶۵.
- ↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۴۹.
- ↑ ابن فقیه همدانی، البلدان، ج۴، ص۱۷۸ (زیرنویس به نقل از الحضارات السامیه)؛ علی بن الحسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۴۶-۲۴۷.
- ↑ ابن فقیه همدانی، البلدان، ج۴، ص۱۷۸.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۲، ص۴۷-۵۰؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۷۱-۷۲؛ بلعمی، تاریخنامه طبری، ج۱، ص۶۰۹.
- ↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۴۹-۵۲.
- ↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۶۶.
- ↑ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۳، ص۶۷.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، دولت‌های عرب جاهلی، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۳۷۱-۳۷۳.