مرجعیت دینی اهل بیت در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مرجعیت دینی اهل بیت است. مرجعیت دینی اهل بیت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مرجعیت دینی اهل بیت در قرآن - پرسش مرتبط نداردمرجعیت دینی اهل بیت (ع) به معنای محل رجوع بودن ایشان در امور دینی است. از آنجا که دین اسلام آخرین و کامل‌ترین ادیان است و با توجه به اینکه در زمان حیات پیامبر (ص)، امکان بیان تمام احکام وجود نداشت، لذا بعد از ایشان باید مرجع و راهنمای معصوم وجود داشته باشد تا احکام اسلامی را برای مردم بیان کرده و آنان را هدایت کند. براساس ادلۀ عقلی و نقلی، این شأن برای اهل بیت (ع) ثابت شده است.
مقدمه
مرجعیت دینی اهل بیت(ع) با ذکر چند مقدمه و اضافه آنها به آیه ﴿عِلْمُ الْكِتَابِ﴾ می‌توان به اثبات رسانید:
مقدمه اول
در قرآن کریم می‌خوانیم: ﴿إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ * فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ * لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ﴾[۱].
در ﴿لَا يَمَسُّهُ﴾ دو احتمال است: یکی مسّ ظاهری با اعضای بدن و دیگری، مسّ باطنی. همان‌گونه که در ﴿الْمُطَهَّرُونَ﴾ نیز دو احتمال است: یکی طهارت ظاهری با اعضای بدن و دیگری، طهارت باطنی با قلب[۲].
مقدمه دوم
در اینکه مطهران چه کسانی‌اند؟ باز به قرآن مراجعه می‌کنیم، خداوند متعال می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۳].
در این آیه شریفه، مصداق مطهران، مشخص و معین شده است؛ آنان کسانی جز اهل بیت پیامبر(ص) نیستند[۴].
مقدمه سوم
در تشخیص مصداق اهل بیت باید به روایات مراجعه کرد؛ زیرا قرآن می‌فرماید: ﴿وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ﴾[۵].[۶]
مقدمه چهارم
با مراجعه به روایات فریقین شیعه و سنی پی می‌بریم که مقصود از اهل بیت در آیه تطهیر، پیامبر اکرم، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) می‌باشند. اگرچه حصر در آیه اضافی است در مقابل همسران پیامبر(ص) و بقیه صحابه تا آنها از شمول آیه خارج گردند؛ در نتیجه، آیه تطهیر شامل بقیه اهل بیت(ع) از دوازده امام نیز می‌شود.
از مجموع این مقدمات استفاده می‌شود که اهل بیت عصمت و طهارت(ع) مرجع دینی مردم بوده و بر مردم امامت دارند و بیانات آنان در ذیل آیات، حجت است[۷].
مقصود از ﴿مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾
با قطع نظر از ظاهر آیه که ظهور در افراد معصوم دارد، با مراجعه به روایات تفسیری اهل سنت و شیعه که در ذیل آیه مورد بحث وارد شده نیز پی می‌بریم که مقصود از ﴿مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾ اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و در رأس آنان علی بن ابی طالب(ع) است.
اینک برخی از روایات شیعه و اهل سنت را در این زمینه، مورد بررسی قرار می‌دهیم: کلینی به سند صحیح از برید بن معاویه نقل کرده که گفت: «قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ(ع): ﴿قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾[۸] قَالَ إِيَّانَا عَنَى وَ عَلِيٌّ أَوَّلُنَا وَ أَفْضَلُنَا وَ خَيْرُنَا بَعْدَ النَّبِيِّ(ص)»[۹].
از امام باقر(ع) درباره آیه ﴿قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾ سؤال کردم؟ حضرت فرمود: «تنها ما را قصد کرده و علی اول و افضل ما و بهترین ما بعد از پیامبر(ص) است».
حاکم حسکانی به سندش از ابوسعید خدری نقل کرده که گفت: «سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ(ص) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾ قَالَ: ذَاكَ أَخِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ»[۱۰].
«از رسول خدا(ص) درباره قول خداوند متعال: ﴿وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾، سؤال کردم، حضرت فرمود: «آن، برادرم علی بن ابی طالب(ع) است»[۱۱].
منابع
پانویس
- ↑ «که این قرآنی ارجمند است * در نوشته‌ای فرو پوشیده * که جز پاکان را به آن دسترس نیست» سوره واقعه، آیه ۷۷-۷۹.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۲۰۶.
- ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۲۰۷.
- ↑ «(آنان را) با برهان‌ها (ی روشن) و نوشته‌ها (فرستادیم) و بر تو قرآن را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی و باشد که بیندیشند» سوره نحل، آیه ۴۴.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۲۰۷.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۲۰۸.
- ↑ «و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۲۹، حدیث ۶.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۴۰۰، حدیث ۴۲۲.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۲۰۸.