بحث:تربت امام حسین
تربت امام حسین(ع)
تربت امام حسین(ع) دارای ارزش زیادی است؛ توصیه شده با آن نماز خوانده شود[۱]. خوردن اندک آن اشکال ندارد و دوای هر دردی معرفی شده است[۲] و باعث رفع ترس و نگرانی می‌شود[۳]. روایت است که کام فرزندانتان را با آب فرات و تربت قبر امام حسین(ع) باز کنید؛ اگر نبود، با آب باران[۴].
در تهذیب الأحکام محدوده تربت حسینی مشخص شده است. امام صادق(ع) آن را از قبر حضرت تا ده میلی آن معرفی کرده است[۵]. در کتاب من لایحضره الفقیه حریم قبر حضرت پنج فرسخ از چهار جهت معرفی شده است[۶]. موضع قبر حضرت باغی از باغ‌های بهشت است[۷].[۸]
خاک قتلگاه امام حسین(ع) و اطراف آن
«تربت» در لغت به معنای خاک و اصطلاحاً به قبر و خاک گور به ویژه مزارهای مقدس و قبر بزرگان دینی گفته می‌شود. در فرهنگ اسلامی، تربت، نامی است که به خاک اطراف قبر پیامبر اکرم(ص) و امامان و امام‌زادگان و بیش از همه خاک کربلا و قتلگاه امام حسین(ع) گفته می‌شود. تربت امام حسین(ع) نزد شیعیان حرمت و قداست بالایی دارد و برای آن فضیلت‌ها و خواص ویژه‌ای فرض می‌شود.
در منابع شیعی، روایت‌های متعددی از قول پیامبر(ص) و امامان شیعه درباره فضیلت و ارزش معنوی و احکام و آداب مخصوص تربت آمده است. در برخی مقاتل، آمده است که جبرئیل با دادن مقداری تربت سرخ‌رنگ کربلا به پیامبر(ص)، او را از شهادت امام حسین(ع) آگاه کرد.
بر اساس همین قبیل روایات، تربت در فرهنگ شیعیان مصارف متعددی دارد. رایج‌ترین این مصارف، استفاده از قطعاتی از آن به عنوان مُهر نماز است. استفاده از مُهر کربلا دست‌کم از دوره صفویه در ایران رایج بوده است. در روایاتی از امام صادق(ع) به سجده بر خاک قبر امام حسین(ع) توصیه شده است و فقهای امامیه مانند صاحب عروه سجده بر تربت حسین(ع) را از سجده بر هر چیزی که سجده بر آن صحیح است، افضل دانسته‌اند.
تسبیح ساخته شده از تربت کربلا هم مورد توجه شیعیان است و از آن علاوه بر ذکر گفتن، برای تفأل و استخاره استفاده می‌شود. پیشینه ساخت تسبیح از تربت به صدر اسلام بر می‌گردد و طبق برخی گزارش‌ها، ساخت تسبیح از تربت حمزه ـ عموی پیامبر(ص) - رایج بوده و حضرت زهرا(س) تسبیحی از آن جنس داشته است. اما بعد از واقعه عاشورا، ساخت تسبیح از تربت امام حسین(ع) در بین شیعیان رواج یافت؛ گرچه ساخت تسبیح تربت حمزه هم کماکان ادامه داشت؛ چنانکه خاقانی در قرن ششم در قصیده مشهور خود درباره «ایوان مداین» به رواج آن اشاره کرده است. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است «کسی که تسبیحی از خاک قبر حسین(ع) همراه داشته باشد، در حال تسبیح محسوب می‌شود، اگرچه ذکر تسبیح نگوید». در روایتی از امام کاظم(ع) نیز آمده که «هر شیعه‌ای به تسبیحی از خاک قبر امام حسین(ع) نیازمند است».
از دیگر مصارف تربت کربلا، گشودن کام نوزاد از طریق نهادن مقداری اندک از تربت یا محلولی از آن در دهان نوزاد در بدو تولد است. این عمل، به استناد روایتی از امام صادق(ع) مستحب دانسته شده و موجب در امان ماندن نوزاد از بلایا و امراض و تضمین سلامتی‌اش تا پایان عمر پنداشته می‌شود. همچنین مرسوم است مقداری تربت در قبر و کفن میت قرار می‌دهند. این عمل، مستند روایی دارد و استحباب آن مورد تأکید فقهای شیعه است. مصرف دیگر تربت امام حسین(ع)، خوردن کمی از آن (در برخی فتاوا: به اندازه یک نخود متوسط) به قصد شفا است. خوردن خاک در فقه اسلامی حرام است؛ اما فقهای شیعه، تربت کربلا را از این حکم مستثنا کرده‌اند. گرچه به تصریح برخی از ایشان بهتر است تربت را در مقداری از آب حل نمایند که مستهلک شود و بعد آن آب را بیاشامند. در کامل الزیارات بیش از ۲۰ روایت درباره شفابودن تربت حسین(ع) نقل شده است. از جمله در روایتی از امام صادق(ع) آمده: «شفای هر دردی در تربت قبر حسین(ع) است و آن بهترین دارو است». افزایش رزق، دفع بلا، زدودن ترس، رفع حاجت و طلب برکت از دیگر مصارف تربت در فرهنگ شیعی است. برخی شیعیان، همواره تکه‌ای تربت همراه خود دارند.
روایات درباره محدوده‌ای که جایز است تربت از آن اخذ شود، اختلاف دارند؛ کمترین فاصله ذکرشده در روایات، ۲۰ ذراع از محل دفن پیکر امام حسین(ع) و بیشترین فاصله، هشت فرسخ است. ابن فهد حلی درباره تربتی که خوردنش جایز است بر این نظر است که لازم نیست از قبر مطهر برداشته شود؛ بلکه کافی است از حرم باشد که فاصله آن تا چهار فرسخ و بنابر روایت دیگر تا هشت فرسخ از قبر است. گرچه هرچه نزدیک‌تر باشد، افضل است. از نظر محقق اردبیلی نیز هر آنچه عنوان تربت امام حسین(ع) بر آن صدق کند، خوردنش جایز است. وی تصریح کرده موضوع حکم در برخی روایات خاک قبر است، ولی روشن است که چنین چیزی همیشه ممکن نیست. اما محمدباقر مجلسی در این باره احتیاط کرده و نظرش چنین است که در خوردن تربت باید احتیاط کرد که از خاک محدوده یک میل یا ۷۰ ذراع اطراف قبر باشد؛ بلکه در این قسمت هم هرچه به قبر نزدیک‌تر باشد، هم مطابق احتیاط و هم افضل است. بنابراین قداست فقط مخصوص تربت قبر امام حسین(ع) نیست بلکه تربت کربلا هم مقدس است.
ظهور کراماتی از تربت کربلا در منابع شیعی بازتاب یافته است؛ چنانکه محدث قمی درباره تربت کربلا می‌نویسد: «معجزه‌هایی که به سبب این تربت مقدس ظاهر گردیده، زیادتر از آن است که ذکر شود». همچنین در فرهنگ عامه شیعیان، باورهای غیرمستندی نیز درباره تربت رایج است؛ نظیر اینکه در روز عاشورا و ساعت شهادت امام حسین(ع)، تربت به طور غیرطبیعی تغییر رنگ می‌دهد و سرخ می‌شود. مهر و تسبیح‌هایی از جنس تربت، که به ویژه در بازارهای اطراف حرم حسینی به فروش می‌رسد، متعارف‌ترین کالایی است که زائران کربلا برای خویشان و آشنایان خود به عنوان «سوغات» می‌برند. روی مهرهای کربلا برای تمایز بخشیدن با مهرهای دیگر، معمولاً عباراتی نظیر «تربت اعلی مال کربلا» درج می‌شود.
تربت در مراسم مذهبی خوجه‌های اسماعیلی هند نیز کاربرد دارد. ذکر با تسبیح تربت کربلا پس از نماز ازجمله اعمال مذهبی شیعیان اسماعیلی است[۹].
پانویس
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۶۸: «السُّجُودُ عَلَى طِينِ قَبْرِ الْحُسَيْنِ(ع) يُنَوِّرُ إِلَى الْأَرْضِ السَّابِعَةِ».
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۹۹: «قَالَ الصَّادِقُ(ع): فِي طِينِ قَبْرِ الْحُسَيْنِ(ع) شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ وَ هُوَ الدَّوَاءُ الْأَكْبَرُ».
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ص۲۸۲: «عَنْ تُرْبَةِ الْحُسَيْنِ(ع) فَإِنَّ فِيهَا الشِّفَاءَ مِنْ كُلِّ دَاءٍ وَ الْأَمْنَ مِنْ كُلِّ خَوْفٍ».
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۴؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۷، ص۴۳۶: «حَنِّكُوا أَوْلَادَكُمْ بِمَاءِ الْفُرَاتِ وَ بِتُرْبَةِ قَبْرِ الْحُسَيْنِ(ع) فَإِنْ لَمْ يَكُنْ فَبِمَاءِ السَّمَاءِ».
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۷۲: «التُّرْبَةُ مِنْ قَبْرِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(ع) عَشَرَةُ أَمْيَالٍ».
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۶۰۰.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۶۰۰: «مَوْضِعُ قَبْرِ الْحُسَيْنِ(ع) مُنْذُ يَوْمَ دُفِنَ فِيهِ رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ».
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیره نظامی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص۱۸۹.
- ↑ طاووسی مسرور، سعید، مقاله «تربت»، فرهنگ سوگ شیعی، ص۱۱۵.