جهاد در معارف و سیره سجادی

معناشناسی

جهاد، از ریشه جَهد و جُهد، به معنای کوشش همراه با رنج است. جنگ را جهاد گویند زیرا تلاش همراه با رنج است^[۱]. مفهوم جهاد در کاربرد دینی با سبیل‌الله پیوند دارد. سبیل در قرآن به معنای دینی به کار رفته است^[۲]. بنابراین همان‌گونه که اصل یگانه در این ماده به‌کارگیری تلاش تا آخرین حدّ ممکن است^[۳]، جهاد نیز نهایت تلاش برای چیره‌شدن بر هر مانعی در راه خداست^[۴]. واژه‌های هم ریشه این لفظ در قرآن و روایات در معنای نهایت تلاش آمده است^[۵]. این واژه با ریشه‌های قتل که هفت مرتبه در قرآن و غَزو که شش بار در صحیفه سجادیه به کار رفته، پیوند معنایی دارد^[۶].

ورود مفهوم جهاد و هم ریشه‌های آن در فرهنگ قرآنی و روایات ائمه (ع) موجب گسترش دامنه معنایی و مصداقی آن شده است، از جمله: جهاد با نفس^[۷]، حج و عمره گزاردن^[۸]، ظلم نکردن به دیگری^[۹]، طلب دانش^[۱۰]، ترک گناهان^[۱۱]، خوب شوهرداری کردن^[۱۲]، زکات شجاعت و زکات بدن^[۱۳]، جهاد بر طاعت^[۱۴]، پنهان کردن راز آل محمد^[۱۵]، پاکی شکم و فرج^[۱۶]. جهاد اکبر در روایات اهل‌بیت (ع)، جهاد با نفس، و جهاد اصغر پیکار با دشمنان است^[۱۷].

جهاد در صحیفه سجادیه

ریشه جهد و مشتقات آن نوزده بار در صحیفه سجادیه به کار رفته^[۱۸] که دو مرتبه‌اش مربوط به واژه جهاد است^[۱۹]. کاربرد این ریشه در همان معنای لغوی پیش گفته است. در هر دو مورد در دعا برای مزربانان آمده:

«ای خداوند، هر مسلمانی که پس از رفتن یکی از غازیان یا مرزبانان به میدان نبرد، به جای او عهده‌دار امور خانه‌اش گردد،... یا بر جهادش برانگیزد... او را پاداشی ده همچون پاداش آن جنگجو، به همان مقدار و به همان‌گونه»^[۲۰].
«بارخدایا! هر مسلمانی که امر اسلام دل‌مشغولش دارد... و آهنگ جنگ در دل او پدید آید یا جهاد را کار بندد،... نامش در زمره عابدان بنگار و ثواب مجاهدانش ده»^[۲۱].

در این سخنان، به دو مطلب اشاره شده: یاری مجاهدان و مرزبانان در امر جهاد و رسیدگی به امور زندگی آنان؛ و وضعیت کسانی که امکان جهاد برایشان فراهم نمی‌شود. از دیدگاه امام (ع) هر دو دسته دارای پاداش هستند. نیز دعا برای آنان از اقسام یاری امام معصوم هر دوره‌ای است^[۲۲].^[۲۳].^[۲۴]

منابع

شهری، قاسم، مقاله «جهاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه

پانویس

↑ قاموس قرآن.
↑ خدا و انسان در قرآن، ص۱۸۶.
↑ التحقیق فی کلمات القرآن.
↑ المیزان، ج۹، ص۲۳۹.
↑ المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم؛ میزان الحکمه، ج۱، ص۴۴۳.
↑ المعجم المفهرس لالفاظ الصحیفة.
↑ تنبیه الخواطر ج۱، ص۱۰۴.
↑ الناصریات، ص۳۰۷.
↑ المحاسن، ج۱، ص۲۹۲.
↑ الامالی، ص۷۱۳.
↑ الامالی، ص۷۳.
↑ نهج البلاغه، ص۴۹۴.
↑ غررالحکم، ص۱۵۵.
↑ الکافی، ج۸، ص۷.
↑ الکافی، ج۲، ص۲۲۶.
↑ الکافی، ج۲، ص۷۹.
↑ الکافی، ج۵، ص۱۲.
↑ المعجم المفهرس لالفاظ الصحیفة.
↑ المعجم المفهرس لالفاظ الصحیفة.
↑ نیایش بیست‌وهفتم.
↑ نیایش بیست‌وهفتم.
↑ مکیال المکارم، ج۱، ص۴۰۶.
↑ الأمالی، شیخ صدوق، تحقیق قسم الدّراسات الاسلامیه، مؤسسة البعثه، قم، الطبع الأولی، ۱۴۱۷ق؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش؛ تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، ورام بن ابی‌فراس، تهران، دارالکتب الاسلامیة، الطبع الثانیه، ۱۳۶۸ش؛ خدا و انسان در قرآن، توشیهیکو ایزوتسو، ترجمه احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، ۱۳۶۱ش؛ نهج البلاغه، سیدرضی، ضبط نص صبحی صالح، بیروت، الطبع الأولی، ۱۳۸۷ق؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، سروش، چاپ اول، ۱۳۷۲ش؛ غررالحکم و دررالکلم، عبدالواحد آمدی، تحقیق حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، الطبع الأولی، ۱۴۲۲ق؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش؛ الکافی، شیخ کلینی، تحقیق علی‌اکبر قرشی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش؛ المحاسن، احمد بن محمد بن خالد برقی، تحقیق سید جلال‌الدین حسینی، طهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۳۰ش؛ المعجم المفهرس لالفاظ الصحیفه السجادیه، سیدعلی‌اکبر قرشی، قم، دارالتبلیغ اسلامی، ۱۳۹۱ق، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، دارالکتب المصریه، ۱۳۶۴ق؛ مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم (ع)، محمدتقی اصفهانی، تحقیق سیدعلی عشاور، بیروت، الاعلمی، الطبع الاولی؛ ۱۴۲۱ق؛ میزان الحکمه، محمد ری‌شهری، قم، دارالحدیث، الطبع الأولی، ۱۴۱۶ق؛ المیزان فی تفسیر القرآن، سیدمحمدحسین طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق؛ الناصریات، سیدمرتضی، تحقیق مرکز البحوث و الدراسات العلمیة، نشر رابطه الثقافة و العلاقات الاسلامیه، ۱۴۱۷ق.
↑ شهری، قاسم، مقاله «جهاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۷۳.

[1] قاموس قرآن.

[2] خدا و انسان در قرآن، ص۱۸۶.

[3] التحقیق فی کلمات القرآن.

[4] المیزان، ج۹، ص۲۳۹.

[5] المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم؛ میزان الحکمه، ج۱، ص۴۴۳.

[6] المعجم المفهرس لالفاظ الصحیفة.

[7] تنبیه الخواطر ج۱، ص۱۰۴.

[8] الناصریات، ص۳۰۷.

[9] المحاسن، ج۱، ص۲۹۲.

[10] الامالی، ص۷۱۳.

[11] الامالی، ص۷۳.

[12] نهج البلاغه، ص۴۹۴.

[13] غررالحکم، ص۱۵۵.

[14] الکافی، ج۸، ص۷.

[15] الکافی، ج۲، ص۲۲۶.

[16] الکافی، ج۲، ص۷۹.

[17] الکافی، ج۵، ص۱۲.

[18] المعجم المفهرس لالفاظ الصحیفة.

[19] المعجم المفهرس لالفاظ الصحیفة.

[20] نیایش بیست‌وهفتم.

[21] نیایش بیست‌وهفتم.

[22] مکیال المکارم، ج۱، ص۴۰۶.

[23] الأمالی، شیخ صدوق، تحقیق قسم الدّراسات الاسلامیه، مؤسسة البعثه، قم، الطبع الأولی، ۱۴۱۷ق؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش؛ تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، ورام بن ابی‌فراس، تهران، دارالکتب الاسلامیة، الطبع الثانیه، ۱۳۶۸ش؛ خدا و انسان در قرآن، توشیهیکو ایزوتسو، ترجمه احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، ۱۳۶۱ش؛ نهج البلاغه، سیدرضی، ضبط نص صبحی صالح، بیروت، الطبع الأولی، ۱۳۸۷ق؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، سروش، چاپ اول، ۱۳۷۲ش؛ غررالحکم و دررالکلم، عبدالواحد آمدی، تحقیق حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، الطبع الأولی، ۱۴۲۲ق؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش؛ الکافی، شیخ کلینی، تحقیق علی‌اکبر قرشی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش؛ المحاسن، احمد بن محمد بن خالد برقی، تحقیق سید جلال‌الدین حسینی، طهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۳۰ش؛ المعجم المفهرس لالفاظ الصحیفه السجادیه، سیدعلی‌اکبر قرشی، قم، دارالتبلیغ اسلامی، ۱۳۹۱ق، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، دارالکتب المصریه، ۱۳۶۴ق؛ مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم (ع)، محمدتقی اصفهانی، تحقیق سیدعلی عشاور، بیروت، الاعلمی، الطبع الاولی؛ ۱۴۲۱ق؛ میزان الحکمه، محمد ری‌شهری، قم، دارالحدیث، الطبع الأولی، ۱۴۱۶ق؛ المیزان فی تفسیر القرآن، سیدمحمدحسین طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق؛ الناصریات، سیدمرتضی، تحقیق مرکز البحوث و الدراسات العلمیة، نشر رابطه الثقافة و العلاقات الاسلامیه، ۱۴۱۷ق.

[24] شهری، قاسم، مقاله «جهاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۷۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]