هدایت
- این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل هدایت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
هدایت، به معنای نشان دادن راه درست مقصد، از واژههای پرتکرار در قرآن و حدیث است. رهنمون کردن انسان و دیگر موجودات به راه درست خود، از صفات خداوندگار هستی و تجلّی ربوبیت الهی در ظرف خلقت است. این ویژگی چنان عام و فراگیر است که هیچ موجودی از آن بیبهره نمیماند.[۱].
مقدمه
- هدایت کردن خداوند به دو گونه عمومی و ویژه است. هدایت عمومی خداوند، شامل همه آفریدههاست و به سه گونه هدایت فطری، عقلی و تشریعی قابل تقسیم است که هر کدام نیز شاخههای فرعی دیگری دارند. هدایت ویژه خداوند نیز گونهای پاداش است که به دلیل حسن انتخاب و پیمودن مسیر حق و قبول هدایت عام خداوند، شامل پیامبران، اوصیای آنان و گروندگان به آنها میشود. شکل این هدایتها متفاوت، اما همگی نشانگر و رساننده به یک مقصود هستند. گفتنی است خداوند جزای ستمگران را نیز با هدایت میدهد، اما هدایت به سوی دوزخ![۲].
چیستی هدایت
- "هدایت" در مقابل "ضلالت" از ریشه "هـ د ی" مصدر و به معنای نشان دادن راه درست برای رسیدن به مقصد است.[۳] در جایی دیگر گفته شده است: "هدایت، راه نمودن با نرمی و لطف است و هدیه نیز از همین برگرفته شده است".[۴] بنابراین، "هدایت" به معنای مطلق راهنمایی نیست، بلکه نوعی نشان دادن راه است، توأم با لطف و مهربانی؛ چنان که "هدیه" فقط مطلق بخشش نیست، بلکه بخشش همراه با لطف است.[۵]. هدایت در فرهنگ عرب، به معنای "ارشاد و راه نمودن" است و به کسی که پیشاپیش مردم حرکت میکند و آنان را راه مینماید، "هادی" گفته میشود[۶][۷].
- البته باید توجه داشت واژۀ هدایت ذاتاً دارای بار معنایی مثبت است، هر چند با قرینه در مصادیق منفی نیز به کار میرود، مانند: ﴿فَاهْدُوهُمْ إِلى صِراطِ الْجَحِيمِ﴾[۸][۹].
- یکی از نامهای خداوند الهادی است: "او کسی است که بینائی میدهد بندگانش را و شناخت میدهد راه معرفت و بینائی را به آنها تا این که اقرار به ربوبیت کند.و همچنین هدایت میکند هر مخلوقی را به آن چه از معرفت برای اوست"[۱۰]. هدایت به معنای ارشاد و راهنمایی[۱۱]، بیان راه رشد و کمال و بسترسازی برای رسیدن به قله کمال مطلوب است[۱۲] [۱۳].
کاربردهای هدایت در قرآن و حدیث
نتیجه گیری
- با توجه به آنچه گفته شد، میتوان نتیجه گرفت هدایت عمومی خداوند متعال، همه موجودات را در بر میگیرد، ولی هدایت خاص او تنها شامل کسانی میشود که فطرت و عقل خود را بارور سازند و از هدایت عمومی او درست بهره ببرند. این دسته، با بهرهگیری از هدایت تشریعی خداوند میتوانند، نور عقل و دل خود را درخشانتر کنند و پاداش آن را با راهیابی بهتر به راه خدا دریافت کنند. خداوند هدایت ویژه را از طریق وحی ابتدا نصیب پیامبران و سپس نصیب اوصیا و کسانی که به راه پیامبرانش درآمدهاند، میکند. این هدایت ویژه نصیب هر کس نمیشود و ظالمان و گناهکاران از آن دور هستند. به سخن دیگر هدایت عمومی الهی تنها آن گاه سودمند میافتد که انسان خود بخواهد و به آن گردن نهد و سپس از هدایت ویژه الهی نیز استفاده کند و اگر با ظلم و ستم و گناه و فسق و فجور، خود را از هدایت تشریعی و ارشاد فرستادگان خداوند محروم کند، به تدریج نور عقل و فطرت را در خود خاموش ساخته و از هدایت عمومی نیز سودی نخواهد برد.[۱۴]هدایت، به معنای نشان دادن راه درست مقصد، از واژههای پرتکرار در قرآن و حدیث است. رهنمون کردن انسان و دیگر موجودات به راه درست خود، از صفات خداوندگار هستی و تجلّی ربوبیت الهی در ظرف خلقت است. این ویژگی چنان عام و فراگیر است که هیچ موجودی از آن بیبهره نمیماند.[۱۵].
آثار و نشانههای هدایت
هدایت به دین
هدایت به امر الهی
منابع
محمدی ریشهری، محمد، گونهشناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲
پانویس
- ↑ محمدی ریشهری، محمد، گونهشناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲
- ↑ محمدی ریشهری، محمد، گونهشناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲
- ↑ فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج ۴، ص ۷۸
- ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفرادت، ص ۸۳۵
- ↑ محمدی ریشهری، محمد، گونهشناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ذیل«اهدنا».
- ↑ صفوی، سید صدرالدین، هدایت در قرآن.
- ↑ سورۀ صافات، آیۀ ۲۳
- ↑ محمدی ریشهری، محمد، گونهشناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲
- ↑ "مِن أَسمَاءِ اللهِ تَعالی سُبحَانَهُ: الهَادی؛ قَالَ اِبن الأَثیر: هُوَ الَّذی بَصَّرَ عِبادَه وعرَّفَهم طَریقَ معرفته حتی أَقرُّوا برُبُوبیَّته، وهَدی کُلِ مَخلوقٍ إِلی ما لا بُدَّ له منهإ"؛ لسان العرب، ج۱۵، ص۳۵۳، واژه هدی.
- ↑ ابن فارس، مقاییس اللغه، جلد ۶، ص۴۲، «هدی»
- ↑ مصطفوی، التحقیق، جلد ۱۱، ص ۲۴۷، «هدی»
- ↑ صفوی، سید صدرالدین، هدایت در قرآن.
- ↑ محمدی ریشهری، محمد، گونهشناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲
- ↑ محمدی ریشهری، محمد، گونهشناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲