معاهدات
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل معاهدات (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
بدون شک یکی از اصول اخلاقی قرآن احترام به پیمان‌ها نسبت به هرکسی است، اعم از مسلمان و کافر موافق و مخالف. این اصل از بسیاری از آیات قرآن استفاده می‌شود و در سنت و احادیث نبوی و کلمات اهل بیت(ع) آن حضرت نیز تأکید شده است و هیچ چیزی به جز نقض مقابل آن را منتفی نمی‌کند. اما در این مدخل تنها آن دسته از آیاتی است که ناظر به پیامبر و حساسیت‌های آن حضرت است تا موضع ایشان را نشان دهد.
- ﴿الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ﴾[۱]. نکته: پیامبر به پیمان‌های خود اهمیت بسیار میدهد و از مقابل خود چنین توقعی دارد. در این آیه هم یادآور شده کسانی که نقض عهد کنند، اهل تقوا نیستند.
- ﴿بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾[۲]؛
- ﴿إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئًا وَلَمْ يُظَاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَدًا فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ﴾[۳]؛
- ﴿كَيْفَ يَكُونُ لِلْمُشْرِكِينَ عَهْدٌ عِنْدَ اللَّهِ وَعِنْدَ رَسُولِهِ إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَمَا اسْتَقَامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ﴾[۴]؛
- ﴿وَأَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذَا عَاهَدْتُمْ وَلَا تَنْقُضُوا الْأَيْمَانَ بَعْدَ تَوْكِيدِهَا وَقَدْ جَعَلْتُمُ اللَّهَ عَلَيْكُمْ كَفِيلًا إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ﴾[۵]. نکته: ﴿وَأَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذَا عَاهَدْتُمْ﴾ برای پیمانی که انسان به آن متعهد می‌شود در پیشگاه خداوند حرمتی است که پاس داشتن آن حرمت واجب است و خداوند اراده کرده که انسان باید به تعهدات خود وفا کند و به آن ملتزم باشد تفاوتی نمی‌کند که این تعهدات عملی یا رابطه‌ای یا مالی باشد. طرف تعهد انسان دیگر و یا خداوند یا خود انسان و یا جهات دیگر باشد زیرا این التزام شخصی به التزام شرعی تبدیل می‌شود و خداوند اراده کرده حرمت او در قانون پیمان‌ها پاس داشته شود و همانند یک قانون شرعی انسان‌ها خود را ملزم به رعایت آن بدانند و شاید ارزش این التزام شرعی این باشد که روابط انسانی را در همه پیمان‌ها و قوانین و سوگندها به یک قاعده ثابتی تبدیل می‌کند و به آن قداستی میدهد که زندگی انسان‌ها را در صراط مستقیم قرار میدهد و پای‌بند نبودن و لزران بودن تعهدات و پیمان‌ها همه قوانین اجتماعی سیاسی اقتصادی را متزلزل می‌کند و انسان‌ها فاقد جایگاه محکمی برای زندگی حال وآینده میشوند ﴿وَلَا تَنْقُضُوا الْأَيْمَانَ بَعْدَ تَوْكِيدِهَا﴾[۶].
نکات
در آیات فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
- خداوند به تمام مشرکان – بت‌پرستان - اعلام می‌کند که: هرگونه پیمانی با مسلمانان داشته‌اند، لغو خواهد شد، ﴿بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾ با اینکه اسلام به وفای عهد بسیار اهمیت میدهد، از این آیه استفاده می‌شود که هرگاه نشانه‌هایی از توطئه و نقض پیمان مشاهده شد، مسلمانان حق دارند، پیمان را یک‌جانبه لغو کنند، ولی باید جوانمردانه لغو پیمان را اعلام نمایند و خدا و رسول نسبت به مشرکان پیمان‌شکن تعهّدی ندارند؛
- الغای یک‌جانبه پیمان‌های مشرکان، مخصوص کسانی بوده که نشانه‌هایی از آمادگی آنان برای پیمان‌شکنی ظاهر شده بود؛ اما کسانی که بر پیمان خود استوار بودند ﴿إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾ و هیچ‌گاه بر خلاف شرایط پیمان گام برنداشتند و کم و کسری در آن ایجاد نکردند ﴿ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئًا﴾ و نه احدی را بر ضد شما تقویت نمودند ﴿وَلَمْ يُظَاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَدًا﴾ پیمانشان محترم شمرده می‌شود؛
- خداوند اعلام می‌کند: مشرکان نباید انتظار داشته باشند خدا و فرستاده‌اش پیمان آنان را لغو نکنند، در حالی که آنان بارها در عمل نشان داده بودند که هرگاه دستشان برسد پیمان‌شکنی میکنند و ضربه‌ای بر مسلمانان وارد می‌سازند. ﴿كَيْفَ يَكُونُ لِلْمُشْرِكِينَ عَهْدٌ عِنْدَ اللَّهِ وَعِنْدَ رَسُولِهِ﴾ و یک گروه را که در اعمال خلاف و پیمان‌شکنی با سایر مشرکان شریک نبودند استثنا کرده، می‌گوید: مگر کسانی که با آنها نزد مسجدالحرام پیمان بستید - صلح حدیبیه - ﴿إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ﴾ این گروه مادام که به پیمانشان در برابر شما وفادار باشند شما هم وفادار بمانید ﴿فَمَا اسْتَقَامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ﴾ زیرا خداوند پرهیزکاران – آنها را که از هرگونه پیمان‌شکنی اجتناب می‌ورزند - دوست دارد ﴿ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ﴾[۷].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ «همان کسانی از ایشان که با آنان پیمان بستی سپس هر بار پیمان خود را می‌شکنند و پرهیزگاری نمی‌ورزند» سوره انفال، آیه ۵۶.
- ↑ «(این) بیزاری خداوند و پیامبر اوست از مشرکانی که با آنان پیمان بسته‌اید» سوره توبه، آیه ۱.
- ↑ «مگر کسانی از مشرکان که با آنان پیمان بسته‌اید سپس چیزی از (پیمان) شما نکاسته‌اند و در برابر شما از کسی پشتیبانی نکرده‌اند؛ پیمان اینان را تا پایان زمانشان پاس بدارید؛ بی‌گمان خداوند پرهیزکاران را دوست می‌دارد» سوره توبه، آیه ۴.
- ↑ «چگونه مشرکان را نزد خداوند و پیامبرش پیمانی تواند بود؟ جز کسانی که با آنها در کنار مسجد الحرام پیمان بسته‌اید پس تا (در پیمان خود) با شما پایدارند شما نیز (بر پیمان) با آنان پایدار بمانید که خداوند پرهیزگاران را دوست می‌دارد» سوره توبه، آیه ۷.
- ↑ «و چون با خداوند پیمان بستید وفا کنید و سوگندهای خود را چون استوار کردید در حالی که خداوند را بر خود گواه گرفته‌اید مشکنید؛ بی‌گمان خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره نحل، آیه ۹۱.
- ↑ من وحی القرآن، ج۱۳، ص۲۸۴.
- ↑ سعیدیان‌فر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۲، ص ۷۵۶.