عصمت در کلام اسلامی به چه معناست؟ (پرسش)
| عصمت در کلام اسلامی به چه معناست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ عصمت |
| مدخل بالاتر | عصمت |
| مدخل اصلی | عصمت در کلام اسلامی |
عصمت در کلام اسلامی به چه معناست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علمای ابرار است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علمای ابرار مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین دکتر مصطفی سلیمانیان در کتاب «مقامات امامان» در این‌باره گفته است:
«در این قسمت به برخی از تعریف‌های اندیشمندان متکلم درباره عصمت اشاره می‌شود:
شیخ مفید (م۴۱۳): «عصمت لطفی است که خداوند بر مکلّف می‌کند به نحوی که وقوع گناه و ترک بندگی از او ممتنع می‌شود، در حالی‌که قادر بر آن است»[۱]. و «عصمت همان توفیق و لطف و محافظت خداوند نسبت به حجج است که آنان را از گناه و اشتباه در دین خدا باز می‌دارد»[۲].
سید مرتضی (م ۴۳۶): «عصمت لطفی الهی است که به واسطه آن انسان از انجام کار قبیح امتناع می‌ورزد»[۳].
علامه حلی (م ۷۲۶): «عصمت لطفی خفی از جانب خداوند است که باعث می‌شود عبد انگیزه‌ای بر ترک طاعت و انجام معصیت نداشته باشد، با اینکه قدرت بر انجام آن دارد»[۴].
خواجه طوسی (م۶۷۲)؛ «عصمت ملکه‌ای است که با وجود آن، گناه از صاحب عصمت سر نمی‌زند»[۵].
محقق بحرانی (م ۶۹۹): «عصمت ملکه‌ای نفسانی است که مکلف را از انجام معصیت باز می‌دارد»[۶].
فیاض لاهیجی (م ۱۰۷۲): «مراد از عصمت غریزه‌ای است که با وجود آن داعی بر معصیت صادر نتواند شد، با قدرت بر آن و این غریزه عبارت از قوت عقل است به حیثیتی که موجب قهر قوای نفسانی شود»[۷].
علامه طباطبایی: «عصمت قوه‌ای است که انسان را از ارتکاب گناه و افتادن در خطا منع می‌کند»[۸].
استاد سبحانی در تفسیر و توضیح عصمت آن را نتیجه علم قطعی به عواقب گناه و شاخه‌ای از تقوا دانسته و می‌فرمایند: «عصمت ملکه‌ای نفسانی و راسخ در نفس است، انسان معصوم وقتی به درجه نهایی تقوا می‌رسد طهارتی را پیدا می‌کند که دیگر اثری از معصیت و تمرد اوامر الهی در او باقی نمی‌ماند»[۹].
و اشاعره هم طبق اعتقادات خود درباره جبر و اختیار، عصمت را این چنین معنی کرده‌اند: «عصمت یعنی اینکه خداوند در معصومین گناه را خلق نمی‌کند»[۱۰]»[۱۱]
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| 1.آقای صفرزاده؛ |
|---|
|
آقای صفرزاده در کتاب «عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی» در این‌باره گفته است:
آیت‌الله معرفت در این باره می‌گوید: "حقیقت عصمت، بینش است که بر اثر مجاهدت نفس به دست می‌آید و توأم با لطف الهی است که از این بینش به حکمت یاد شده است. کتاب و حکمت، یعنی شریعت و بینش که اگر به حد کمال (حکمت) برسد وقوع معصیت عادتاً ممکن نیست"[۱۲]. تفسیر آقای معرفت دارای نکته‌های مثبتی است؛ از جمله می‌توان به اشاره ایشان درباره زمینه اختیاری عصمت اشاره کرد که با اختیار و با تلاش و مجاهدت، این حکمت و بصیرت به دست می‌آید. نکته دیگر این است که این بینش، توأم با لطف الهی است و در نتیجه وقوع معصیت را عادتاً ناممکن می‌کند. نقد: در بیان آیت‌الله معرفت یک اشکال وجود دارد که بیان ایشان پاسخگو نیست و آن اینکه بیان ایشان فقط عصمت از گناه را در برمی‌گیرد؛ ولی عصمت از نسیان و اشتباه را شامل نمی‌شود، مگر اینکه گفته شود در مقام بیان عصمت علمی نیست.
این بیان در باب حقیقت عصمت، ابهام‌ها و اشکال‌های مختلفی دارد. ایشان عصمت را ملکه‌ای نفسانی دانسته‌اند و این از دو حال خارج نیست. اگر این ملکه نفسانی موهبت الهی است و انسان معصوم در کسب این عصمت بی‌اختیار است، مسلماً این عصمت جبری، نه برای معصوم مزیت است و نه پاداشی در قبال آن دارد و نه حتی با سایر مردم فرق دارد؛ حال اینکه ما عصمت را نوعی امتیاز و فضیلت برای معصوم می‌دانیم. ولی اگر این عصمت با اختیار و تلاش کسب شده باشد باز هم کلام ایشان ابهام و اشکال دارد، زیرا: اولاً: این عصمت، نسبی است و فقط در دایره تکالیف الزامی کاربرد دارد، ولی عصمت مورد بحث ما مطلق است و شامل عصمت علمی امام است. ثانیاً: این نوع از عصمت را که ایشان تبیین کرده‌اند بسیاری از غیر انبیا و امامان هم می‌توانند کسب کنند، لذا این نوع از عصمت برای امامان امتیازی در پی نخواهد داشت. ثالثاً: این بیان، عصمت را در دایره خاص یک زمان محدود می‌کند، زیرا عدم مخالفت با تکالیف الزامی، زمانی معنا دارد که تکلیف بر معصوم باشد و حال اینکه عصمت، مطلق است و تمام عمر را شامل است ولو اینکه تکلیف نداشته باشد»[۱۴]. |
منبع‌شناسی جامع عصمت
پانویس
- ↑ النکت الاعتقادیة، ص۳۷.
- ↑ تصحیح الاعتقاد، ص۱۲۸.
- ↑ رسائل الشریف، ج۳، ص۳۲۵.
- ↑ باب حادی عشر، ص۶۲؛ ر.ک: ارشاد الطالبین إلی نهج المسترشدین، ص۳۱۰.
- ↑ تلخیص المحصل، ص۳۶۹.
- ↑ النجاة فی القیامة فی تحقیق أمر الامامه، ج۱، ص۵۵.
- ↑ گوهر مراد، ص۳۷۹.
- ↑ المیزان، ج۸، ص۱۴۲.
- ↑ الالهیات، ج۳، ص۱۵۹ و ر.ک: اللوامع الالهیه، ص۱۷۰.
- ↑ ر.ک: دلائل الصدق، ج۱، ص۳۷۰.
- ↑ سلیمانیان، مصطفی، مقامات امامان، ص ۲۱۱.
- ↑ محمدهادی معرفت، تنزیه انبیا از آدم تا خاتم، ص۱۹-۲۰.
- ↑ محمدحسن مظفر، دلائل الصدق، ج۲، ص۱۴.
- ↑ صفرزاده، ابراهیم، عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی ص ۴۸.