اطاعت در لغت

مقدمه

این واژه از ریشه "ط‌ ـ‌ و‌ـ‌ ع" "ضد کَرْه" به‌معنای فرمان بردن^[۱] همراه با خضوع و رغبت است^[۲].

در تفاوت "اطاعت" با "اِتّباع" و "اجابت" گفته‌اند: اطاعت فرمانبری از موجودی برتر است، در حالی‌ که اِتّباع، مطلق پیروی با فرمان یا بدون‌ فرمان، و اجابت، پذیرش درخواست موجود زیر دست است ^[۳].

واژه اطاعت و مشتقات آن ۷۸ بار در قرآن به‌کار رفته و مضمون آن از برخی آیات نیز که مشتمل بر این واژه و مشتقات آن نیست، استفاده‌ می‌شود^[۴].

اطاعت: عمل به مقتضای حکم با رغبت و خضوع^[۵] در مقابل "کراهت"^[۶]؛ امرپذیری^[۷]، اطاعت‌ کردن^[۸]، تن دردادن و گردن‌ نهادن. اصل آن "طوع" به معنای همراهی و تسلیم^[۹].

اِطاعت از ریشه "طوع" به معنی انقیاد و فرمانبرداری، سرسپردگی و تسلیم فرمان بودن است و ضد آن "کَرْه" به معنی ناخوش داشتن است.

"طَوْع" به لحاظ معنی، مانند طاعت است با این تفاوت که طاعت، بیشتر به عنوان امتثال امر و اطاعت از فرمان کسی به کار می‌رود در حالی که "طَوْع" به معنای با رغبت و میل خود و به صورت داوطلبانه کاری را انجام دادن است. به همین جهت ﴿تَطَوَّعَ﴾ به معنای تبرّع و انجام امور غیر واجب به کار رفته است، مانند: ﴿فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ﴾^[۱۰]. ﴿تَطَوَّعَ﴾ از مصدر "تطویع" به معنای "ترغیب و تسهیل و تزیین" نیز به کار رفته است مانند: ﴿فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ﴾^[۱۱]^[۱۲]

اطاعت در لغت، مصدر فعل اطاعة است. زمانی که کسی از دیگری فرمانبرداری کند و از دستور او پیروی کند و با او مخالفت نکند، این‌گونه گفته می‌شود: أطاعه، وأطاع له، وطاع له^[۱۳]. طاعت زمانی به‌کار می رود که امری در کار باشد ^[۱۴] یا می‌توان این‌گونه گفت که فرمان‌پذیری بیشتر در جایی است که امری باشد ^[۱۵]^[۱۶]

منابع

جستارهای وابسته

پانویس

↑ مقاییس‌اللغه، ج۳، ص۴۳۱؛ المصباح، ج۲، ص۳۸۰، «طوع».
↑ مفردات، ص‌۵۲۹؛ التحقیق، ج‌۷، ص‌۱۳۸، «طوع».
↑ التحقیق، ج‌۱، ص‌۳۷۷، «تبع».
↑ جعفرپیشه‌ فرد، مصطفی، مقاله «اطاعت»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۳، ص ۵۲۷ - ۵۳۵.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۷، ص۱۳۷.
↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ج‌۸، ص۲۴۱.
↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۲۹.
↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۱۰.
↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۴۳۱.
↑ «و هر که خود خواسته، خیری (بیش) دهد، برای او بهتر است» سوره بقره، آیه ۱۸۴.
↑ «نفس (امّاره) او کشتن برادرش را بر وی آسان گردانید پس او را کشت» سوره مائده، آیه ۳۰.
↑ کوشا، محمد علی، مقاله «اطاعت»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.
↑ به ترتيب ملاحظه شود: كتاب العين، والنهاية (لابن الأثير) ولسان العرب: «طوع».
↑ المصباح المنیر «طوع».
↑ معجم مفردات ألفاظ القرآن (للراغب الإصفهاني): «طوع».
↑ محمد علی انصاری، موسوعة الفقهیة المیسرة.

[1] مقاییس‌اللغه، ج۳، ص۴۳۱؛ المصباح، ج۲، ص۳۸۰، «طوع».

[2] مفردات، ص‌۵۲۹؛ التحقیق، ج‌۷، ص‌۱۳۸، «طوع».

[3] التحقیق، ج‌۱، ص‌۳۷۷، «تبع».

[4] جعفرپیشه‌ فرد، مصطفی، مقاله «اطاعت»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۳، ص ۵۲۷ - ۵۳۵.

[5] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۷، ص۱۳۷.

[6] ابن‌منظور، لسان العرب، ج‌۸، ص۲۴۱.

[7] حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۲۹.

[8] بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۱۰.

[9] ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۴۳۱.

[10] «و هر که خود خواسته، خیری (بیش) دهد، برای او بهتر است» سوره بقره، آیه ۱۸۴.

[11] «نفس (امّاره) او کشتن برادرش را بر وی آسان گردانید پس او را کشت» سوره مائده، آیه ۳۰.

[12] کوشا، محمد علی، مقاله «اطاعت»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.

[13] به ترتيب ملاحظه شود: كتاب العين، والنهاية (لابن الأثير) ولسان العرب: «طوع».

[14] المصباح المنیر «طوع».

[15] معجم مفردات ألفاظ القرآن (للراغب الإصفهاني): «طوع».

[16] محمد علی انصاری، موسوعة الفقهیة المیسرة.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]