آیا علم غیب معصوم با ابتلا و آزمایش شدن وی منافات ندارد؟ (پرسش)

آیا علم غیب معصوم با ابتلا و آزمایش شدن وی منافات ندارد؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

آیا علم غیب معصوم (ع) با ابتلا و آزمایش شدن وی منافات ندارد؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم غیب معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

پاسخ نخست

جوادی آملی

آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، در کتاب «توصیه‌ها، پرسش‌ها و پاسخ‌ها» در این‌باره گفته است:

«معصوم (ع) به اذن خدا از غیب باخبر است و از همه آن چه در مصالح امت اسلامی دخالت دارد، آگاه است؛ ولی باید (...) توجه داشت: (...) سنت خداوند چنان اقتضا دارد که معصومان هم مانند افراد دیگر آزموده شوند وآسیب ببینند. بنابراین، نباید از آن علم استفاده کنند یا مأمور به استفاده نبودند. البته گاه از غیب برای یاری دین کمک می گرفتند؛ ولی اساس بر این است که در جریان امور عادی از علم غیب بهره نبرند».

پاسخ های تفصیلی

۱. حجت الاسلام و المسلمین هاشمی؛

۲.حجت الاسلام و المسلمین شاکر؛

محمد تقی شاکر حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد تقی شاکر نويسنده مقاله «مسئله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران» در پاسخ به این پرسش گفته‌ است: «خیر. با توجه به وجود ابعاد گوناگون طراحی شده در آفرینش انسان؛ نگاه تک بعدی به انسان با ظرفیت‌های وجودی بشر تنافی دارد. همچنان که ساحت ماده دارای ظرفیت‌های گوناگون در تسخیر شدن توسط بشر است ساحت روح و معنا نیز دارای مراتب و مدارج و ظرفیت‌های فوق‌العاده و گوناگونی است و همچنان که توانمندی مادی و قوت جسمانی می‌تواند عاملی برای آزمایش بشر باشد توانمندی روحی و دست‌یابی به برخی از علوم نیز زمینه‌ها و بسترهایی بسیار پیچیده‌تر برای آزمایش بشر و امتحان انسان‌ها با توجه به ظرفیت‌های متفاوت آنان را فراهم می‌سازد. مطابق آیات نخست سوره ملک عمل احسن شامل هر دو ساحت جسمانی و روحانی انسان می‌شود و اینگونه است که بشر در هر دو ساحت می‌تواند بندگی یا گستاخی خود را نمایان سازد. بر این اساس افراد آگاهی یافته از دانش غیبی از نگاه شرعی و الهی موظف به رعایت اموری‌اند که در راس آنها عدم تجاوز از حد بندگی و همچنین مراقبت در ظلم نکردن به خویش و دیگران می‌باشد».

۳. پژوهشگران وبگاه مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤلات دینی؛

وبگاه مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤلات دینی پژوهشگران وبگاه مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤلات دینی، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «از آیات و روایات به دست می‌آید که اراده و مشیت الهی بر آن است که پیامبر و امام همانند مردم عادی باشند. مانند آنان زندگی کنند و مورد آزمون الهی قرار گیرند. در رفتار خویش با مردم براساس علم غیب عمل نکنند. پیامبر و امام بر اساس اراده و مشیت الهی عمل می‌کردند. رفتارشان مانند افرادی بود که هیچ اطلاعی از آینده ندارند. این گونه عمل کردن بسیار دشوار است. توان،‌ تحمّل و ظرفیت فوق‌العاده می‌طلبد، و خود از کرامات است». «در فرهنگ اهل بیت (ع)، داشتن چنین مقامی که هم انبیا الهی از آن برخوردار بودند و هم ائمه معصومین از اهل بیت پیامبر اسلام (ص) واجد آن بودند؛ به معنای داشتن بالفعل علم غیب به هر چیز نمی‌باشد. بلکه به معنای این است که این توانائی به اذن الهی در وجود آنها بود که اگر در مسیر انجام وظائف رسالت و یا امامت خود در برهه‌ای از زمان به هر دلیل نظیر اثبات حقانیت خود و یا هدایت دیگران به داشتن علم غیب و اخبار از غیب احتیاج داشتند و اراده می‌نمودند به امر الهی، متناسب با نیاز از علم غیب بهره‌مند می‌گشتند. و الا هرگز در مورد مسائل عادی زندگی خویش و حتی در مورد قضاوت‌ها و برنامه‌ریزی‌های فردی و اجتماعی نه انبیا الهی و نه ائمه اهل بیت دانستن و آگاه شدن و استفاده عملی از چنین علمی را اراده نمی‌کردند و دائما نیز به نداشتن بالفعل چنین علمی اعتراف می‌نمودند و خداوند نیز چنین علمی را مستقلا به آنها عطا نکرده بود به خصوص در مورد حوادثی که اراده الهی و رضایت الهی به جهت آزمایش و ابتلا یکی از این بزرگواران در عدم آگاهی آنها از عاقبت یک حادثه قرار می‌گرفت».

۴. پژوهشگران وبگاه رهروان ولایت؛

وبگاه رهروان ولایت پژوهشگران وبگاه رهروان ولایت، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «اهل بیت (ع) (...) اگر بر طبق علم غیب خود عمل می‌کردند، این عمل (...) با سنت ابتلا و امتحان الهی در تضاد است، زیرا نظام آفرینش، نظام امتحان و آزمایش است أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ. لازمۀ آزمایش و امتحان برخورداری از اراده و اختیار در انتخاب نیک و بد و جریان امور بر طبق روال عادی و رسیدن به نتیجۀ آن در سرای آخرت است. در حالی‌که استفاده از علم غیب و عمل بر طبق آن، زمینه آزمایش را از بین خواهد برد؛ زیرا مانع ادامه روند عادی کارها می‌شود».

۵. پژوهشگران وبگاه پژوهه؛

وبگاه پژوهه پژوهشگران «وبگاه پژوهه» وابسته به «پژوهشکده باقرالعلوم» در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «گاهی این بحث مطرح می‌شود که آیا امام معصوم (ع)، علم غیب دارد؟ آیا امام حسین (ع) از شهادت خویش در کربلا آگاه بود؟ اگر پاسخ، مثبت است، پس چرا برای نجات خود راهی نیندیشید؟ مگر قرآن نمی‌فرماید: وَلاَ تُلْقُواْ بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ (...) شواهد مذکور دلالت بر این دارد که حضرت ابا عبدالله (ع) از شهادت خویش باخبر بود، امّا بنا نیست وی، خواست خدا را تغییر دهد؛ بلکه با رنج‌ها و مصیبت‌ها رو به رو شود. طبق حکمت پروردگار، او نیز همچون انسان‌های دیگر، باید آزمایش شود، مصیبت ببیند و زخمی یا شهید شود. (...) اسناد و مدارک، نشان می‌دهد آن حضرت، عالمانه و آگاهانه قیام کرد و از نتایج آن مطلع بود؛ ولی این آگاهی، در سیر طبیعی و منطقی حرکت ایشان، تأثیری نداشت. شهید مطهری، دعوت مردم کوفه و نپذیرفتن بیعت با یزید را از علل طبیعی واقعۀ کربلا می‌شمارد و اظهار می‌دارد که آن حضرت، نمی‌توانست به دعوت کوفیان بی‌اعتنایی کند؛ زیرا پاسخ مثبت به چنین دعوتی، طبیعی است و نیز حاضر نبود با یزید بیعت کند؛ زیرا وی شخص فاسد و ظالم بود. سپس ایشان علت دیگری را مطرح می‌کند که مهم‌ترین دلیل برای قیام سالار شهیدان (ع) به حساب می‌آید و آن، "امر به معروف و نهی از منکر" است؛ یعنی اگر کوفیان از آن حضرت دعوت نمی‌کردند، آن بزرگوار برای از بین بردن تحریف‌های موجود و حفظ اسلام، قیام می‌کرد. در وصیت نامۀ امام حسین (ع) به برادرش محمد حنفیه آمده است که من برای مقام، قیام نمی‌کنم؛ بلکه می‌خواهم، امت جدم را اصلاح کنم.از سوی دیگر، چون حاکمان، فاسد و ظالمند، چاره‌ای جز قیام، جهاد و شهادت وجود ندارد. ملاحظه می‌فرمایید که طبق مطالب پیشین، حرکت امام و پیامدهای آن منطقی و طبیعی است و بنا نیست بهره‌گیری از امور غیبی، سبب پیروزی آن جناب باشد»

۶. پژوهشگران وبگاه اسلام کوئست؛

وبگاه اسلام کوئست پژوهشگران «وبگاه اسلام کوئست» در این‌باره گفته‌اند: «نظام این عالم نظام آزمایش و امتحان است. در حالی که استفاده از علم غیب و عمل بر طبق آن زمینه آزمایش را از بین خواهد برد؛ زیرا مانع ادامه عادی کارها می‌شود. به عبارت دیگر: درست است که امام علی (ع) مانند دیگران وظیفه دارد از جان خود دفاع کند اما اولاً این وظیفه در محدوده علم عادی است و شامل علم غیب نمی‌شود و ثانیاً طرف دیگر این عمل شهادت امام علی ابن ملجم است که در حال امتحان است و علم امام نباید مانع آزادی و اختیار او شود در صورتی که اگر امام بخواهد به علم غیب خود عمل نماید اختیار از ابن ملجم سلب خواهد شد و زمینه‌ای برای آزمایش و امتحان او باقی نمی‌ماند».

۷. پژوهشگران مرکز پاسخگویی به سؤالات دینی انوار طاها.
مرکز پاسخگویی به سؤالات دینی انوار طاها پژوهشگران «مرکز پاسخگویی به سؤالات دینی انوار طاها» در این‌باره گفته‌‌اند: «علم غیب ائمه (ع) و امام حسین (ع) امری قطعی است اما چرا امام (ع) از علم غیب خود استفاده نکرد باید گفت : بنا نیست وی، خواست خدا را تغییر دهد؛ بلکه باید با رنج‌ها و مصائب رو به رو شود. طبق حکمت پروردگار، او نیز همچون انسان‌های دیگر، باید آزمایش شود، مصیبت ببیند و زخمی یا شهید شود».

پرسش‌های وابسته

1. چگونه انسان محدود می‌تواند دارای علم غیب نامحدود شود؟ (پرسش)
2. آیا علم غیب معصوم با اختیار وی منافات ندارد؟ (پرسش)
3. آیا اعتقاد به علم غیب امام غلو نیست؟ (پرسش)
4. آیا مقام علم غیب به غیر معصوم داده می‌شود؟ (پرسش)
5. شرایط دستیابی غیر معصوم به علم غیب چیست؟ (پرسش)
6. اگر علم غیب منحصر به خداست پس آیا پیامبران یا امامان علم غیب نداشته‌اند؟ (پرسش)
7. آگاهی انسان غیر معصوم از آینده یا امور غیبی چه توجیهی دارد؟ (پرسش)