اوس بن ثابت بن منذر خزرجی انصاری
اوس بن ثابت بن منذر خزرجی انصاری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اوس بن ثابت بن منذر خزرجی انصاری در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
وی از تیره بنی نجار و برادر حسان بن ثابت شاعر معروف است. در پیمان عقبه دوم و جنگ بدر و احد شرکت داشت[۱]. وقتی مسلمانان به مدینه هجرت کردند و هر کدام در خانه‌ای از خانه‌های انصار مسکن گزیدند، خانه اوس بن ثابت پذیرای عثمان بن عفان بود [۲] و رسول خدا (ص) میان آن دو، پیمان برادری بست [۳]. شاید این ارتباط، از جمله زمینه‌های گرایش برادرش حسان به مذهب عثمانی بوده است[۴].
درباره تاریخ وفات او اختلاف است: ابن اسحاق[۵]، موسی بن عقبه[۶]، ابن عماره انصاری[۷]، ابن برقی[۸]، ابن سیدالناس[۹]، ابن عبدالبر[۱۰]، ذهبی[۱۱] و برخی دیگر، اوس بن ثابت را شهید غزوه أحد دانسته‌اند، ولی واقدی[۱۲]، بلاذری[۱۳] و ابن حبان[۱۴]تاریخ وفات او را در زمان خلافت عثمان در مدینه دانسته‌اند. ابن حجر[۱۵] با استناد به شعر حسان که در آن به حضور برادر خود در عقبه و شهادت او در أحد اشاره کرده، نظر اول را صحیح دانسته است.
ابن اثیر[۱۶] و ابن حجر[۱۷] از یک نفر دیگر به نام اوس بن ثابت انصاری یاد کرده‌اند که در جنگ احد شهید شد. او دو دختر و یک پسر داشت. عموزادگان یا برادرانش «قتاده» یا «سوید» و یا «خالد» و برادرش «عُرفُطَه»، براساس سنت جاهلی میراث او را بردند و زن او به رسول خدا (ص) شکایت کرد و به همین مناسبت آیه ﴿لِّلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا﴾[۱۸]. نازل شد و زمانی که عیینة بن حصن در وفدی خدمت پیامبر آمد، بر این حکم اعتراض کرد و حضرت پاسخ او را با آیات یاد شده داد. ابن اسحاق[۱۹] و ابن منده[۲۰] داستان پیش گفته را مربوط به برادر حسان و با فرد مورد بحث یکی پنداشته‌اند. ابن اثیر[۲۱] برخلاف نظر این دو چنین می‌گوید: از آنجا که عیینه پس از فتح مکه مسلمان شده و از ﴿مُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ﴾[۲۲]. است و مرگ اوس بن ثابت در این داستان در زمان حیات پیامبر اتفاق افتاده، شخص یاد شده نمی‌تواند برادر حسان بن ثابت باشد؛ زیرا با وجود او، میراث بردن پسرعموها معنا ندارد.
این سخن ابن اثیر اشتباه است و او توجه نکرده که میراث‌خواری پسرعموها براساس سنت جاهلی و پیش از نزول احکام ارث بوده است. بنابراین، ایرادی ندارد که بگوییم هر دو اوس نام برده شده، برادر حسان بوده‌اند و نظر ابن اسحاق و ابن منده صحیح است. از طرفی، بسیار بعید می‌نماید که بنا بر نظر واقدی، اوس در تمام جنگ‌های پیامبر حضور داشته و در زمان خلافت عثمان از دنیا رفته باشد، ولی نه خبری از او در جنگ‌ها گزارش شده و نه یک روایت از پیامبر نقل کرده باشد. تنها اشکال وارد بر اتحاد این دو، می‌تواند سخن ابن حجر[۲۳] باشد که اوس (برادر حسان) برادران یا عموزادگانی به نام خالد نداشته است. از این رو، شخص یاد شده در داستان باید غیر از برادر حسان باشد. بر این اساس، ابن حجر به دو نفر به نام اوس بن ثابت معتقد شده که در جنگ احد شهید شده‌اند.
استدلال ابن حجر از یک جهت تنها می‌تواند مؤید این باشد که نام این شخص در داستان پیش گفته، اوس بن ثابت نبوده، بلکه چنان که گفته‌اند، ثابت بن قیس یا اوس بن مالک یا سعد بن ربیع بوده است[۲۴]، اما از جهت دیگر صحیح نیست؛ زیرا تاریخ‌نگاران در شمار شهدای اُحد، تنها از یک نفر انصاری به نام اوس بن ثابت نام برده‌اند که وی برادر حسان و پدر شداد بن اوس، صحابی مشهور بوده است.
ابن حجر[۲۵] در بخش چهارم (توهمات) از یک نفر دیگر به نام اوس بن ثابت انصاری نام برده و طبرانی[۲۶] تصور کرده که شخص یاد شده، باید غیر از برادر حسان باشد؛ زیرا صحابی مشهور، شداد بن اوس فرزند اوست. ابن حجر [۲۷] این را اشتباهی مسلّم از طبرانی دانسته است و سبب این اشتباه را دو امر می‌داند: نخست اینکه ابن اسحاق و موسی بن عقبه بیان کرده‌اند که از اوس بن ثابت فرزندی به جا نماند[۲۸]، در حالی که شداد بن اوس معروف، فرزند همین اوس بن ثابت برادر حسان است. دوم اینکه طبرانی به نسب اوس بن ثابت برادر حسان و شداد توجه نکرده و بر این اساس، به عدم اتحاد میان این دو نام نظر داده که اشتباه است. سخن موسی بن عقبه را نیز باید چنین توجیه کرد که نسل اوس بن ثابت منقرض شد، نه اینکه خود وی فرزندی نداشت. بدین‌سان باید گفت هر سه اوس بن ثابت انصاری یک نفرند که همان برادر حسان بن ثابت است.[۲۹]
جستارهای وابسته
- حسان بن ثابت (برادر)
منابع
پانویس
- ↑ ابن هشام، ج۲، ص۱۰۰ و ۳۶۱ و ج۳، ص۱۳۱؛ واقدی، ج۱، ص۱۶۳.
- ↑ ابن هشام، ج۲، ص۱۲۳.
- ↑ ابن سعد، ج۲، ص۳۸۲.
- ↑ ابن هشام، ج۲، ص۱۲۳.
- ↑ ابن هشام، ج۲، ص۱۳۱.
- ↑ ابونعیم، ج۱، ص۳۰۳.
- ↑ عبدالله بن محمد، م پیش از ۲۳۰، مؤلف نسب الأنصار، ر. ک: ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۰۶.
- ↑ احمد بن عبدالله بن عبد الرحیم بن سعید، م۲۷۰ و مؤلف معرفة الصحابه و أنسابهم، ر. ک: ابن هشام، ج۳، ص۲۵۸.
- ↑ ابن سید الناس، ج۱، ص۴۴۰.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۰۶.
- ↑ المغازی، ص۲۲۰.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۳۱۴.
- ↑ بلاذری، ج۱، ص۲۸۱.
- ↑ ابن حبان، ج۳، ص۱۰.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۲۹۲.
- ↑ ابن اثیر، ج۲، ص۱۳۴.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۲۹۳ و ج۸، ص۴۵۶ و ۴۵۷.
- ↑ «مردان را از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان، بر جای می‌نهند، بهره‌ای معیّن است؛ و زنان را (نیز) از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان بر جای می‌نهند؛ بهره‌ای معیّن است؛ چه کم باشد و چه زیاد» سوره نساء، آیه ۷.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۳۱۴.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۲۹۳.
- ↑ ابن اثیر، ج۲، ص۱۳۴.
- ↑ سوره توبه، آیه ۶۰.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۲۹۲ و ۲۹۳.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۲۹۳ و ج۸، ص۴۵۶ و ۴۵۷.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۳۹۳.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۳۹۳.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۳۹۳.
- ↑ طبرانی، ج۱، ص۲۲۸؛ ابن اثیر، ج۱، ص۳۱۴.
- ↑ هدایت‌پناه، محمد رضا، مقاله «اوس بن ثابت بن منذر خزرجی انصاری»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص:۱۵۶-۱۵۷.