ابرار در معارف و سیره سجادی

مقدمه

واژه "محسن" در قرآن کریم به دو معنا، یکی خوبی‌کننده به دیگران و دیگر، کسی‌که از نظر اندیشه، سخن و عمل، کارهای نیک و صالح انجام می‌دهد، به‌کار رفته است^[۱]. برخی گفته‌اند: "محسن" معادل "بَرّ" است؛ یعنی کسی‌که به دیگران لطف بورزد و احسان خود را از آنها قطع نکند^[۲].

"محسن" یکی از صفات خداوند به‌معنای "نیکوکار" نیز هست. امام مجتبی (ع) هنگام ورود به مسجد می‌فرمود: «يَا مُحْسِنُ‏ قَدْ أَتَاكَ‏ الْمُسِي‏ءُ»^[۳].

امام سجاد (ع) هم می‌فرماید:«إِنَّكَ... الْمُحْسِنُ‏ الْمُجْمِلُ‏ ذُو الطَّوْلِ‏»^[۴]؛ «بارالها! تو... احسان‌کننده، نیکی رساننده و صاحب نعمتی».

قرآن کریم از قول بهشتیان می‌فرماید: إِنَّا كُنَّا مِنْ قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ^[۵]! این سخن حاکی از آن است که نیکوکاری خداوند در عالم آخرت کاملاً خودنمایی می‌کند.

قرآن کریم تسلیم در برابر خداوند را نشانه نیکوکاری^[۶]؛ و اتصال به دستگیره محکم الهی^[۷] خوانده و خداوند را دوستدار نیکوکاران^[۸] معرفی کرده است.

امام سجاد (ع) این مفاهیم را در قالب دعا مطرح کرده است: «ای آنکه پاداش نیکوکاران نزد تو تباه نگردد»^[۹]؛ «ای خداوندی که جزای نیکوکاران را بر عهده گرفته‌ای، و عمل مفسدان را به صلاح می‌آوری»^[۱۰]؛ «[از خداوند] امید داریم که در برابر حمد و سپاس خویش به ما پاداشی همسان پاداش نیکوکاران عطا فرماید»^[۱۱].

تکیه‌گاه صحیفه سجادیه بر احسان سرشار خداوند نسبت به بندگان در ابعاد مختلف و در دنیا و آخرت است^[۱۲].

از نظر قرآن کریم، انسان "محسن" کسی است که دارای ایمانی راسخ و ثبات‌قدم در مجاهده و انجام تکالیف الهی باشد^[۱۳].

امام سجاد (ع)، رسول خدا (ص) و خاندان او را از برترین نیکوکاران شمرده و عرضه می‌دارد «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، إِذَا ذُكِرَ الْأَبْرَارُ»^[۱۴]؛ "بارخدایا! هنگامی که از نیکوکاران یاد شود، بر محمد و خاندان او درود فرست" و همچنین: "و بر آل محمد که نیکوکاران، پاکیزگان و سودرسان به مردم‌اند درود فرست"^[۱۵].

آن حضرت صفاتی چون "نیکی به کسی که از او دوری کرده"^[۱۶]؛ "انفاق نیکو از ثروت و دارایی خویش"^[۱۷]؛ "ابراز مهر مادرانه نسبت به والدین"^[۱۸]؛ "گذشت از کسی که در حق او کوتاهی کرده"^[۱۹]؛ "توفیق تقویت حس نیکوکاری در تربیت فرزندان"^[۲۰]؛ را از صفات نیکوکاران معرفی کرده است.^[۲۱]^[۲۲]

منابع

شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «نیکوکاران»، دانشنامه صحیفه سجادیه

پانویس

↑ قاموس قرآن؛ المفردات فی غریب القرآن.
↑ المفردات فی غریب القرآن.
↑ بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۳۹.
↑ دعای ۳۶.
↑ «ما از دیرباز او را می‌خواندیم که اوست که نیکوکار بخشاینده است» سوره طور، آیه ۲۸.
↑ بَلَى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ «آری، آن کسان که روی (دل) خویش به (سوی) خداوند نهند در حالی که نکوکار باشند، بی‌گمان پاداش آنان نزد پروردگارشان است. و بیمی نخواهند داشت و اندوهگین نمی‌شوند» سوره بقره، آیه ۱۱۲؛ وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلًا «و بهدین‌تر از آن کس که روی (دل) خویش به (سوی) خداوند نهد در حالی که نکوکار باشد و از آیین ابراهیم درست‌آیین پیروی کند، کیست؟ و خداوند، ابراهیم را دوست (خود) گرفت» سوره نساء، آیه ۱۲۵.
↑ وَمَنْ يُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى وَإِلَى اللَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ «و هر که روی (دل) خویش به سوی خداوند نهد و نکوکار باشد بی‌گمان به دستاویز استوراتر چنگ زده است و سرانجام کارها با خداوند است» سوره لقمان، آیه ۲۲.
↑ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ «همان کسان که در شادی و رنج می‌بخشند و فروخورندگان خشم و در گذرندگان از مردم‌اند؛ و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۳۴؛ فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَةِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ «پس خداوند به آنان پاداش این جهان و پاداش نیک جهان واپسین را بخشید و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۴۸.
↑ نیایش سی‌ویکم.
↑ نیایش چهلم.
↑ نیایش چهل‌وچهارم.
↑ نیایش‌های شانزدهم، چهل‌وچهارم و پنجاه‌ویکم.
↑ وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ «و راه‌های خویش را به آنان که در (راه) ما بکوشند می‌نماییم و بی‌گمان خداوند با نیکوکاران است» سوره عنکبوت، آیه ۶۹.
↑ دعای ۳۲.
↑ نیایش چهل‌وهشتم.
↑ نیایش بیستم.
↑ نیایش بیستم و نیایش سی‌ام.
↑ نیایش بیست‌وچهارم.
↑ نیایش بیست‌وچهارم.
↑ نیایش بیست‌وپنجم.
↑ بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، بیروت، ۱۴۰۴، مؤسسة الوفاء؛ الصحیفة السجادیة، امام زین العابدین (ع)، قم، ۱۴۱۸، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، تهران، ۱۴۷۱، اسلامیه؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم، ۱۳۷۳، دارالقرآن الکریم؛ المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، دمشق ۱۴۷، دارالشامیة.
↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «نیکوکاران»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۵۲۱.

[1] قاموس قرآن؛ المفردات فی غریب القرآن.

[2] المفردات فی غریب القرآن.

[3] بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۳۹.

[4] دعای ۳۶.

[5] «ما از دیرباز او را می‌خواندیم که اوست که نیکوکار بخشاینده است» سوره طور، آیه ۲۸.

[6] بَلَى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ «آری، آن کسان که روی (دل) خویش به (سوی) خداوند نهند در حالی که نکوکار باشند، بی‌گمان پاداش آنان نزد پروردگارشان است. و بیمی نخواهند داشت و اندوهگین نمی‌شوند» سوره بقره، آیه ۱۱۲؛ وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلًا «و بهدین‌تر از آن کس که روی (دل) خویش به (سوی) خداوند نهد در حالی که نکوکار باشد و از آیین ابراهیم درست‌آیین پیروی کند، کیست؟ و خداوند، ابراهیم را دوست (خود) گرفت» سوره نساء، آیه ۱۲۵.

[7] وَمَنْ يُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى وَإِلَى اللَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ «و هر که روی (دل) خویش به سوی خداوند نهد و نکوکار باشد بی‌گمان به دستاویز استوراتر چنگ زده است و سرانجام کارها با خداوند است» سوره لقمان، آیه ۲۲.

[8] الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ «همان کسان که در شادی و رنج می‌بخشند و فروخورندگان خشم و در گذرندگان از مردم‌اند؛ و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۳۴؛ فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَةِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ «پس خداوند به آنان پاداش این جهان و پاداش نیک جهان واپسین را بخشید و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۴۸.

[9] نیایش سی‌ویکم.

[10] نیایش چهلم.

[11] نیایش چهل‌وچهارم.

[12] نیایش‌های شانزدهم، چهل‌وچهارم و پنجاه‌ویکم.

[13] وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ «و راه‌های خویش را به آنان که در (راه) ما بکوشند می‌نماییم و بی‌گمان خداوند با نیکوکاران است» سوره عنکبوت، آیه ۶۹.

[14] دعای ۳۲.

[15] نیایش چهل‌وهشتم.

[16] نیایش بیستم.

[17] نیایش بیستم و نیایش سی‌ام.

[18] نیایش بیست‌وچهارم.

[19] نیایش بیست‌وچهارم.

[20] نیایش بیست‌وپنجم.

[21] بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، بیروت، ۱۴۰۴، مؤسسة الوفاء؛ الصحیفة السجادیة، امام زین العابدین (ع)، قم، ۱۴۱۸، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، تهران، ۱۴۷۱، اسلامیه؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم، ۱۳۷۳، دارالقرآن الکریم؛ المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، دمشق ۱۴۷، دارالشامیة.

[22] شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «نیکوکاران»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۵۲۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]