ابراهیم بن صالح بن سعید

مقدمه

ابراهیم بن صالح بن سعید^[۱] در سند ۱ روایت تفسیر کنز الدقائق دیده می‌شود که از تهذیب الأحکام نقل گردیده:

«مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ صَالِحِ بْنِ سَعِيدٍ^[۲] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ طَلْحَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: إِذَا زَنَى الشَّيْخُ وَ الْعَجُوزُ جُلِدَا ثُمَّ رُجِمَا عُقُوبَةً لَهُمَا وَ إِذَا زَنَى النَّصَفُ مِنَ الرِّجَالِ رُجِمَ وَ لَمْ يُجْلَدْ إِذَا كَانَ قَدْ أُحْصِنَ وَ إِذَا زَنَى الشَّابُّ الْحَدَثُ السِّنِّ جُلِدَ وَ نُفِيَ سَنَةً مِنْ مِصْرِهِ»^[۳]^[۴]

شرح حال راوی

به باور آیت الله خویی بعید نیست که مراد از معنون، یکی از دو عنوان «ابراهیم بن صالح انماطی اسدی» و یا «ابراهیم بن صالح انماطی کوفی» باشد، چون رجالیان به صورت مستقل آن را در کتب رجالی یاد نکردند^[۵].

به نظر برخی از محققان احتمالاً معنون یکی از عناوینی باشد که با نام ابراهیم بن صالح از آنها در کتب رجالی نام برده شده است و چون اتحاد معنون با یکی از آن عناوین دقیقاً معلوم نیست، مُهمل یا مجهول تلقی می‌گردد^[۶]^[۷]

تحقیق

در سند، تصحیف رخ داده و صحیح آن «ابراهیم، عن صالح بن سعید» و «محمد بن حفص» است و مراد از ابراهیم، «ابراهیم بن هاشم قمی»، پدر علی بن ابراهیم قمی است، به چند دلیل:

حدیث یادشده را شیخ صدوق در من لایحضره الفقیه با این سند: و روی إبراهیم بن هاشم، عن محمد بن حفص، عن عبدالله یعنی ابن سنان عن أبی عبدالله (ع) روایت کرده است^[۸].
محمد بن احمد بن یحیی از ابراهیم بن هاشم فراوان حدیث نقل نموده است^[۹].

مراد از صالح بن سعید نیز صالح بن سعید راشدی، ابوسعید قماط است؛ زیرا ابراهیم بن هاشم قمی راوی کتابش بوده است. شیخ طوسی ذیل نام «صالح بن سعید قماط» می‌نویسد: له کتاب، أخبرنا به ابن أبی جید عن ابن الولید عن الصفار عن إبراهیم بن هاشم و غیره من أصحاب یونس عن صالح بن سعید^[۱۰].

در اسناد روایات نیز در موارد متعدد ابراهیم بن هاشم از صالح بن سعید که در بعضی اسناد با قید «راشدی» است، حدیث نقل کرده^[۱۱] و از آنجا که موردی یافت نشده که «صالح بن سعید» از «محمد بن حفص» روایت نقل کرده باشد، بلکه ابراهیم بن هاشم فراوان از وی حدیث کرده^[۱۲]، استظهار می‌شود که عن محمد بن حفص، مصحف و محمد بن حفص باشد، در نتیجه روایت مورد بحث دارای دو سند است:

"محمد بن احمد بن یحیی، عن ابراهیم بن هاشم، عن صالح بن سعید، عن عبدالله بن طلحه، عن أبی عبدالله (ع)".
"محمد بن احمد بن یحیی، عن ابراهیم بن هاشم، عن محمد بن حفص، عن عبدالله بن طلحه، عن أبی عبدالله (ع)".

نکته: شیخ طوسی حدیث یادشده را در تهذیب و استبصار^[۱۳] و شیخ صدوق در من لایحضره الفقیه^[۱۴] نقل کرده‌اند؛ با این تفاوت که در سند تهذیب و استبصار "محمد بن حفص، عن عبدالله بن طلحة" ثبت شده؛ ولی در سند من لا یحضره الفقیه، «عبدالله» به «ابن سنان» تفسیر شده: محمد بن حفص عن عبدالله یعنی ابن سنان؛ و سند تهذیب و استبصار درست است، چون «محمد بن حفص» از «عبدالله بن طلحه» روایات متعدد دارد^[۱۵]؛ اما از عبدالله بن سنان روایتی یافت نشده است.^[۱۶]

منابع

جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۱

پانویس

↑ ر. ک: جامع الرواة، ج۱، ص۲۳؛ تنقیح المقال، ج۴، ص۸۵، ش۳۲۲؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۵۸، ش۲۷۷؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۱۸، ش۱۸۴.
↑ در وسائل الشیعة با عنوان ابراهیم بن صالح بن سعد و در تفسیر نور الثقلین، إبراهیم عن صالح بن سعید ثبت شده است. (وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۶۴، ح۳۴۲۱۸؛ تفسیر نور الثقلین، ج۳، ص۵۶۹، ح۱۱).
↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۲۴۱ - ۲۴۲؛ به گزارش از تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۴، ح۱۰.
↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۳۲۸.
↑ یحتمل اتحاده مع أحد المسمین بن إبراهیم بن صالح و حیث لا شاهد علیه یعد مهملاً أو مجهولاً؛ (تنقیح المقال، ج۴، ص۸۵، ش۳۲۲).
↑ أقول: لا یبعد أن یکون هذا أحد المتقدمین الأنماطیین، و لعله لذلک لم یذکره علماء الرجال؛ (معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۱۸، ش۱۸۴).
↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۳۲۸-۳۲۹.
↑ من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸، ح۵۰۳۲.
↑ ر. ک: تهذیب الأحکام، ج۱، ص۲۶۰ (ح۷۵۵) و ۴۶۲ (ح۱۵۰۷)؛ و....
↑ الفهرست (طوسی)، ص۲۴۵ - ۲۴۶، ش۳۶۳.
↑ ر. ک: الکافی، ج۳، ص۲۷۷ (ح۷)، ۳۰۴ (ح۱۲) و۳۰۸ (ح ۱ صالح بن سعید الراشدی)؛ ج۶، ص۱۶۱، ح۳۶؛ ج۷، ص۲۳۷، ح۲۱ - ۲۲؛ و....
↑ ر. ک: الکافی، ج۱، ص۱۴۹، ح۱؛ ج۲، ص۳۳۰، ح۲، ج۵، ص۲۹۳، ح۳؛ ج۷، ص۲۲۹، ح۳؛ المحاسن، ج۲، ص۳۲۷، ح۸۰؛ و....
↑ ر. ک: تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۴، ح۱۰؛ الإستبصار، ج۴، ص۲۰۰، ح۷۵۰.
↑ ر. ک: من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸، ح۵۰۳۲.
↑ ر. ک: الکافی، ج۷، ص۲۲۹ (ح۳)، ۲۴۷ (۱۰) و ۲۹۳ (ح۱۲).
↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۳۲۹-۳۳۱.

[1] ر. ک: جامع الرواة، ج۱، ص۲۳؛ تنقیح المقال، ج۴، ص۸۵، ش۳۲۲؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۵۸، ش۲۷۷؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۱۸، ش۱۸۴.

[2] در وسائل الشیعة با عنوان ابراهیم بن صالح بن سعد و در تفسیر نور الثقلین، إبراهیم عن صالح بن سعید ثبت شده است. (وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۶۴، ح۳۴۲۱۸؛ تفسیر نور الثقلین، ج۳، ص۵۶۹، ح۱۱).

[3] تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۲۴۱ - ۲۴۲؛ به گزارش از تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۴، ح۱۰.

[4] جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۳۲۸.

[5] یحتمل اتحاده مع أحد المسمین بن إبراهیم بن صالح و حیث لا شاهد علیه یعد مهملاً أو مجهولاً؛ (تنقیح المقال، ج۴، ص۸۵، ش۳۲۲).

[6] أقول: لا یبعد أن یکون هذا أحد المتقدمین الأنماطیین، و لعله لذلک لم یذکره علماء الرجال؛ (معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۱۸، ش۱۸۴).

[7] جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۳۲۸-۳۲۹.

[8] من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸، ح۵۰۳۲.

[9] ر. ک: تهذیب الأحکام، ج۱، ص۲۶۰ (ح۷۵۵) و ۴۶۲ (ح۱۵۰۷)؛ و....

[10] الفهرست (طوسی)، ص۲۴۵ - ۲۴۶، ش۳۶۳.

[11] ر. ک: الکافی، ج۳، ص۲۷۷ (ح۷)، ۳۰۴ (ح۱۲) و۳۰۸ (ح ۱ صالح بن سعید الراشدی)؛ ج۶، ص۱۶۱، ح۳۶؛ ج۷، ص۲۳۷، ح۲۱ - ۲۲؛ و....

[12] ر. ک: الکافی، ج۱، ص۱۴۹، ح۱؛ ج۲، ص۳۳۰، ح۲، ج۵، ص۲۹۳، ح۳؛ ج۷، ص۲۲۹، ح۳؛ المحاسن، ج۲، ص۳۲۷، ح۸۰؛ و....

[13] ر. ک: تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۴، ح۱۰؛ الإستبصار، ج۴، ص۲۰۰، ح۷۵۰.

[14] ر. ک: من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸، ح۵۰۳۲.

[15] ر. ک: الکافی، ج۷، ص۲۲۹ (ح۳)، ۲۴۷ (۱۰) و ۲۹۳ (ح۱۲).

[16] جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۳۲۹-۳۳۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]