ابریشم در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ابریشم است. ابریشم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابریشم در قرآن - ابریشم در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

حریر از "ح ـ ر ـ ر" پارچه نرم و درخشنده‌ای است که از پیله کرم ابریشم به دست می‌آید. پرورش کرم ابریشم از ۵۰۰۰ سال پیش در شهرهای چین رواج داشته است. صنعت ابریشم از راه سرزمین ایران به دیگر مناطق جهان رفته و لباس ابریشم در دنیای قدیم و جدید از نیکوترین لباس‌ها و ارزش آن به اندازه طلا بوده است. پارچه ابریشم یا حریر برای مردم عرب شناخته شده بود و استفاده از پوشاک ابریشمی میان آنان به ویژه ثروتمندان و بزرگان قبایل عرب، رواج داشته که برخی از آنها در یمن بافته می‌شده است. پادشاهان عرب نیز پوشیدن لباس حریر را به جهت ارتباط آن با مجالس میگساری و همنشینی با پادشاهان فارس و روم، مایه افتخار خود می‌دانستند و حرمت پوشیدن لباس حریر، با این موضوع بیگانه نیست؛ همچنین شاعران عرب معمولاً در مجالس شعرخوانی لباس حریر به تن می‌کردند.

لفظ حریر در میان عرب فراوان به کار می‌رفته است؛ اما اطلاعات چندانی در مورد عربی بودن این کلمه نیست. آنها از الفاظ فارسی مثل ابریشم، استبرک و برنیان برای یادکرد از این نوع پارچه بهره می‌گرفتند؛ نیز واژه یونانی یا رومی "سُنْدُس" در عربی نیز به کار می‌رود که افزون بر ابریشم، به پارچه زربافت گفته می‌شود که برای بیرون و روی لباس از آن استفاده می‌کردند. استبرق نیز به معنای ابریشم برّاق است که برای آستر و درون لباس آن را به کار می‌بردند.

در قرآن ۷ آیه درباره حریر هست: سه آیه با واژه حریر، سه آیه با کلمات سندس و استبرق و یک آیه با واژه استبرق آمده است که ۶ آیه درباره وصف لباس بهشتیان و یک آیه در مورد جنس آستر تخت‌هایی است که بهشتیان بر آنها تکیه می‌زنند. پوشش قارون در قرآن، بیانگر فخرفروشی او هنگام ظاهر شدن بر قومش بنی اسرائیل است: ﴿فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ﴾ او با تمام زینت خود و لباس زرّین و ابریشمی با اسبانی آراسته به ابریشم قرمز رنگ بر آنان ظاهر می‌شد. در دسته‌ای از آیات، لباس بهشتیان حریر دانسته شده که پاداش صبر ابرار است: ﴿وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا﴾ این آیه در شأن حضرت علی و خانواده ایشان (ع) و در داستان وفا به نذر و روزه داشتن و بخشیدن غذایشان هنگام افطار به مسکین، یتیم و اسیر نازل شده است. تعیین پاداش پوشش حریر در کنار بهشت، نشان از اهمیت این نوع پوشش در جامعه عرب دارد، بنابراین پوشیدن لباس حریر از نعمت‌های ویژه خدا به بهشتیان معرفی شده است: ﴿يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ﴾؛ ﴿جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ﴾؛ لکن پوشیدن آن در دنیا برای مردان حرام است، جز در موارد اندکی در جنگ‌ها.

مفسران معتقدند که آیه ﴿إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ﴾ در جنگ بدر در فضیلت جانفشانی حضرت علی (ع) و حمزه و عبیدة بن حارث بن عبدالمطلب فرود آمده است. همچنین قرآن در بیان نوع و جنس لباس ابریشمی بهشتیان بیشتر سخن گفته است که پاداش ایمان و عمل صالح آنان است: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ إِنَّا لَا نُضِيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا﴾، ﴿أُولَئِكَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَيَلْبَسُونَ ثِيَابًا خُضْرًا مِنْ سُنْدُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُتَّكِئِينَ فِيهَا عَلَى الْأَرَائِكِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقًا﴾ لباس حریر بهشتیان از هر دو جنس حریر نازک و ضخیم است: ﴿يَلْبَسُونَ مِنْ سُنْدُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُتَقَابِلِينَ﴾ عرب پوشیدن انواع گوناگون لباس ابریشمی را آرزو داشته است. آیاتی نیز لباس بهشتیان را از جنس حریر سبزرنگ و برّاق دانسته‌اند: ﴿عَالِيَهُمْ ثِيَابُ سُنْدُسٍ خُضْرٌ وَإِسْتَبْرَقٌ وَحُلُّوا أَسَاوِرَ مِنْ فِضَّةٍ وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا﴾ این لباس با رنگ سبز، مانند برگ درختان، مایه طراوت و شادی بهشتیان می‌شود. آستر تخت‌های بهشتی از جنس ابریشم ضخیم برّاق است که از دیگر نعمت‌های بهشتی خداست: ﴿مُتَّكِئِينَ عَلَى فُرُشٍ بَطَائِنُهَا مِنْ إِسْتَبْرَقٍ وَجَنَى الْجَنَّتَيْنِ دَانٍ﴾ در دنیا معمولاً برای آستر از پارچه پست‌تر استفاده می‌کنند؛ اما در بهشت حتی آستر فرش‌ها از ابریشم است؛ همچنین در آیه ﴿مُتَّكِئِينَ عَلَى رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَعَبْقَرِيٍّ حِسَانٍ﴾ برخی عبقریّ حسان را دیباج یعنی حریر و ابریشم معنا کرده‌اند

منابع

1. سلطانی، محمد علی، مقاله «ابریشم»، دانشنامه امام رضا ج۱