شعبة بن حجاج بن ورد ازدی بصری
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مفسران است. شعبة بن حجاج بن ورد ازدی بصری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شعبة بن حجاج بن ورد ازدی بصری در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردشعبة بن حجاج بن ورد ازدی بصری از مفسران و محدثان و تابعانِ تابعان است که از امام صادق (ع) نیز روایت نقل کرده است. از نظر شیعه او فردی مجهول است اما اهل سنت او را توثیق کرده‌اند. برای او کتابی در باب تفسیر قرآن بیان شده است.
آشنایی اجمالی
ابوبسطام شعبه بن حجاج بن ورد واسطی ازدی عتکی بصری در سال ۸۲ه [۱] در واسط متولد شد[۲] و در آنجا رشد نمود و بصره را برای زندگی برگزید[۳]. در اینکه وی مولای چه کسی بود، اختلاف وجود دارد. مشهور، او را مولای عتکی می‌‌دانسته‌اند[۴].
او نزد چهارصد یا به قولی سیصد نفر از تابعین حدیث شنید که از جمله آنها حسن، طلحة بن مصرف و یونس بن عبید است[۵]. از امام جعفر صادق (ع) و راویانی چون انس بن سیرین، اسماعیل بن رجاء و سلمة بن کهیل روایت نمود[۶]. راویانی چون سفیان ثوری و یحیی بن سعید قطّان از وی حدیث شنیده‌اند[۷].
وی از بزرگان حدیث، علم نحو[۸] و نیز از عالمان شعر و ادب به شمار می‌‌رفت، به طوری که اصمعی درباره او میگوید: من عالم‌تر از شعبه، در شعر ندیدم[۹]. همچنین گفته شده او کسی بود که حدیثی را تا دو بار نمی‌شنید، آن را ضبط نمی‌نمود و برایش اتقان پیدا نمی‌شد[۱۰].[۱۱]
وثاقت یا عدم وثاقت
وی در نزد شیعه مجهول است و وثاقت وی ثابت نیست[۱۲]، ولی در نزد اهل تسنن ثقه (مورد اعتماد) است و حتی او را امیر المؤمنین در حدیث لقب داده‌اند[۱۳]. ابن سعد و ابوحاتم او را توثیق کرده‌اند[۱۴]. شافعی میگوید: «اگر شعبه نبود روایت حدیث در عراق شناخته نمی‌شد». احمد بن حنبل میگوید: «شعبه خود امتی بود». حاکم میگوید: «شعبه پیشوای پیشوایان در حدیث بود». او از دو نفر صحابی (انس بن مالک و عمرو بن سلمه) و چهار صد تن از تابعان روایت دارد[۱۵]. زرکشی نیز او را در زمره مفسران پس از تابعان شمرده است. [۱۶] استاد حسن سندوبی مصری در پاورقی کتاب «البیان و التبیین» نوشته جاحظ، میگوید: «شعبه، شیعی مذهب و از ارباب حدیث است»[۱۷].[۱۸]
آثار
شعبه اولین کسی بود که درباره علم رجال سخن راند[۱۹]، در عین حال دارقطنی میگوید: وی به سبب مشغله زیاد، در حفظ متون و در اسمای رجال اشتباه می‌‌کرد[۲۰]. حاج خلیفه و عمر رضا کحاله از کتاب تفسیری داشتن وی خبر داده‌اند[۲۱]،از آثار برجسته او تفسیر قرآن کریم است[۲۲].[۲۳]
وفات
در زمان منصور و مهدی عباسی دو بار به بغداد سفر کرد[۲۴] و سرانجام در سال ۱۶۰ ه[۲۵] در ۷۷ سالگی در بصره[۲۶] درگذشت. از جمله آثار وی تفسیر[۲۷] و غرائب[۲۸] است[۲۹].
جستارهای وابسته
منابع
بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن
معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱
پانویس
- ↑ سیر اعلام النبلاء ۷/۲۰۳.
- ↑ الثقات ۶/۴۴۶.
- ↑ تاریخ بغداد ۹/۲۵۷؛ مزی، تهذیب الکمال، ج۸، ص۳۴۴ و ۳۵۵.
- ↑ التاریخ الکبیر ۲ و ۴/۲۴۴.
- ↑ سیر اعلام النبلاء ۷/۲۰، ۲۰۳، ۲۰۹ و ۲۲۶ تاریخ بغداد ۹/۲۵۷.
- ↑ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال ۴/۳۳۹.
- ↑ المؤتلف و المختلف (دارقطنی) ۳/۱۳۸۱.
- ↑ شذرات الذهب ۱/۲۴۷.
- ↑ الاعلام ۳/۱۶۴.
- ↑ تاریخ بغداد ۹/۲۶۶.
- ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱ ص۳۹۳-۳۹۴؛ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۳۳؛ معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ص۴۲۲-۴۱۴.
- ↑ ر. ک: مامقانی، تنقیح المقال، ج۱، ص۷۳ (نتائج التنقیح، رقم ۵۵۷۶).
- ↑ ر. ک: ابن حجر، تقریب التهذیب، ج۱، ص۳۳۵۱ رقم ۶۷؛ مزی، تهذیب الکمال، ج۸، ص۳۵۲-۳۵۵.
- ↑ الطبقات الکبری ۷/۲۸۰ الجرح و التعدیل ۴/۳۷۰.
- ↑ تهذیب التهذیب، ج ۴، ص۳۳۸، شماره ۵۸۰.
- ↑ البرهان، ج ۲، ص۱۵۹.
- ↑ اعیان الشیعه، ج ۷، ص۳۴۸.
- ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱ ص۳۹۳-۳۹۴؛ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۳۳؛ معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ص۴۲۲-۴۱۴.
- ↑ تهذیب الکمال ۱۲/۴۹۴ و ۴۹۵.
- ↑ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال ۴/۳۴۵ و ۳۴۶.
- ↑ ر. ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۱؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج۴، ص۳۰۱.
- ↑ معجم المفسرین، ج ۱، ص۲۲۷.
- ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱ ص۳۹۳-۳۹۴؛ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۳۳؛ معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ص۴۲۲-۴۱۴.
- ↑ تاریخ بغداد ۹/۲۶۶.
- ↑ الثقات ۶/۴۴۶.
- ↑ الاعلام ۳/۱۶۴.
- ↑ کشف الظنون ۱/۴۵۱ و ۵/۴۱۷.
- ↑ الاعلام ۳/۱۶۴.
- ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱ ص۳۹۳-۳۹۴؛ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۳۳؛ معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ص۴۲۲-۴۱۴.