احترام و تکریم فرزند

این مدخل زیرشاخهٔ بحث احترام است. احترام و تکریم فرزند از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احترام و تکریم فرزند در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط ندارد

احترام به فرزندان از مواردی است که در سیره نبوی مورد تاکید قرار گرفته است و آن حضرت می‌فرمود: «أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ‏ وَ أَحْسِنُوا آدَابَهُمْ‏ يُغْفَرْ لَكُمْ‏». پیامبر اکرم (ص) به کودکان سلام می‌داد، به بازی آنها احترام می‌گذاشت، کارهای خوبشان را تحسین می‌کرد، با نوجوانان مشورت می کرد و دختران را مورد تکریم قرار می‌داد.

مقدمه

در راه و رسم نبوی تکریم و احترام فرزندان در تمام مراحل رشد آنان تأکید شده است و رسول خدا (ص) به صراحت می‌فرمود: «أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ‏ وَ أَحْسِنُوا آدَابَهُمْ‏ يُغْفَرْ لَكُمْ‏».

پیامبر اکرم (ص) به صورت‌های مختلف فرزندان را احترام می‌کرد و نشان می‌داد که راه و رسم تکریم فرزندان چگونه است. ابن ابی الحدید معتزلی از شیخ خود "ابو یعقوب یوسف بن اسماعیل لمعانی" چنین نقل کرده است: أَكْرَمَ رَسُولُ اللهِ (ص) فَاطِمَةَ إِكْرَامَاً عَظيمَاً أَكْثَرَ مِمَّا كَانَ النَّاسُ يَظُنُّونَهُ وَ أَكْثَرَ مِنْ‏ إِكْرَامِ‏ الرِّجَالِ‏ لِبَنَاتِهِمْ‏.

انواع احترام به کودکان در سیره پیامبر خاتم (ص)

وجوه تکریم پیامبر نسبت به فرزندان و کودکان گسترده و همه‌جانبه است و بدین ترتیب آموخته است که این امر در همه وجوهش جاری گردد که به مواردی اشاره می‌شود.

سلام و احترام به کودکان

پیامبر اکرم (ص) تأکید بسیار می‌کرد که با فرزندان با احترام و تکریم رفتار شود و به ویژه کودکان از رحمت و کرامت بهره‌مند گردند. آن حضرت می‌فرمود: «أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ‏ وَ أَحْسِنُوا أَدَبَهُمْ‏».

پیامبر (ص) کودکان را از همه نظر احترام می‌کرد و تکریم می‌نمود، چنان‌که در سلام به آنان پیش‌قدم می‌شد. انس بن مالک می‌گوید کودکان مشغول بازی بودند و من آنان را می‌نگریستم که پیامبر رسید و آن حضرت به کودکان سلام کرد. همچنین انس بن مالک درباره رفتار احترام‌آمیز پیامبر به کودکان می‌گوید: «يَزُورُ الْأَنْصَارَ فَيُسَلِّمُ عَلَى صِبْيَانِهِمْ، وَيَمْسَحُ بِرُءوسِهِمْ، وَيَدْعُو لَهُمْ».

رفتار پیامبر در احترام و تکریم و تأمین مهم‌ترین نیاز روحی آنان نمونه‌ای والا برای پیروی است. از عایشه روایت شده است که گفت: «مَا رَأَيْتُ أَحَدًا كَانَ أَشْبَهَ سَمْتًا وَهَدْيًا وَدَلًّا. [وَفِي رِوَايَةٍ: حَدِيثًا وَكَلَامًا] بِرَسُولِ اللَّهِ (ص) مِنْ فَاطِمَةَ، كَانَتْ إِذَا دَخَلَتْ عَلَيْهِ، قَامَ إِلَيْهَا، فَأَخَذَ بِيَدِهَا فَقَبَّلَهَا وَأَجْلَسَهَا فِي مَجْلِسِهِ».

در خبری دیگر آمده است: پیامبر (ص) نشسته بود که حسن و حسین ـ که کودکانی بیش نبودند ـ به طرف آن حضرت آمدند. پیامبر (ص) با دیدن آنها ایستاد و چون آنان به کندی حرکت می‌کردند، حضرت به استقبال آنها رفت و آن دو را بر دوش خود سوار کرد.

احترام به بازی کودکان

احترام به بازی کودکان و توجه به آن و رعایت حال کودکان هنگام بازی از جلوه‌های مهم تکریم فرزندان در راه و رسم نبوی بود. از چند طریق چنین نقل شده است: پیامبر (ص) مردم را به نماز خواند و حسن [طفل خردسال حضرت زهرا (س)] نیز با وی بود. پیامبر طفل را پهلوی خود نشاند و به نماز ایستاد. یکی از سجده‌های نماز را خیلی طول داد. [[[راوی حدیث]] گوید:] من سر از سجده برداشتم، دیدم حسن از جای خود برخاسته و روی شانه پیامبر نشسته است. وقتی نماز تمام شد نمازگزاران گفتند: ای رسول خدا، چنین سجده‌ای هرگز از شما ندیده بودیم، گمان کردیم وحی به شما رسیده است. فرمود: وحی نرسیده بود، فرزندم حسن در حال سجده بر دوشم سوار شده بود، نخواستم شتاب کنم و کودک را به زمین بگذارم، صبر کردم تا خودش پایین آمد.

تحسین کودکان

تحسن به جا و به موقع و معتدل موجب رشد شخصیت کریم در کودکان می‌شود و رسول خدا (ص) با رفتار خود این امر را می‌آموخت. امّ‌خالد، دختر خالد بن سعید ماجرایی را نقل کرده است که از نمونه‌های این رفتار پیامبر است: [وقتی کودک بودم] درحالی‌که پیراهن زردی بر تن داشتم به همراه پدرم نزد رسول خدا (ص) رفتم. هنگامی که چشم حضرت به پیراهن من افتاد فرمود: چه پیراهن خوبی پوشیده‌ای! سپس من مشغول بازی با انگشتر حضرت شدم و پدرم مرا از این کار منع می‌کرد. پیامبر به پدرم فرمود: آزادش بگذار. بعد به من فرمود: خداوند عمر طولانی و بابرکت به تو بدهد [و سه بار تکرار فرمود].

منع شکستن روانی کودکان

پیامبر اکرم (ص) بسیار حساس بود که کودکان دچار شکست روانی نشوند تا کرامتشان آسیب ببیند و هرچه موجب شکسته شدن روحیه کودکان می‌شد منع می‌فرمود. آن حضرت در تمام مراحل رشد فرزندان رفتارهای کریمانه و محترمانه را پاس می‌داشت و این رفتارها را نسبت به همه کودکان و نوجوانان، چون فرزندان خود روا می‌ساخت تا همگی کریم و عزیز بار بیایند.

پیغمبر گرامی اسلام علاوه بر آنچه درباره پرورش کودکان و احیای شخصیت آنان به پیروان خویش توصیه فرمود، تمام نکات و دقایق لازم را درباره فرزندان خود عملا به کار بست و آنان را افرادی باشخصیت و شایسته بار آورد. پیغمبر اسلام از اوایل ولادت تا دوران از شیر گرفتن و سال‌های بالاتر همواره مراقب کودکان خویش بود و قدم‌به‌قدم آنان را در راه پرورش‌های روانی و فضایل انسانی رهبری می‌فرمود و هر زمان به تناسب درجه تکامل روحی به آنها تکریم و احترام می‌کرد. مهم‌تر آنکه توجه پرارج و ارزنده آن حضرت تنها در تربیت فرزندان خود نبود، بلکه به پرورش کودکان مردم هم عنایت مخصوص داشت. در واقع پیشوای عزیز اسلام برای کودکان مسلمین هم مربی عالیقدر و پدر مهربانی بود و تا آنجا که می‌توانست در احیای شخصیت و تعالی روانی آنها نیز کوشش می‌کرد.

مشورت کردن با نوجوانان و جوانان

از جلوه‌های ارزنده در راه و رسم پیامبر اکرم (ص) در تکریم فرزندان مشورت کردن با آنان است. رسول خدا (ص) با رفتار خود می‌آموخت که نوجوانان و جوانان در خانه به منزله مشاور باشند و تعبیر «‏الْوَلَدُ... وَزِيرٌ سَبْعَ‏ سِنِينَ‏» (فرزند در هفت سال سوم وزیر [[[خانواده]] و مشاور پدر و مادر] است) در عمل معنا یابد. از سهل بن سعد انصاری چنین نقل شده است: برای رسول خدا (ص) شربتی آوردند. مقداری از آن را نوشید. در سمت راست او نوجوانی نشسته بود و در سمت چپ وی ریش‌سفیدانی. پیامبر [برای احترام به ریش‌سفیدان خواست شربت را به آنان بدهد ولی از باب مشورت و تکریم نوجوانان از او اجازه خواست و] فرمود: آیا اجازه می‌دهی این شربت را به ریش‌سفیدان بدهم؟ نوجوان گفت: نه، به خدا سوگند ای رسول خدا؛ نه، من سهم خود را به هیچ‌کس نمی‌دهم. پیامبر شربت را در دست او ریخت تا بنوشد.

تکریم دختران

در سیره پیامبر اکرم (ص) بر تکریم دختران تأکید بسیار شده و رسول خدا (ص) تلاش نموده است تا نگاه منفی و پرحقارت را به نگاهی مثبت و پرکرامت و رفتار غیر انسانی و خالی از محبت عرب جاهلی را به رفتاری انسانی و آکنده از محبت متحول سازد. در میان عرب جاهلی وجود دختر مایه ننگ بود و چنین نگاهی آنان را به زشت‌ترین رفتار نسبت به فرزند دختر راه می‌برد. پیامبر اکرم (ص) به تکریم دختر پرداخت و نشان داد که دختران تا چه پایه گرانقدر و منشأ خیر و برکت‌اند. رسول خدا (ص) به عرب آموخت: «دختر نیز مانند پسر است! هر دو به کار تو می‌آیند! هر دو نعمت خدایند! همه نعمت‌های خدا را باید سپاس گفت و نباید یکی را بر دیگری برتری داد!

مردم! شما چرا با دخترانتان چنین رفتاری می‌کنید؟ چرا به دیده کالای بی‌ارزش بدان‌ها می‌نگرید؟ شما را چه کسی زاده و پرورده است؟ مگر شما در دامان همین دختران که مادر شده‌اند پرورش نیافته‌اید؟ بدانید که چون دختری در خانه‌ای به دنیا می‌آید خداوند ملائکه را نزد آنان می‌فرستد تا بگویند: "ای اهل خانه سلام بر شما! سپس آن دختر را با پرهای خود می‌پوشانند و دست‌های خویش را بر سر او می‌کشند و می‌گویند کسی که نگاهبانی او را بر عهده گیرد تا روز رستاخیز یاری خواهد شد"، "کسی که دختری داشته باشد و او را زنده به گور نکند، خوار نسازد، پسر را بر او ترجیح ندهد، خدا او را به بهشت خواهد برد.

رسول خدا (ص) اجازه هیچ نوع اهانتی به دختران نمی‌داد و هرجا با کم‌ترین بی‌کرامتی نسبت به آنان روبه‌رو می‌شد، یادآوری می‌کرد و به اصلاح رفتارها اقدام می‌نمود. ابن ابی الدنیا به اسناد خود آورده است که پیامبر (ص) در جمع اصحاب نشسته بود و سخن می‌گفتند. در این میان کودک پسری وارد مجلس شد و به سوی پدر خویش رفت و پدر نیز دستی به سر او کشید و او را روی ران راست خود نشانید. اندکی بعد کودک دختر همان شخص وارد مجلس شد و به سوی پدر رفت. مرد دستی به سر او کشید و او را کنار خود بر زمین نشانید. رسول خدا (ص) تا این صحنه را دید رو به مرد کرد و فرمود: «فَهَلَّا عَلَى فَخِذِكَ الْأُخْرَى؟!». مرد کودک را از زمین برداشت و روی ران دیگر خود نشانید. آن‌گاه پیامبر (ص) فرمود: «الْآنَ عَدَلْتَ».

رفتار شخص پیامبر (ص) با دخترانش خود برترین نمونه در تکریم دختران است. «این شگفت است که شمار دختران رسول خدا از نخستین زن او خدیجه، بیش از پسران است و شگفت‌تر آنکه پسران او نمی‌پایند و در کودکی می‌میرند. از نظر زندگانی بدوی و قبیله‌ای پسر است که چراغ خانه پدر را روشن می‌کند، و آنکه پسری جای او را نگیرد نام او فراموش خواهد شد. چنین کسی را ابتر می‌گفتند، و این سرزنش کوتاه‌بینان مکه به محمد (ص) بود: "او ابتر است‌". پس از مرگ نامی از وی نمی‌ماند؛ چون پسری ندارد که جانشین او شود! این عقیده کوردلانی از قریش بود. اما بر وفق مشیت الهی و به رغم این کج‌اندیشان تاریک‌دل، از پیغمبر اسلام دختری ماند و این دختر با گفتار و رفتار خود، چه در زندگانی خصوصی و چه در برخوردهای اجتماعی سر سخن پدر و مرز اشارت‌های قرآن را بدان خودخواهان نمایاند که إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ ای محمد، نام تو جاویدان خواهد ماند. آنکه تو را سرزنش می‌کند گمنام می‌زید، و گمنام می‌میرد.

بی‌گمان رسول خدا (ص) با سخن و عمل خود آموخت که دختران در اوج ارزشمندی‌اند و با آنان به راه و رسم او باید رفتار شود. در سایه‌سار تکریم همه‌جانبه است که خانواده سالم معنا می‌یابد و روابط اعضای آن، چنان‌که باید سامان می‌گیرد.

پرسش مستقیم

1. سیره پیامبر خاتم در احترام و تکریم فرزندان چه بوده است؟ (پرسش)

منابع

1. دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌، سیره نبوی ج۴