احمد بن عیسی بن زید علوی در تراجم و رجال

آشنایی اجمالی

احمد بن عیسی بن زید^[۱] تنها در سند یک روایت تفسیر کنز الدقائق، به نقل از کتاب تأویل الآیات الظاهرة قرار گرفته است:

«قَالَ أَيْضاً حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَكَرِيَّا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِيسَى بْنِ زَيْدٍ^[۲] قَالَ حَدَّثَنِي عَمِّي الْحُسَيْنُ بْنُ زَيْدٍ وَ قَالَ حَدَّثَنِي شُعَيْبُ بْنُ وَاقِدٍ قَالَ سَمِعْتُ الْحُسَيْنَ بْنَ زَيْدٍ يُحَدِّثُ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ(ع) عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ النَّبِيِّ(ص) فِي قَوْلِهِ تَعَالَى ﴿يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ﴾^[۳] قَالَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ ﴿وَيَجْعَلْ لَكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ﴾^[۴] قَالَ عَلِيٌّ(ع)»^[۵].^[۶]

شرح حال راوی

نام کامل راوی «احمد بن عیسی بن زید بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب(ع)» و کنیه‌اش «ابوعبدالله» است که در بعضی اسناد با عنوان «احمد بن عیسی بن زید بن علی^[۷]» نقل روایت کرده است.

وی از زعما و بزرگان زیدیه در عصر عباسی بوده است و از فضلا و دانشمندان عصر خود به حساب می‌آید و آثار متعدد علمی، از جمله کتابی در فقه و کتاب العلوم معروف به «أمالی^[۸]» از خود به یادگار گذاشته و سی حج با پای پیاده انجام داده است.

آیة الله سبحانی می‌نویسد: "وكان عالماً، فقيهاً، فاضلاً^[۹].

او در دوره خلافت هارون الرشید و در مدینه می‌زیست. به هارون الرشید گزارش دادند که وی قصد خروج علیه خلیفه را دارد؛ لذا دستور دستگیری وی را صادر می‌کند و از مدینه به بغداد می‌آورد و زندانی‌اش می‌کند، ولی او از زندان فرار می‌کند و از آن به بعد زندگی مخفیانه را اختیار می‌کند. مدتی در بغداد و سپس به بصره می‌رود و در بصره نتوانست مکان واحدی را برای زندگی انتخاب کند، بلکه از خانه‌ای به خانه دیگر نقل مکان می‌کرده است^[۱۰]، تا این که در رمضان سال ۲۴۷ ق از دنیا رفته است^[۱۱].

ذهبی، رجالی بزرگ اهل سنت، در تاریخ الاسلام از وی یاد کرده و نوشته است: "أحمد بن عيسى بن زید بن علي بن الشهيد الحسين الحسيني. سيد العلوية وشيخهم. حبسه الرشید عند الفضل بن الربيع مدة، فهرب وتنقل واختفى دهراً طويلاً، وكبر وضعف بصره. مات بالبصرة سنة سبع وأربعين في رمضان^[۱۲].^[۱۳]

طبقه راوی

وی در سال ۱۵۷ ق به دنیا آمده و در سال ۲۴۷ ق وفات یافته است^[۱۴]. از جمله شاگردانش در اسناد روایات، محمد بن زکریا غلابی و علی بن عیسی علوی^[۱۵] هستند؛ و از جمله استادانش، عمویش حسین بن زید و پدرش عیسی بن زید هستند^[۱۶]. او از جهت طبقه رجالی، در طبقه هفتم راویان قرار می‌گیرد.^[۱۷]

جایگاه حدیثی راوی

در کتب رجالی شیعه از وی یاد نشده است؛ از این رو، در ردیف راویان مهمل و یا مجهول قرار می‌گیرد. یکی از محققان نوشته است: "لم يذكر المعنون في المعاجم الرجالية، فهو مهمل اصطلاحاً، إلا أني أحسن الظن به لمجموع ما قيل فيه و نقل عنه^[۱۸].^[۱۹]

منابع

جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۲

پانویس

↑ ر.ک: أ. منابع شیعی: شرح الأخبار، ج۳، ص۳۳۱ - ۳۳۴؛ مقاتل الطالبین، ص۴۰۸ - ۴۱۵؛ الأغانی، ج۵، ص۲۸۳؛ المجدی فی أنساب الطالبین، ص۱۸۸؛ شرح الأزهار، مقدمه ج۱، ص۵؛ تنقیح المقال، ج۷، ص۶۹، ش۱۲۷۲؛ أعیان الشیعة، ج۳، ص۵۶، ش۱۸۶؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۳۹۳، ش۱۳۱۵. ب. منابع سنّی: سیر أعلام النبلاء، ج۹، ص۲۹۳؛ میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۲۷، ش۵۱۲؛ لسان المیزان، ج۱، ص۲۴۲، ش۷۶۰؛ تاریخ الإسلام، ج۱۲، ص۱۸؛ ج۱۸، ص۶۱؛ الأعلام، ج۱، ص۱۹۱؛ ذکر أخبار إصبهان، ج۱، ص۸۰؛ التذکرة الحمدونیة، ج۲، ص۱۹۵، ش۴۶۸؛ الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۷۷؛ جمهرة أنساب العرب، ص۵۶.
↑ در بعضی نسخه‌ها «احمد بن عیسی بن یزید» ثبت شده است؛ ر.ک: بحار الأنوار، ج۲۳، ص۳۱۹، ح۳۲؛ التوحید، پانوشت ص۳۸۲ - ۳۸۳، ح۳۰.
↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به پیامبرش ایمان آورید تا از بخشایش خویش دو بهره به شما ارزانی دارد و در شما فروغی نهد که با آن راه بسپارید و شما را بیامرزد و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره حدید، آیه ۲۸.
↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به پیامبرش ایمان آورید تا از بخشایش خویش دو بهره به شما ارزانی دارد و در شما فروغی نهد که با آن راه بسپارید و شما را بیامرزد و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره حدید، آیه ۲۸.
↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۳، ص۱۱۴، به نقل از: تأویل الآیات الظاهرة، ج۱، ص۶۴۳، ح۱۴.
↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۴۳۴.
↑ ر.ک: عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۴۵، ح۱۳.
↑ نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی به موجود است. نمازی می‌نویسد: رأیته عند سماحة العلامة النجفی المرعشی فی قم، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۳۹۳.
↑ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۳، ص۸۳.
↑ شیخ صدوق نوشته است: و کان مستتراً ستین سنة؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۴۵، ح۱۳.
↑ تفصیل شرح حال او را ببینید: مقاتل الطالبین، ص۴۰۸ - ۴۱۵؛ شرح الأخبار، ج۳، ص۳۳۱ - ۳۳۴؛ الأعلام، ج۱، ص۱۹۱.
↑ تاریخ الإسلام، ج۱۸، ص۶۱.
↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۴۳۵-۴۳۶.
↑ ر.ک: تاریخ الإسلام، ج۱۸، ص۶۱؛ مقاتل الطالبین، ص۴۱۴؛ الأعلام، ج۱، ص۱۹۱.
↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۳، ص۱۱۴؛ مهج الدعوات، ص۳۲۰.
↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۳، ص۱۱۴.
↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۴۳۶.
↑ تنقیح المقال، ج۷، ص۶۹ - ۷۰، ش۱۲۷۲.
↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۴۳۶.

[1] ر.ک: أ. منابع شیعی: شرح الأخبار، ج۳، ص۳۳۱ - ۳۳۴؛ مقاتل الطالبین، ص۴۰۸ - ۴۱۵؛ الأغانی، ج۵، ص۲۸۳؛ المجدی فی أنساب الطالبین، ص۱۸۸؛ شرح الأزهار، مقدمه ج۱، ص۵؛ تنقیح المقال، ج۷، ص۶۹، ش۱۲۷۲؛ أعیان الشیعة، ج۳، ص۵۶، ش۱۸۶؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۳۹۳، ش۱۳۱۵. ب. منابع سنّی: سیر أعلام النبلاء، ج۹، ص۲۹۳؛ میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۲۷، ش۵۱۲؛ لسان المیزان، ج۱، ص۲۴۲، ش۷۶۰؛ تاریخ الإسلام، ج۱۲، ص۱۸؛ ج۱۸، ص۶۱؛ الأعلام، ج۱، ص۱۹۱؛ ذکر أخبار إصبهان، ج۱، ص۸۰؛ التذکرة الحمدونیة، ج۲، ص۱۹۵، ش۴۶۸؛ الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۷۷؛ جمهرة أنساب العرب، ص۵۶.

[2] در بعضی نسخه‌ها «احمد بن عیسی بن یزید» ثبت شده است؛ ر.ک: بحار الأنوار، ج۲۳، ص۳۱۹، ح۳۲؛ التوحید، پانوشت ص۳۸۲ - ۳۸۳، ح۳۰.

[3] «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به پیامبرش ایمان آورید تا از بخشایش خویش دو بهره به شما ارزانی دارد و در شما فروغی نهد که با آن راه بسپارید و شما را بیامرزد و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره حدید، آیه ۲۸.

[4] «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به پیامبرش ایمان آورید تا از بخشایش خویش دو بهره به شما ارزانی دارد و در شما فروغی نهد که با آن راه بسپارید و شما را بیامرزد و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره حدید، آیه ۲۸.

[5] تفسیر کنز الدقائق، ج۱۳، ص۱۱۴، به نقل از: تأویل الآیات الظاهرة، ج۱، ص۶۴۳، ح۱۴.

[6] جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۴۳۴.

[7] ر.ک: عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۴۵، ح۱۳.

[8] نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی به موجود است. نمازی می‌نویسد: رأیته عند سماحة العلامة النجفی المرعشی فی قم، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۳۹۳.

[9] موسوعة طبقات الفقهاء، ج۳، ص۸۳.

[10] شیخ صدوق نوشته است: و کان مستتراً ستین سنة؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۴۵، ح۱۳.

[11] تفصیل شرح حال او را ببینید: مقاتل الطالبین، ص۴۰۸ - ۴۱۵؛ شرح الأخبار، ج۳، ص۳۳۱ - ۳۳۴؛ الأعلام، ج۱، ص۱۹۱.

[12] تاریخ الإسلام، ج۱۸، ص۶۱.

[13] جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۴۳۵-۴۳۶.

[14] ر.ک: تاریخ الإسلام، ج۱۸، ص۶۱؛ مقاتل الطالبین، ص۴۱۴؛ الأعلام، ج۱، ص۱۹۱.

[15] تفسیر کنز الدقائق، ج۱۳، ص۱۱۴؛ مهج الدعوات، ص۳۲۰.

[16] تفسیر کنز الدقائق، ج۱۳، ص۱۱۴.

[17] جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۴۳۶.

[18] تنقیح المقال، ج۷، ص۶۹ - ۷۰، ش۱۲۷۲.

[19] جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۴۳۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]