اسحاق بن موسی الکاظم

آشنایی اجمالی

اسحاق بن موسی بن جعفر (ع) ملقب به امین، از اصحاب و راویان امام رضا (ع)^[۱] و برادر آن حضرت از مادری «ام‌ولد» بود^[۲].

در پاره‌ای از منابع، بر پایه حدیثی، مادر وی را «ام‌احمد» (محمد) شناسایی کرده‌اند ^[۳]. برقی و طوسی وی را در شمار اصحاب امام رضا (ع) آورده‌اند، اما در کتب رجالی بعدی ذکری از او به میان نیامده است^[۴]. عمدة الطالب لقب وی را امیر دانسته^[۵]، در حالی که انساب مجدی و دیگر کتب او را امین لقب داده‌اند^[۶]. به نظر می‌رسد در کتاب ابن‌عنبه، اشتباهی در تدوین یا تصحیفی در استنساخ صورت گرفته باشد.

اسحاق روایت‌های بسیاری در موضوعات مختلف از اجدادش نقل می‌کند^[۷]. روایتی از وی به نقل محمد بن مسلم موجود است که از طریق برادر و عمویش حدیثی را از امام صادق (ع) شنیده است و به نظر می‌رسد که مراد از برادر، همان امام رضا (ع) و مقصود از عمو نیز علی بن جعفر باشد^[۸]. اسحاق در روایتی دیگر از خروج عمویش محمد بن جعفر دیباج در مکه سخن می‌گوید و ادعای وی در خلافت و بیعت گرفتن برای خود را بیان می‌کند و نیز رفتن خویش به مکه همراه امام رضا (ع) و سپس ملاقات با محمد را منعکس می‌سازد و می‌گوید در این دیدار توصیه امام، مبنی بر عدم تکذیب پدر و برادر را به محمد دیباج منتقل کرد و همچنین از طرف آن حضرت به او یادآور شد که قیامش منجر به شکست خواهد شد. در ادامه اسحاق از رفتن به مدینه همراه امام سخن می‌گوید و از شکست محمد در مکه به دست جلودی مطالبی نقل می‌کند و می‌نویسد: محمد خود را خلع کرده و امان گرفته بود و سپس جلودی او را نزد مأمون (خلافت ۱۹۸۔ ۲۱۸ق) فرستاد و در همراهی خلیفه در جرجان از دنیا رفت^[۹].

وی هنگام ولی‌عهدی امام رضا (ع) حاضر بود. همچنین در جریان تزویج ام‌حبیب، دختر مأمون با امام رضا (ع) و عقد ام‌الفضل با امام جواد (ع)، وی نیز به دستور مأمون با دختر عموی خود اسحاق بن جعفر ازدواج کرد. بنا به نقل برخی از منابع شیعی، مأمون او را در همان سال امیرالحاج قرار داد تا عهده‌دار مسئولیت حاجیان باشد. او در خطبه‌های خود، همچون دیگر خطبا، از امام رضا (ع) به عنوان ولی‌عهد یاد کرده است^[۱۰].

البته در این باره احتمال وجود اشتباه در تعیین مصداق اسحاق خالی از قوت نیست، چون دو کس به این نام در آن زمان می‌زیسته‌اند و طبری ضمن بیان خطبه برای امام رضا (ع) به عنوان ولایت‌عهدی در سال ۲۰۱ق، از اسحاق بن موسی بن عیسی عباسی به عنوان امیرالحاج نام می‌برد^[۱۱]. بنابراین، به نظر می‌رسد این سخن به واقع نزدیک‌تر باشد. چنان که در جامع الرواة نیز این اشتباه و جابه‌جایی دیده می‌شود، چون روایتی را که اسحاق از عمو و برادرش نقل کرده در ضمن معرفی اسحاق بن موسی عباسی آورده است^[۱۲].

اسحاق فرزندان بسیاری از خود به جای گذاشت تا جایی که فقط حدود ده پسر برای او نام برده‌اند^[۱۳]. اما از دختران وی، تنها از رقیه که عمری طولانی داشت در کنار نام پدر یاد شده است و گفته‌اند در سال ۳۱۶ق در بغداد از دنیا رفته است^[۱۴].

درباره زیست‌نامه اسحاق بعد از شهادت امام رضا (ع)، آورده‌اند که به نقلی در سال ۲۴۰ق در مدینه رحلت کرده است^[۱۵]، اما این داده با برخی از گزارش‌ها ناسازگار بوده و به همین سبب موجب تشکیک شده است. مرقدی به نام اسحاق بن موسی در ساوه موجود است^[۱۶] و موجب گمانه‌زنی‌های اشتباهی در این باره گردیده که اسحاق همراه عدهای از برادرانش در پی فراخوانی امام رضا (ع) از مدینه به خراسان آمدند و در این مسیر اسحاق در ساوه از دنیا رفته است. عباس فیض قمی دیدگاه‌های مختلف در این باب را بیان و رد کرده و سید اسحاق موجود در ساوه را از نوادگان امام کاظم (ع) دانسته است^[۱۷].^[۱۸]

جستارهای وابسته

اسحاق بن عباس بن اسحاق بن موسی بن جعفر (نواده)

منابع

شریفی، مرضیه، مقاله «اسحاق بن موسی الکاظم»، دانشنامه امام رضا ج۲

پانویس

↑ رجال الطوسی، ص۳۵۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۳۳.
↑ المجدی فی أنساب الطالبیین، ص۱۱۸؛ عمدة الطالب، ص۲۳۱.
↑ طب الأئمة (ع)، ص۵۸؛ منتهی الآمال، ج۳، ص۱۵۷۹؛ سفینة البحار، ج۲، ص۱۰۲.
↑ کتاب الرجال، برقی، ص۵۴؛ رجال الطوسی، ص۳۵۲؛ نقد الرجال، ج۱، ص۱۹۹؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۸۲.
↑ عمدة الطالب، ص۲۳۱.
↑ المجدی فی أنساب الطالبیین، ص۱۱۸؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۸۶؛ أعیان الشیعة، ج۳، ص۲۸۰.
↑ الاحتجاج، ج۱، ص۲۸؛ المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج۲، ص۹؛ بحار الأنوار، ج۲۳، ص۲۸۴، ۳۲۸.
↑ الکافی، ج۲، ص۳۸۷؛ وسائل الشیعة، ج۱۶، ص۲۶۷؛ کتاب الوافی، ج۵، ص۱۰۴۷؛ تفسیر کنز الدقائق، ج۴، ص۳۵۲.
↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۲۴؛ مدینة المعاجز، ج۷، ص۵۶؛ بحار الأنوار، ج۴۷، ص۲۴۶؛ ج۴۹، ص۳۲؛ مسند الإمام الرضا (ع)، ج۱، ص۱۷۶.
↑ مقاتل الطالبیین، ص۳۷۶؛ الارشاد، ج۲، ص۲۶۲؛ روضة الواعظین، ص۲۲۶؛ کشف الغمة، ج۳، ص۷۱.
↑ تاریخ الطبری، ج۷، ص۱۴۱؛ نهایة الأرب، ج۲۲، ص۲۰۳؛ مروج الذهب، ج۴، ص۳۰۹؛ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۱۵۵.
↑ جامع الرواة، ج۱، ص۸۸.
↑ جمهرة أنساب العرب، ص۶۵؛ الشجرة المبارکة، ص۹۴؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۸۷.
↑ المجدی فی أنساب الطالبیین، ص۱۱۸؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۸۶.
↑ أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۹؛ منتهی الآمال، ج۳، ص۱۵۹۷؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۸۶.
↑ نزهة القلوب، ص۱۰۵.
↑ گنجینه آثار قم، ج۲، ص۱۳۶-۱۳۷.
↑ شریفی، مرضیه، مقاله «اسحاق بن موسی الکاظم»، دانشنامه امام رضا ج۲ ص ۱۷۲.

[1] رجال الطوسی، ص۳۵۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۳۳.

[2] المجدی فی أنساب الطالبیین، ص۱۱۸؛ عمدة الطالب، ص۲۳۱.

[3] طب الأئمة (ع)، ص۵۸؛ منتهی الآمال، ج۳، ص۱۵۷۹؛ سفینة البحار، ج۲، ص۱۰۲.

[4] کتاب الرجال، برقی، ص۵۴؛ رجال الطوسی، ص۳۵۲؛ نقد الرجال، ج۱، ص۱۹۹؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۸۲.

[5] عمدة الطالب، ص۲۳۱.

[6] المجدی فی أنساب الطالبیین، ص۱۱۸؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۸۶؛ أعیان الشیعة، ج۳، ص۲۸۰.

[7] الاحتجاج، ج۱، ص۲۸؛ المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج۲، ص۹؛ بحار الأنوار، ج۲۳، ص۲۸۴، ۳۲۸.

[8] الکافی، ج۲، ص۳۸۷؛ وسائل الشیعة، ج۱۶، ص۲۶۷؛ کتاب الوافی، ج۵، ص۱۰۴۷؛ تفسیر کنز الدقائق، ج۴، ص۳۵۲.

[9] عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۲۴؛ مدینة المعاجز، ج۷، ص۵۶؛ بحار الأنوار، ج۴۷، ص۲۴۶؛ ج۴۹، ص۳۲؛ مسند الإمام الرضا (ع)، ج۱، ص۱۷۶.

[10] مقاتل الطالبیین، ص۳۷۶؛ الارشاد، ج۲، ص۲۶۲؛ روضة الواعظین، ص۲۲۶؛ کشف الغمة، ج۳، ص۷۱.

[11] تاریخ الطبری، ج۷، ص۱۴۱؛ نهایة الأرب، ج۲۲، ص۲۰۳؛ مروج الذهب، ج۴، ص۳۰۹؛ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۱۵۵.

[12] جامع الرواة، ج۱، ص۸۸.

[13] جمهرة أنساب العرب، ص۶۵؛ الشجرة المبارکة، ص۹۴؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۸۷.

[14] المجدی فی أنساب الطالبیین، ص۱۱۸؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۸۶.

[15] أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۹؛ منتهی الآمال، ج۳، ص۱۵۹۷؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۸۶.

[16] نزهة القلوب، ص۱۰۵.

[17] گنجینه آثار قم، ج۲، ص۱۳۶-۱۳۷.

[18] شریفی، مرضیه، مقاله «اسحاق بن موسی الکاظم»، دانشنامه امام رضا ج۲ ص ۱۷۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]