اهل‌بیت چه کسانی هستند؟ (پرسش)
| اهل‌بیت چه کسانی هستند؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ امامت |
| مدخل اصلی | امامت |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
اهل‌بیت چه کسانی هستند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث امامت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی امامت مراجعه شود.
پاسخ نخست
آقایان دکتر یوسفیان و شریفی در «پژوهشی در عصمت معصومان» در این‌باره گفته‌‌اند:
«در اینجا ما بیش از دو راه پیش رو نداریم: یک: استفاده از خود قرآن کریم؛ به دلیل «القرآن یفسر بعضه بعضا»؛ دو: مراجعه به مبیّن و مفسر واقعی قرآن، یعنی رسول اکرم a.
ولی از آنجا که در خود آیه شریفه - همچنان که خواهد آمد - هیچ گونه قرینه‌ای برای تعیین مصداق اهل‌بیت وجود ندارد و همچنین در سایر آیات قرآنی، تصریحی در این زمینه نمی‌توان یافت، تنها راهی که پیش روی ماست، مراجعه به پیامبر اکرم a می‌باشد؛ مانند هر مورد دیگری که نتوانیم پاسخ را از قرآن دریابیم. فی‌المثل از آنجا که تعداد رکعات نماز در قرآن بیان نشده است، تنها راه ما برای شناخت آن، مراجعه به رسول اکرم a می‌باشد؛ یعنی هیچ مسلمانی نمی‌تواند از پیش خود، با حدس و گمان و یا براهین عقلی، تعداد آنها را مشخص نماید.
پیامبر اکرم a در طول ۲۳ سال نبوت خویش، بارها درباره "اهل‌البیت"سخن گفته و درباره آنان سفارش بلیغ فرموده است. به عنوان مثال می‌توان به احادیثی همچون: حدیث ثقلین، سفینه و امان اشاره کرد که پیامبر اکرم در این احادیث - که جزو مسلّمات تاریخ و معارف اسلامی می‌باشند -پیروی و تبعیّت از اهل بیتش را مایه نجات و سعادت دنیا و آخرت معرفی کرده است. در حدیث ثقلین آنان را همسنگ قرآن قرار داده، به گونه‌ای که بدون تبعیت از آنان و تمسّک به سخن و سیره ایشان، نمی‌توان از دام ضلالت و گمراهی رست. با این همه، چطور ممکن است که آن حضرت اهل‌بیت خود را معرفی نکرده باشد؟ چگونه می‌توان باور کرد پیامبری که راهنمای بشریّت و حریص نسبت به هدایت انسان‌ها بوده است. سعادت دنیوی و اخروی انسان را منوط به پیروی از اهل بیت نماید. امّا مصداق آن را در هاله‌ای از ابهام باقی گذارد؟
حقیقت این است که رسول اکرم a در مواقع متعدّد، آن هم با شیوه‌ای استثنایی و به یاد ماندنی، در معرفی اهل‌بیت کوشیدند، تا راه عذر و انحراف را بر تمامی حق جویان عالم و مسلمین واقعی ببندند. به عنوان نمونه، تنها در شأن نزول همین آیه شریفه، احادیث فراوانی در مجامع روایی سنّی و شیعه نقل شده که همه آنها به معرفی اهل‌بیت پیامبر پرداخته‌اند[۱].
مضمون این روایات - که به حدیث کساء شهرت یافته - این است که: بعد از نزول آیه تطهیر، پیامبر اکرم a پارچه و یا عبایی بر روی خود، فاطمه زهرا، علی بن ابی‌طالب و حسن و حسین (ع) انداختند و سپس دست به دعا برداشته. عرض کردند: «اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي وَ هَؤُلَاءِ أَهْلِي وَ عِتْرَتِي فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً»[۲].
در این هنگام، ام سلمه - که یکی از شایسته‌ترین همسران پیامبر بود و این جریان در خانه او اتفاق افتاد. از آن حضرت خواست تا به او هم اجازه داده شود به اصحاب کسا بپیوندد و از این فیض و منقبت والا برخوردار گردد. پیامبر با لحنی عطوفت آمیز پاسخ دادند: «يَرْحَمُكِ اللَّهُ أَنْتِ عَلَى خَيْرٍ وَ إِلَى خَيْرٍ وَ مَا أَرْضَانِي عَنْكِ وَ لَكِنَّهَا خَاصَّةٌ لِي وَ لَهُمْ»[۳]؛
بنابر این، رسول خدا از همان آغاز نزول آیه تطهیر، مصداق اهل‌بیت را معین نمود، آن هم با استقرار ایشان در زیر "کسا" به گونه‌ای که راه را بر هر گونه تفسیر ناروا از اهل‌بیت بیندد. تا آنجا که ما امروزه می‌توانیم به جرأت با سخنانی که اهل‌بیت را منحصر در آل عبا نمی‌دانند[۴]، مخالفت کرده، آنان را به سوء فهم یا غرض، متهم کنیم.
پیامبر اکرم a برای آنکه وظیفه خویش را در تبیین آیات الهی به نحو جامع و کاملی انجام داده باشند، به این مقدار نیز اکتفا ننموده، با به‌کارگیری شیوه‌ای اعجاب‌آور و فراموش نشدنی، در مدت زمانی نسبتاً طولانی[۵]، آن هم به صورت هر روزه، به معرفی اهل‌بیت پرداختند. در روایتی از ابن‌عباس در این باره آمده است: «شهدنا رسول الله a تسعة اشهر یأتی کل یوم باب علی بن ابی‌طالب عند وقت کل صلاة یقول: السلام علیکم و رحمة الله و برکاته اهل البیت 
إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا
[۶]، الصَّلَاةَ رَحِمَكُمُ اللَّهُ، كُلَّ يَوْمٍ خَمْسَ مَرَّاتٍ»[۷]؛
بدین ترتیب، مصداق اهل‌بیت برای مسلمین صدر اسلام، به خوبی روشن و معلوم بود. به همین خاطر، جز معدودی از دشمنان اهل‌بیت (ع) همچون: عکرمه، مقاتل و عروة بن زبیر، کسی در اختصاص این آیه به پنج تن، تردید نکرده است. و بسیاری از صحابه مشهور و معروف رسول الله a و همچنین تعداد فراوانی از تابعین، جریان حدیث کسا را بی‌واسطه یا با واسطه نقل نموده‌اند. علی‌رغم همه این تأکیدات، متأسفانه بسیاری از علمای اهل سنّت، در تفسیر اهل‌بیت به بیراهه رفته‌اند. برخی از تفاسیری که در این زمینه مطرح شده، عبارتند از:
- منظور از "البیت" بیت‌الله الحرام، و مراد از "اهل‌البیت" مؤمنان متقیان است.
- مراد از اهل‌بیت، نزدیکان پیامبر یعنی آل عباس، آل عقیل، آل جعفر و آل علی می‌باشد؛ یعنی کسانی که صدقه بر آنان حرام است[۸].
- اهل‌بیت، همسران پیامبر، فرزندان او و همچنین علی S را شامل می‌شود[۹].
- منظور، تنها و تنها همسران آن حضرت می‌باشد[۱۰].
از آنجا که ضعف دو تفسیر اول بی‌نیاز از بیان است[۱۱] و اکثریت اهل سنّت نیز آنها را نپذیرفته‌اند»[۱۲].
پانویس
- ↑ در اینجا به برخی از منابعی که این حدیث را ذکر نموده‌اند، اشاره می‌کنیم، با تذکر این نکته که بسیاری از این منابع، روایت مذکور را با سندهای مختلف و از کتب متعدّد اهل سنّت نقل نموده‌اند: صحیح مسلم، ج۵، ص۳۷ (ر.ک: فضائل الصحابه، ب ۹. ح۲۴۲۴)؛ سنن ترمذی (الجامع الصحیح)، ج۵، ص۳۵۱-۳۵۲ (ح۳۲۰۵-۳۲۰۶)؛ المستدرک، ج۳، ص۱۵۸-۱۶۰ (ح۴۷۰۵-۴۷۰۹)؛ تفسیر طبری، ج۲۲، ص۵-۷؛ الدرالمنثور، ج۵، ص۱۹۸-۱۹۹؛ تفسیر نورالثقلین، ج۴، ص۲۷۰-۲۷۷؛ احقاق الحق، ج۲، تعلیقات، ص۵۰۲-۵۳۳؛ مجمع البیان، ج۷-۸، ص۵۶۰-۵۹۹؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۰۶-۲۳۲ و ج۲۵، ص۲۱۲-۲۴۶؛ کنزالعمال، ج۱۳، ص۱۶۳، ح۳۶۴۹۶؛ الصواعق المحرقه، ص۱۴۳-۱۴۴؛ التاج الجامع للاصول، ج۴، ص۲۰۷؛ ذخائر العقبی، ص۲۴۲۱؛ الریاض النضره، ج۲، ص۱۸۸ (ب۴، ف۶).
- ↑ پروردگارا! اینان اهل‌بیت من و اهل و خاندان من می‌باشند.. پس هر گونه آلودگی را از آنان دور گردان و به طور کامل پاک‌شان نما».
- ↑ «رحمت خدا بر تو باد. تو همواره به راه خیر و صلاح بوده‌ای و چقدر من از تو راضی‌ام! لکن این منقبت، ویژه من و ایشان است» بحارالانوار، ج۱۰، ص۱۴۱؛ همچنین ر.ک: تفسیر طبری، ج۲۲، ص۶؛ الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸.
- ↑ ر.ک: روح المعانی، ج۲۲، ص۱۶.
- ↑ در تعیین مدت آن، از ۶ ماه تا ۹ ماه گفته شده و در برخی از روایات نیز آمده است که پیامبر اکرم این شیوه را تا پایان عمر شریفشان ادامه دادند. ر.ک: تفسیر المراغی، ج۲۲، ص۷؛ سنن ترمذی، ج۵، ص۳۵۲، ح۳۲۰۶؛ الدر المنثور، ج۴، ص۳۱۳؛ ج۵، ص۱۹۹؛ اسد الغابة، ج۴، ص۶۳۱ (در ترجمه هلال بن الحمراء)؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۶۸-۱۶۹؛ بحار الانوار، ج۱۰، ص۱۴۲.
- ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گردان» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ «ما شاهد بودیم که رسول خدا تا نه ماه، روزی پنج مرتبه، هنگام فرا رسیدن وقت نماز به در خانه علی بن ابی‌طالب می‌آمدند و می‌فرمودند: درود و رحمت و برکات خدا بر شما اهل بیت باد. "خداوند اراده نمود تا هر گونه پلیدی را از شما اهل‌بیت دور گرداند و به طور کامل و شایسته پاکتان سازد" [وقت] نماز [است، مهیا شوید] رحمت خدا بر شما باد». الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۹.
- ↑ تفسیر البغوی، ج۳، ص۴۵۶؛ الدر المنصور، ج۵، ص۱۹۹.
- ↑ تفسیر فخر رازی، ج۶، ص۷۸۳؛ روح المعانی، ج۲۲، ص۱۸.
- ↑ الکشاف، ج۳، ص۵۳۸.
- ↑ برای مطالعه بیشتر در این زمینه و بحث تفصیلی درباره این نظریات ر.ک: منشور جاوید، ج۵، ص۳۱۴-۳۲۳.
- ↑ شریفی، احمد حسین، یوسفیان، حسن، پژوهشی در عصمت معصومان ص ۳۰۷-۳۱۱.