اوس بن قیظی در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اوس بن قیظی است. اوس بن قیظی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اوس بن قیظی در قرآن - اوس بن قیظی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

برخی، نام پدرش را قِبْطی و قَنْطَر آورده‌اند که گویا در نقل و استنساخ اشتباه شده است. وی از منافقان مدینه و حتی از سرانِ آنان به شمار آمده است.اوس با دو پسرش کَباثَه و عبدالله در جنگ احد شرکت کرد؛ امّا چون کارزار بر پیامبر a و مسلمانان سخت شد، همراه گروهی گریخت. سخنی از پیامبر a خطاب به وی گزارش شده که نفاق وی و برادرش مِرْبَع را تأیید می‌کند.

اوس بن قیظی در شأن نزول

1. اوس بن قیظی در جمع اوسیان و خزرجیان نشسته بود که پیرمردی کینه‌توز از یهود با ابراز نگرانی از صمیمیت اوس و خزرج، از جوانی یهودی خواست تا با خواندن اشعاری، نزاع‌ها و مفاخرات پیشین را در میان اوس و خزرج مطرح کند که این حربه، کارساز افتاد. اوس بن قیظی در رأس اوسیان قرار گرفت و افرادی از این دو قبیله ضمن تهدید همدیگر، در آستانه درگیری بودند که پیامبر فتنه را آرام کرد. آیه يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تُطِيعُوا فَرِيقًا مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ يَرُدُّوكُمْ بَعْدَ إِيمَانِكُمْ كَافِرِينَ درباره اوس بن قیظی و دیگر مسلمانان سست ایمان که بازیچه آن مرد یهودی شدند فرود آمد و به آنان هشدار داد که اگر از اهل کتاب فرمان برند، یهود آنان را به کفر باز می‌گردانند. نزول ۵ آیه بعد نیز درباره همین رخداد است.
2. به نقل برخی مفسران، آیه أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَلَا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَدًا أَبَدًا وَإِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّكُمْ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ درباره سران نفاق از جمله اوس بن قیظی نازل شد که به یهود بنی‌نضیر وعده همراهی، همدلی و همیاری داده، آنان را به پایداری در برابر مسلمانان تشویق کردند. آیه، ضمن برادر خواندن منافقان با یهودیان، آنان را دروغگو شمرد.
3. در جنگ احزاب اوس‌ بن قیظی و گروهی از منافقان که به حیله‌هایی درصدد فرار از جبهه جنگ بودند، در میان سپاه اسلام فریاد برآوردند: ای اهل ‌یثرب! اینجا جای ماندن نیست، باز گردید. او به همراه جمعی از بنی‌حارثه نزد پیامبر a آمدند و به بهانه اینکه خانه‌هایشان بی‌حفاظ و در معرض شبیخون دشمن است، از حضرت اجازه خواستند تا به شهر باز گردند. آیه وَإِذْ قَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ يَا أَهْلَ يَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَيَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِنْهُمُ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِيَ بِعَوْرَةٍ إِنْ يُرِيدُونَ إِلَّا فِرَارًا درباره آنان نازل شد و از قصد آنان که گریز از جنگ بود خبر داد. وی بعدها به گوینده جمله إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ معروف گردید.
4. گفته‌اند که پیامبر a منافقی را که بدو ناسزا گفته بود، بازخواست کرد؛ امّا آن منافق سوگند یاد کرد که چنین نکرده است. آیه أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مَا هُمْ مِنْكُمْ وَلَا مِنْهُمْ وَيَحْلِفُونَ عَلَى الْكَذِبِ وَهُمْ يَعْلَمُونَ درباره او نازل شد. برخی وی را اوس بن قیظی دانسته‌اند.
5. در جنگ تبوک، گروهی از منافقان از جمله اوس بن قیظی به بهانه‌های گوناگون از شرکت در جهاد سرباز زده، موجب نگرانی مسلمانان شدند که خداوند آیه لَوْ خَرَجُوا فِيكُمْ مَا زَادُوكُمْ إِلَّا خَبَالًا وَلَأَوْضَعُوا خِلَالَكُمْ يَبْغُونَكُمُ الْفِتْنَةَ وَفِيكُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ را درباره آنان نازل کرد.

منابع

1. حسینی‌زاده، سید عبدالرسول، مقاله «اوس بن قیظی»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۵