ایمن بن ثابت کوفی
ایمن بن ثابت کوفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ایمن بن ثابت کوفی در تراجم و رجال - ایمن بن ثابت کوفی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد| ایمن بن ثابت کوفی | |
|---|---|
 تصویر قدیمی از مسجد کوفه | |
| نام کامل | ایمن بن ثابت کوفی |
| جنسیت | مرد |
| از قبیله | بنی‌ثعلبه |
| محل زندگی | کوفه |
مقدمه
او ایمن بن ثابت[۱] با کنیه ابوثابت[۲] از اهالی کوفه[۳] و از موالیان بنی ثعلبه بود که به کوفی ثعلبی شهرت دارد[۴] ابن ابی حاتم[۵] وی را ایمن ابوثابت عوفی مولای بنی ثعلبه معرفی کرده است که عوفی، باید تصحیف کوفی باشد. او از تابعین معروف است که حدیث رسول خدا (ص) را از صحابه، روایت کرده است[۶]. نام وی را به خطا ایمن بن یَعلی [۷] یا ایمن بن مَعلی گفته‌اند که خویی [۸]، یَعلی و مَعلی را یکی دانسته است.
در منابع حدیثی و صحابه‌نگاری، نام‌های ابوثابت بن یعلی ثقفی و ایمن بن یعلی ثقفی آمده است[۹] که اشتباه و تصحیف در سند یک روایت، موجب گردیده یک صحابی خلق شود. طبرانی در سند روایتی از ابوثابت ایمن، از یعلی بن مره ثقفی روایت می‌کند[۱۰]. این در حالی است که همو در جایی دیگر، در سند همان روایت با حذف ایمن، ابوثابت را کنیه یعلی بن مره دانسته است[۱۱].
از ایمن تنها یک حدیث در موضوع غصب روایت شده که همان سرچشمه اختلاف در مورد صحابی بودن اوست. او در مواردی می‌گوید از پیامبر شنیدم و در مواردی من با واسطه روایت می‌کند که پیامبر فرمود: «کسی که یک وجب زمینی یا محصول آن را غصب (سرقت) کند، در روز قیامت در حالی که آن را بر گردن خویش حمل می‌کند، وارد خواهد شد»[۱۲]. بررسی اجمالی گزارش‌های مربوط به این حدیث، به تفکیک منابع و مصادر روایی و رجالی چنین است:
- طبرانی می‌گوید: حدیث یاد شده را محمد بن اسحاق صفار بغدادی از اسماعیل بن عبدالله بن زراره رَقِّیّ از عبیدالله بن عمرو از اسماعیل بن ابی خالد از شعبی از ایمن بن ثابت از یعلی بن مرة از پیامبر روایت کرد[۱۳] در سند این روایت گاهی شعبی و زمانی سبیعی آمده که این دو با یکدیگر تصحیف شده است[۱۴].
- ابن حجر[۱۵]، روایت پیش گفته را شبیه به گزارش اسد الغابه با اختلاف در راوی نخست که «هلال بن علاء» است و نیز با افزودن لفظ «سمعت» در سند آن، که ایمن بن یعلی ثقفی می‌گوید از پیامبر شنیدم، آورده است. ابن حجر پس از ذکر نمونه‌هایی از اسناد این روایت می‌گوید: ایمن از تابعین شناخته شده است و او فرزند یعلی نیست، بلکه تنها از وی روایت کرده است و در اسناد روایت بالا چنین آمده است که آنان از ابوثابت ایمن و او از یعلی بن مره روایت کرده‌اند، و این صواب و صحیح است. ابونعیم در چهار روایتی که آورده، ایمن بن ثابت یا ابوثابت از یعلی بن مره روایت کرده است.[۱۶].
- ابن اثیر[۱۷] این حدیث را با چند سند از دو طریق نقل می‌کند: از علاء بن هلال از عبیدالله بن عمرو از زید بن أُنَیسه از اسماعیل بن أبی خالد از شعبی از ایمن بن یعلی ابوثابت از پیامبر، و نیز عبیدالله بن عمرو می‌گوید: این سخن را از اسماعیل بن ابی خالد (با حذف زید بن انیسه) شنیدم. همچنین عمرو بن زُراره، علی بن معبد و گروهی دیگر، روایت یاد شده را از عبیدالله بن عمرو از اسماعیل از شعبی از ایمن از یعلی بن مرة ثقفی روایت کرده‌اند. ابن اثیر گوید: «هذا الحديث فيه نظر»؛ زیرا ایمن صحابی نیست. او با استناد به قول بخاری می‌افزاید: وی از تابعین اهل کوفه و از موالیان بنی ثعلبه بود و از ابن عباس و یعلی بن مره روایت می‌کرد و ابویعفور، راوی اوست. در سند این روایت، ایمن عن یعلی بن مره، به ایمن بن یعلی بن مره تصحیف شده و این گونه اشتباه‌ها فراوان است[۱۸]. ابن حجر از شخص دیگری به نام ایمن بن نابل نام می‌برد که او از یعلی در موضوع غصب، روایت کرده است. ابن حجر به نقل از ابن حبان می‌گوید که وی ایمن بن ثابت است. ابن حجر این را صحیح می‌داند[۱۹].
- این روایت از پنج طریق با اختلاف اندکی در سند آن، از سعید بن زید بن عمرو بن نفیل[۲۰]، ابوهریره[۲۱]، یعلی بن مره، عبدالله بن عمر و عایشه نقل شده است[۲۲].
- ابن عبدالبر[۲۳] هیچ به ایمن هیچ اشاره‌ای نمی‌کند و در معرفی یعلی بن مره نیز از ایمن، نامی نمی‌برد؛ گرچه نام دو تن از فرزندان یعلی را می‌آورد که راوی پدرشان هستند.
- همچنین این حدیث با اندکی اختلاف در الفاظ، از امام علی (ع)[۲۴] امام صادق در پاسخ به کسی که درباره غصب سؤالی پرسید، روایت شده است[۲۵].
- شیخ طوسی[۲۶]، ابو ثابت ایمن بن یعلی ثقفی (بدون ذکر کردن نام جدش مره) را در زمره راویان پیامبر نامبرده است و می‌گوید: وی از صحابه نیست و او و پدرش یعلی از پیامبر روایت کردند. اردبیلی نیز همین نام را صحیح می‌داند[۲۷].
نجاشی در ترجمه عمر بن عبدالله بن یعلی بن مره می‌گوید: یعلی از امیر مؤمنان (ع) روایت کرده است[۲۸]. از او روایاتی در موضوعات فضایل امام علی (ع)، حسنین (ع)، رد الشمس و غدیر روایت شده است[۲۹]. رجالیان معاصر نیز نظیر خویی، تفرشی و بروجردی وی را صحابی نمی‌دانند[۳۰]. خویی احتمال یکی بودن یعلی پدر ایمن را با یعلی بن مره ثقفی بعید نمی‌داند[۳۱].
خویی، از عمر بن عبدالله ثقفی دیگری نام می‌برد که از اصحاب امام صادق (ع) است و احتمال می‌دهد این دو (یعنی او و عمر بن عبدالله بن یعلی بن مره) یکی باشند[۳۲].
از بررسی فوق چنین نتیجه می‌گیریم که ایمن بن ثابت ابو ثابت از تابعین است و او فرزند علی نیست و بسیاری از منابع اهل سنت، میان این دو خلط کرده‌اند و در بین رجالیان شیعی، تنها شیخ طوسی به آن اشاره کرده است و دیگران در پیروی از وی به خطا رفتند.[۳۳]
منابع
پانویس
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۳۹۷؛ طبرانی، المعجم الصغیر، ج۲، ص۱۰۳.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۱۶۱؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۳۹۷؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۲۲، ص۲۷۱؛ ابن حبان، الثقات، ج۴، ص۴۸.
- ↑ ابن حبان، صحیح، ج۱۱، ص۵۸۶.
- ↑ ابن حبان، الثقات، ج۴، ص۴۸؛ ابن حجر، تهذیب، ج۱۲، ص۴۳؛ مزی، ج۳، ص۴۴۲، ج۳۳، ص۱۶۷.
- ↑ ابن ابی حاتم، ج۲، ص۳۱۹.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۳۹۷.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۱۶۱؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۳۹۷؛ ابونعیم، ج۱، ص۳۲۰.
- ↑ خویی، ج۱۱، ص۴۰۸، ج۱۴، ص۴۸ و ج۲۱، ص۱۶۸.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۱۶۲-۱۶۱؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۳۹۷.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۲۲، ص۲۷۱؛ و نیز ابن حبان، الثقات، ج۴، ص۴۸.
- ↑ طبرانی، المعجم الأوسط، ج۶، ص۴۵.
- ↑ «مَنْ سَرَقَ شَبَرْتُ الْأَرْضِ يَحْمِلُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى عُنُقِهِ »
- ↑ طبرانی، المعجم الصغیر، ج۲، ص۱۰۳.
- ↑ یحیی بن معین، تاریخ، ج۱، ص۲۹۰.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۳۹۷.
- ↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۱، ص۳۲۰ و ۳۲۱.
- ↑ اسد الغابه، ج۱، ص۱۶۲-۱۶۱.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۱۶۲-۱۶۱؛ ابن ابی حاتم، ج۲، ص۳۱۹.
- ↑ ابن حجر، تعجیل المنفعه، ص۱۲۵.
- ↑ احمد بن حنبل، ج۱، ص۱۹۰-۱۸۷؛ عبدالرزاق صنعانی، ج۱۰، ص۱۱۴ و ج۱۱، ص۱۰.
- ↑ عبدالرزاق صنعانی، ج۱۱، ص۱۰.
- ↑ شوکانی، ج۶، ص۶۴-۶۳.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۴۹.
- ↑ نمازی، ج۱، ص۱۲۰.
- ↑ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۲۹۴ و ۳۱۱ و ج۷، ص۲۰۶.
- ↑ رجال، ص۲۷.
- ↑ اردبیلی، ج۲، ص۳۷۱.
- ↑ نجاشی، ص۲۸۶.
- ↑ نمازی، ج۳، ص۳۴۹.
- ↑ خویی، ج۴، ص۱۶۰؛ تفرشی، ج۱، ص۲۵۴؛ بروجردی، ج۲، ص۷۵.
- ↑ خویی، ج۱۱، ص۴۰۸، ج۱۴، ص۴۸، ج۲۹، ص۱۶۸.
- ↑ معجم الرجال الحدیث، ج۱۳، ص۴۳.
- ↑ حیدری آقایی، محمود، مقاله «ابوثابت کوفی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۲۰۰-۲۰۱.