بحث:آیا جهان غیب و شهادت ارتباطی با عالم جبروت و ملکوت دارند؟ (پرسش)

چیستی ملکوت و جبروت

• "ملکوت" از مصدر "مُلک"، به معنای سلطنت و فرمانروایی است. برخی لغویان این واژه را مختص فرمانروایی و سلطنت خداوند دانسته‌اند یکی از منابع علم امامان(ع) آگاهی آنها از عالم ملکوت است که بسیاری از علوم و معارف خود را از طریق مشاهدۀ ملکوت، دریافت می‌کنند و با دید و درک غیرظاهری خود به حقایق می‌رسند و نیز جبروت از مصدر "جبر" به معنای عالم تجرّد است که خود آن و موجودات آن، همه از فقدان‌ها و کمبودها که در عوالم پایین‌تر وجود دارد پاک هستند.

اقسام عوالم هستی

• باید دانست اقسام عوالم هستی عبارتند از:

1. عالم تجرّد و جبروت: که عالم بالاتر و نزدیک‌تر به خداوند است و از عدم‌ها و نیستی‌ها و آنچه از آثار و تبعات ضعف وجود است، پاک‌تر است.
2. عالم مثال (برزخ یا ملکوت): که مترتّب بر عالم تجرّد و متأخر و نشأت گرفته از آن است این عالم، جلوه‌های آخرین عالم از عوالم تجرد بوده است.
3. عالم جسم و یا نظام مادی: که "عالم ناسوت" و در اصطلاح قرآن "شهادت" نیز نامیده می‌شود. این عالم، متأخر از عالم برزخ و نشأت گرفته و نیز مترتب بر عالم برزخ است. بر اساس ترتیب عوالم هستی و ارتباط آنها با یکدیگر آنچه در عالم ماده موجود است، صورت‌های بالاتر و کامل‌تری در عالم مثال دارند. اما به صورت مثالی و متناسب با احکام، قوانین و آثار عالم مثال هستند و آنچه در عالم مثال موجود است، صورت بالاتر و کامل‌تر آن در عالم تجرد وجود دارد؛ بنابراین، عوالم وجود با هم تطابق داشته، از یکدیگر جدا نیستند. غیب در برابر شهادت دانسته شده است و گفته شده انسان را سیری است که به واسطۀ قبول فیض نور الهی و تربیت خویش می‌تواند از عالم شهادت به عالم غیب که عالم ملکوت است راه یابند.

دلیل ارتباط جهان غیب با ملکوت

• برای بیان ارتباط و عدم ارتباط عالم غیب و شهادت با عالم جبرت و ملکوت به آیات و روایات تمسک شده است:

دلیل قرآنی: وَكَذَلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ مراد از نشان دادن ملکوت آسمان‌ها و زمین به حضرت ابراهیم(ع) این است که خداوند عظمت و سلطنت خود را در آسمان‌ها و زمین به ایشان نشان داد.

• دلیل روایی: امام صادق(ع) از جدش امیرمؤمنان(ع) نقل می‌کند ایشان فرمودند: «و به درستی من در ملکوت آسمان به اذن پروردگار نگاه کردم پس پنهان نیست از من آنچه پیش از من بوده و آنچه بعد از من می‌آید».

نتیجه گیری

• در نتیجه با توجه به مطالب بیان شده و آیه شریفۀ وَكَذَلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ این برداشت را تأیید می‌کنند که مشاهده ملکوت آسمان‌ها و زمین یکی از مصادیق علم به غیب است که خداوند آن را در اختیار حضرت ابراهیم(ع) و پیامبر(ص) قرار داد است و همین استناد تأیید کنندۀارتباط جهان غیب و شهادت با عالم جبروت و ملکوت است.

چیستی ملکوت و جبروت

• "ملکوت" از مصدر "مُلک" و به معنای سلطنت و فرمانروایی است. برخی لغویان این واژه را مختص فرمانروایی و سلطنت خداوند دانسته‌اند. یکی دیگر از منابع علم امامان(ع) آگاهی آنها از عالم ملکوت است که بسیاری از علوم و معارف خود را از طریق مشاهده ملکوت، دریافت می‌کنند و با دید و درک غیرظاهری خود به حقایق می‌رسند. این منبع، ویژه پیامبران و امامان(ع)، صالحان و مؤمنان خاص خداوند است که ائمه اطهار(ع) از مصادیق کامل آن هستند. و نیز جبروت از مصدر "جبر" به معنای عالم تجرّد است که خود آن و موجودات آن، همه از فقدان‌ها و کمبودها که در عوالم پایین‌تر وجود دارد پاک هستند.

اقسام عوالم هستی

• اقسام عوالم هستی عبارتند از:

1. عالم تجرّد و جبروت: که عالم بالاتر و نزدیک‌تر به مبدأ متعال است و از عدم‌ها و نیستی‌ها و آنچه از آثار و تبعات ضعف وجود است پاک‌تر است، به همین جهت، "عالم جبروت" نامیده می‌شود؛ یعنی، عالمی که خود آن و موجودات آن، همه از فقدان‌ها و کمبودها که در عوالم پایین‌تر وجود دارد پاک بوده و این نقیصه‌ها با قرب به مبدأ متعال و تابش شدید و کامل نور وجود و برخورداری از اشراقات ربانی، جبران گشته و جای آنها را کمالات گرفته است.
2. عالم مثال (برزخ یا ملکوت): که مترتّب بر عالم تجرّد و متأخر و نشأت گرفته از آن است این عالم، جلوه‌های آخرین عالم از عوالم تجرد بوده است.
3. عالم جسم و یا نظام مادی: که "عالم ناسوت" و در اصطلاح قرآن "شهادت" نیز نامیده می‌شود. این عالم، متأخر از عالم برزخ و نشأت گرفته و مترتب بر آن است. عالم مادی، دورترین عالم از مبدأ متعال بوده و وجود ضعیف‌تری دارد. در واقع، حقایق عالم ماده، ظهورات و تابش‌های نازله و محدود حقایق مثالی است که در ماده جلوه می‌کند. بر اساس این نوع ترتیب، صورت‌های بالاتر و کامل‌تر آنچه در عالم ماده وجود دارد، در عالم مثال نیز وجود دارد؛ اما به صورت مثالی که با عالم مثال ساخته و متناسب با احکام، قوانین و آثار آن عالم باشد. همین طور آنچه در عالم مثال موجود است، صورت بالاتر و کامل‌تر آن در عالم تجرّد وجود دارد؛ ولی به صورت تجرّدی که با عالم تجرّد و معیارهای آن متناسب باشد؛ همچنین آنچه در عالم تجرد موجود است، صورت بالاتر و کامل‌تر آن در "عالم اسمای حُسنای الهی" وجود دارد؛ اما به صورت اسمی که با عالم اسماء و احکام و سنن مختص به آن عالم متناسب باشد. هر حقیقتی که در عالم ماده وجود دارد، در عالم مثال، عالم تجرد و عالم اسماء به نحو کامل‌تر و متناسب با آن نظام‌ها نیز وجود دارد. بر اساس ترتیب عوالم هستی و ارتباط آنها با یکدیگر آنچه در عالم ماده موجود است، صورت‌های بالاتر و کامل‌تری در عالم مثال دارند. اما به صورت مثالی و متناسب با احکام، قوانین و آثار عالم مثال هستند و آنچه در عالم مثال موجود است، صورت بالاتر و کامل‌تر آن در عالم تجرد وجود دارد؛ بنابراین، عوالم وجود با هم تطابق داشته، از یکدیگر جدا نیستند بلکه باطن و اصل عالم مادی، عالم مثال است و این عالم، بر عالم مادی محیط است. باطن و اصل عالم مثال نیز همان عالم تجرد است که بر عالم مثال محیط است. باطن و اصل عالم تجرد نیز، همان عالم اسمای الهی است البته در این مرتبه، کامل‌تر و متناسب با قوانین، احکام و آثار آن این مرتبه است. به عنوان مثال آب به عنوان یک حقیقت، در عالم مثال موجود است؛ ولی نه با کم و کیف آب عالم مادی؛ بلکه با خصوصیات متناسب با عالم مثال. همچنین آب در عالم تجرد نیز موجود است، ولی آبی متناسب با قوانین عالم تجرد. حتی روابط و نسبتی هم که میان آب و موجودات دیگر در عالم مادی وجود دارد. مثل اصل رابطه آب و آتش یا آب و خاک در عالم مثال، تجرد و اسما نیز وجود دارد؛ ولی نوع آن به اقتضای احکام و سنن آن عوالم، با یکدیگر متفاوت است.

• برخی غیب را در برابر شهادت می‌دانند و معتقدند که انسان را سیری است که به واسطۀ قبول فیض نور الهی و تربیت خویش می‌تواند از عالم شهادت به عالم غیب که عالم ملکوت است راه یابند و برتر از آن به عالم جبروت و بالاخره از انوار جلال و جمال حق بهره‌مند شوند. ابن سینا، اطلاع پیداکردن از غیب را بر اساس تجربه و قیاس ممکن می‌شمارد. همان طور که نفس انسان، در حالت خواب به غیب دسترسی پیدا می‌کند بعید نیست و منعی ندارد که وصول به غیب در بیداری نیز اتفاق بیفتد مگر این که مانعی این امکان را از بین ببرد.

دلیل ارتباط جهان غیب با ملکوت

• برای بیان ارتباط و عدم ارتباط عالم غیب و شهادت با عالم جبرت و ملکوت به آیات و روایات تمسک شده است:

دلیل قرآنی:

1. كَذَلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ مراد از نشان دادن ملکوت آسمان‌ها و زمین به حضرت ابراهیم(ع) این است که خداوند عظمت و سلطنت خود را در آسمان‌ها و زمین به ایشان نشان داد.
2. وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ
3. سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ

• دلیل روایی: امام صادق(ع) از جدش امیرمؤمنان(ع) نقل می‌کند ایشان فرمودند: «و به درستی من در ملکوت آسمان به اذن پروردگار نگاه کردم پس پنهان نیست از من آنچه پیش از من بوده و آنچه بعد از من می‌آید».

نتیجه گیری

• در نتیجه با توجه به مطالب بیان شده و آیه شریفۀ كَذَلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ این برداشت را تأیید می‌کنند که مشاهده ملکوت آسمان‌ها و زمین یکی از مصادیق علم به غیب است که خداوند آن را در اختیار حضرت ابراهیم(ع) و پیامبر(ص) قرار داد است و همین استناد تأیید کنندۀ ارتباط جهان غیب و شهادت با عالم جبروت و ملکوت است.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: