بحث:انفال در قرآن

معنای انفال در آیه قرآن

انفال را در آیه شریفه به معنای غنائم دانسته‌اند؛ از این رو برخی قرائت کرده اند: ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ﴾؛ یعنی از تو در خواست غنائم را می‌نمایند. این قرائت از عبدالله بن مسعود و امام باقر و امام صادق(ع) نقل شده است و در شأن نزول آیه گفته‌اند: میان مسلمانان در جنگ بدر اختلاف رخ داد. دسته‌ای جنگیده و گروهی غنائم را گرد آورده بودند و شماری نیز حفاظت پیامبر(ص) را بر عهده داشتند و هر یک مدعی بودند که سهمی از این غنائم دارند. خداوند غنائم را از آنها گرفت و برای خود و پیامبرش قرار داد و نوشته‌اند که رسول خدا(ص) برای تشویق افراد، نفل قرار داده بود^[۱].

به دلیل این اختلاف مسلمانان درباره غنائم جنگ بدر بود که خداوند آن را ویژه خدا و رسول قرار داد و اختلاف بر طرف شد. نقل‌های دیگری نیز هست. برابر این تفسیر نباید میان این آیه و آیه خمس که ۵/۴ غنائم را از آن مجاهدان قرار داده تضادی دانست؛ زیرا این که انفال از آن پیامبر است؛ یعنی تحت اختیار آن حضرت می‌باشد و مورد مصرف آن خمس مشخص گردیده است. مؤید این که همه غنائم در اختیار رسول خدا(ص) است، سیره حضرت در تقسیم غنائم جنگ حنین می‌باشد که صلاح دید به شماری از تازه مسلمان‌ها بیشتر بدهد^[۲] یا مکه با این که با نیروی نظامی فتح شد، پیامبر(ص) در اموال آنان تصرف نکرد و همه را بخشید^[۳]. در روایت حماد نیز نقل شده است که امام می‌تواند در غنائم تصرف نماید و آن را به مصرف برساند. آن گاه اگر چیزی باقی ماند به غانمین بدهد^[۴]. مهم‌تر این که علی(ع) در روایت رساله محکم و متشابه، انفال را از آن پیامبر و پس از آن حضرت، از آن امام مسلمانان دانسته، می‌فرماید: «برای کسی که مسئول امور مسلمانان است، پس از آن، انفال است که برای رسول خدا(ص) بوده است. خداوند می‌فرماید: «از تو درباره انفال سؤال می‌کنند بگو: انفال ویژه خدا و پیامبر(ص) است». و بدان سبب انفال را درخواست کردند که آن را برای خود بگیرند، پس خداوند به آنچه گذشت، به خواست آنان پاسخ داد و دلیل بر این، سخن خداوند است که می‌فرماید: ﴿فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾^[۵]؛ یعنی ملازم طاعت خدا باشید در این که درخواست نکنید آنچه استحقاق آن را ندارید. پس آنچه برای خدا و رسولش بود، برای امام است»^[۶]

این سخن، علت نزول آیه را مشخص کرده که اختلاف بر سر انفال بوده و خداوند رسول خدا و پس از وی امام بر حق را مالک آن قرار داده است؛ اما این که آیا انفال غنائم بوده یا چیز دیگر؟ در این سخن مشخص نیست.

در نامه‌ای که امام صادق(ع) دربارۀ غنائم و خمس دارند، پس از بیان اختلاف مسلمانان در غنائمبدر و اشاره به آیه، در معنای آن می‌فرماید: «و انفال نام جامعی بود برای آنچه در آن روز جنگ بدر به دست آورده بودند؛ مانند قول خدا ﴿مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ﴾^[۷]. و چون سخن خدا در هر چه که «غنیمت به دست آوردید»، سپس فرمود: ﴿قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ﴾^[۸] آن را از دست آنان گرفته و برای خدا و رسولش قرار داد»^[۹]

شاید علت آنکه علی(ع) به تفسیر معنای انفال نپرداخته، روشن بودن آن نسبت به غنائم است. و شاید به سبب توجه به معنای عام آن بوده است. همان‌گونه که نقل شد انفال به نفل، غنائم، باقی مانده متاع پس از تقسیم غنائم و به معنای فیء آمده است و همه آنها را در بر می‌گیرد. به اضافه آنچه در روایات اهل بیت نقل شده و مصادیق گوناگونی بیان شده است^[۱۰].

پانویس

↑ مجمع البیان، ج۲، ص۵۱۷.
↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۹۴۶-۹۴۹.
↑ جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۶۶؛ فتوح البلدان، ص۵۴-۵۵.
↑ وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۶۵.
↑ « از خداوند پروا کنید و میانه خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.
↑ «إِنَّ لِلْقَائِمِ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ بَعْدَ ذَلِكَ الْأَنْفَالَ الَّتِي كَانَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ(ص) قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ﴾ وَ إِنَّمَا سَأَلُوا الْأَنْفَالَ لِيَأْخُذُوهَا لِأَنْفُسِهِمْ فَأَجَابَهُمُ اللَّهُ بِمَا تَقَدَّمَ ذِكْرُهُ وَ الدَّلِيلُ عَلَى ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى ﴿فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾ أَيِ الْزَمُوا طَاعَةَ اللَّهِ فِي أَنْ لَا تَطْلُبُوا مَا لَا تَسْتَحِقُّونَهُ فَمَا كَانَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ فَهُوَ لِلْإِمَامِ»؛ وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۷۰.
↑ «و آنچه خداوند به پیامبرش از (دارایی) آنان (به غنیمت) بازگرداند» سوره حشر، آیه ۶.
↑ «بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است» سوره انفال، آیه ۱.
↑ «وَ الْأَنْفَالُ اسْمٌ جَامِعٌ لِمَا أَصَابُوا يَوْمَئِذٍ مِثْلُ قَوْلِهِ ﴿مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ﴾ وَ مِثْلُ قَوْلِهِ ﴿أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ﴾ ثُمَّ قَالَ ﴿قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ﴾ فَاخْتَلَجَهَا اللَّهُ مِنْ أَيْدِيهِمْ فَجَعَلَهَا لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ...»؛ تحف العقول، ص۳۴۰-۳۴۱؛ وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۸۵.
↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۳، ص ۵۴۳ - ۵۴۵.

[1] مجمع البیان، ج۲، ص۵۱۷.

[2] واقدی، المغازی، ج۲، ص۹۴۶-۹۴۹.

[3] جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۶۶؛ فتوح البلدان، ص۵۴-۵۵.

[4] وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۶۵.

[5] « از خداوند پروا کنید و میانه خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.

[6] «إِنَّ لِلْقَائِمِ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ بَعْدَ ذَلِكَ الْأَنْفَالَ الَّتِي كَانَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ(ص) قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ﴾ وَ إِنَّمَا سَأَلُوا الْأَنْفَالَ لِيَأْخُذُوهَا لِأَنْفُسِهِمْ فَأَجَابَهُمُ اللَّهُ بِمَا تَقَدَّمَ ذِكْرُهُ وَ الدَّلِيلُ عَلَى ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى ﴿فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾ أَيِ الْزَمُوا طَاعَةَ اللَّهِ فِي أَنْ لَا تَطْلُبُوا مَا لَا تَسْتَحِقُّونَهُ فَمَا كَانَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ فَهُوَ لِلْإِمَامِ»؛ وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۷۰.

[7] «و آنچه خداوند به پیامبرش از (دارایی) آنان (به غنیمت) بازگرداند» سوره حشر، آیه ۶.

[8] «بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است» سوره انفال، آیه ۱.

[9] «وَ الْأَنْفَالُ اسْمٌ جَامِعٌ لِمَا أَصَابُوا يَوْمَئِذٍ مِثْلُ قَوْلِهِ ﴿مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ﴾ وَ مِثْلُ قَوْلِهِ ﴿أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ﴾ ثُمَّ قَالَ ﴿قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ﴾ فَاخْتَلَجَهَا اللَّهُ مِنْ أَيْدِيهِمْ فَجَعَلَهَا لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ...»؛ تحف العقول، ص۳۴۰-۳۴۱؛ وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۸۵.

[10] ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۳، ص ۵۴۳ - ۵۴۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]