بحث:تفسیر القرآن العظیم - ابن ابی حاتم (کتاب)
دربارهٔ کتاب
در معرفی این کتاب آمده است: « این تفسیر که نام اصلی آن «تفسیر القرآن العظیم مسنداً عن الرسول» است توسط ابومحمد عبدالرحمن بن محمد بن ادریس بن منذر بن داود بن مهران حنظلی ابن ابی حاتم رازی تدوین و تصنیف شده است.
او که از علمای بزرگ علم رجال وحدیث اهل سنت بود، در عین حال به شیعه و امامان بزرگوار آنها گرایش داشت و بسیاری از فضائل و وقایع مربوط به حضرت علی و فرزندان پاک او(ع) را در کتاب‌هایش نقل کرد و به همین دلیل، عده‌ای از متعصبان جاهل اهل سنت - البته نه علمای برجسته آنان مثل ذهبی و ابن حجر عسقلانی ـ او را به ارتداد و تشیع متهم ساخته‌اند. او که شخصیتی برجسته در حدیث و تاریخ بود در زمینه تفسیر قرآن نیز اثری کم نظیر از خود به جای گذاشت؛ به طوری که مورد توجه مفسران بزرگ اسلام قرار گرفته است. با توجه به گرایش وی به تاریخ و عقاید شیعه، برخی از علمای شیعه به مطالب او در کتاب‌هایش به ویژه کتاب تفسیراو استناد و احتجاج کرده‌اند.
ارزش و اعتبار تفسیر ابن ابی حاتم به گونه‌ای است که علمای اهل سنت آن را در ردیف تفسیر طبری که مستند به صحابه، تابعان و پیروان آنان است، دانسته‌اند. به ویژه اینکه در این کتاب روایات معتبری یافت می‌‌شود که نمی‌توان آنها را در سایر منابع یافت. علاوه بر این، مطالب برخی از کتاب‌های تفسیری پیش از خود مثل تفسیر سعید بن جبیر و مقاتل بن حیان را در تفسیرخود نقل کرده که معتبرترین منبع برای اطلاع از محتوای آنها بشمار می‌‌رود. یعنی اگر ابن ابی حاتم تفاسیر مزبور را در کتاب خود نقل نمی‌کرد، با از بین رفتن آنها (که اکنون در دست نیستند)، مطالب آنها نیز بکلی از میان می‌‌رفت. مفسران بزرگ اسلام نظیر ابن کثیر، بغوی، شوکانی، و دیگران برای تدوین کتاب‌های تفسیری و روایی خود بهره‌های فراوانی از این کتاب برده‌اند. ازاین رو، بزرگانی مثل جلال الدین سیوطی تفسیر او را منبعی سرشار و قابل اعتماد برای مفسران پس از وی در همه دوران‌ها دانسته‌اند. سیوطی می‌‌گوید: تفسیر او را به صورت خلاصه در ذیل مطالب در المنثور نقل کرده‌ام. حتی ابن حجر عسقلانی، ابن تیمیه و دیگران بسیاری از روایات معتبر اهل سنت را از کتاب تفسیراو نقل کرده‌اند.
روش تفسیری ابن ابی حاتم رازی در این کتاب اینگونه است که ابتدا احادیث نبوی را آورده و سپس نظرات صحابه و تابعان را نقل کرده و اختلافات رایج در ذیل آیات را نقد و بررسی نموده و هرگز مطالب و مسائل جنبی غیر از روایات را در تفسیر آیات قرآن وارد نکرده است. از این جهت کتاب او تفسیری کاملا حدیثی به شمار می‌‌رود. و درباره معنا و تفسیر آیاتی که در ذیل آنها روایتی نیافته سخنی به میان نیاورده است. در ذیل آیات مربوط به اهل بیت پیامبر(ص) و علی بن ابی طالب(ع) نیز روایات معتبری را نقل کرده است که شایان توجه و اهمیت است.
این تفسیر که نسخه آن تا تفسیر سوره عنکبوت در دست بود به تصحیح چند تن از محققان عرب زبان احیاء شده و محققان بقیه سوره‌ها را تا پایان قرآن با تکیه بر کتاب‌هایی که تفسیر ابن ابی حاتم را نقل و تلخیص نموده‌اند، تکمیل کرده‌اند مثل: