تفسیر شهودی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث تفسیر است. تفسیر شهودی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تفسیر شهودی در حدیث - تفسیر شهودی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
حضرت امام یکی از بزرگان عرفان شیعی است. آثار ایشان، به خوبی گویای تضلّع ایشان در این حوزه است. عرفان نه تنها یک دانش بلکه روش منشی است که باید در نظر و عمل جریان یابد. ابزار این عرصه نیز قلب عارف است که محل تجلی انوار معرفتی است. معرفت عقلی هنگامی در این عرصه ارزشمند است که به مرتبه قلب ارتقاء یافته باشد و قدم برهانی به قدم روحانی و ایمانی تبدیل شود. در این مرتبه است که آنچه عقل یا برهان اثبات کرده، قلب مشاهده می‌کند و بدان واصل می‌شود[۱]. به عبارت دیگر، تفکر و برهان، مقدمه سلوک عرفانی است و برتری مشاهدات قلبی به معنای بی‌ارزش انگاشتن عقل و برهان نیست[۲].
از دیدگاه حضرت امام، کسب معرفت عرفانی از قرآن با قلب انجام می‌گیرد؛ اما قلبی که از آلودگی‌ها پیراسته شده و طهارت باطنی یافته باشد. این قلب است که محل تجلی اسماء حسنای الهی و نزول وحی و تنزل جبرئیل است[۳]. مصداق اتم و حقیقی این قلب، قلب نبی اکرم (ص) است که: 
نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ * عَلَى قَلْبِكَ...
[۴]. اهل بیت نیز مورد تصریح قرآن است که: إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا[۵]. تجلی حق تعالی در قلب مبارک پیامبر (ص) انجام می‌گیرد و جایگاه حقیقت قرآن، قلب آن بزرگوار است. عارف نیز باید با قلبی طیب و طاهر به شهود معارف قرآن نایل گردد تا به شمه‌ای از آنچه بر قلب نورانی پیامبر (ص) نازل شده را دریابد[۶]. قرآن، شهود را راهی برای دریافت معارف والا دانسته و مواردی را ذکر فرموده است: نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ[۷]. همچنین: كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ * لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ[۸] و نیز: فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَى صَعِقًا[۹].
این آیات، ارزش مشاهده را بیان داشته و کشف و شهود حقیقتی را پذیرفته است. البته این راه هرگز با راه برهان و تعقل ناسازگار نیست؛ زیرا راه شهود، راه فکر نیست، بلکه موهبتی الهی است که به بندگان برگزیده الهی اعطا می‌شود[۱۰]. روایات نیز راه شهود را معتبر دانسته و رؤیت قلبی را راهی برای دستیابی به معارف الهی شمرده است. نمونه‌هایی از این روایات بدین ترتیب است: محمد بن فضیل از امام کاظم (ع) نقل کرده که پرسیدم: آیا رسول خدا (ص) پروردگارش را دیده است؟ آن حضرت فرمود: با چشم سَر ندید؛ ولی با قلبش مشاهده کرد[۱۱]. همچنین از امیرالمؤمنین (ع) در مناجات شعبانیه آمده است: «إِلَهِي هَبْ لِي كَمَالَ الِانْقِطَاعِ إِلَيْكَ وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِيَاءِ نَظَرِهَا إِلَيْكَ حَتَّى تَخْرِقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ إِلَى مَعْدِنِ الْعَظَمَةِ وَ تَصِيرَ أَرْوَاحُنَا مُعَلَّقَةً بِعِزِّ قُدْسِكَ»[۱۲]. برای اهل معرفت، همین جملات کافی است که همه زندگی خود را در تحصیل محبت الهی صرف کنند[۱۳].[۱۴]
منابع
پانویس
- ↑ صحیفه امام، ج۱۸، ص۵۱۴.
- ↑ شرح چهل حدیث، ص۱۹۱؛ نیز: شرح مقدمه قیصری، سید جلال الدین آشتیانی، ص۷۰.
- ↑ تفسیر سوره حمد، ص۱۴۱ و ۱۳۹ و ۱۶۷.
- ↑ «که روح الامین آن را فرود آورده است * بر دلت.».. سوره شعراء، آیه ۱۹۳-۱۹۴.
- ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۱۰؛ ج۱۷، ص۴۳۱؛ تفسیر سوره حمد، ص۱۴۱.
- ↑ «و این‌گونه ما گستره آسمان‌ها و زمین را به ابراهیم می‌نمایانیم و (چنین می‌کنیم) تا از باورداران گردد» سوره انعام، آیه ۷۵.
- ↑ «هرگز! اگر به «دانش بی‌گمان» بدانید * به راستی دوزخ را خواهید دید» سوره تکاثر، آیه ۵-۶.
- ↑ «و همین که پروردگارش بر آن کوه تجلّی کرد آن را با خاک یکسان ساخت و موسی بیهوش افتاد» سوره اعراف، آیه ۱۴۳.
- ↑ المیزان، ج۵، ص۲۷۱.
- ↑ توحید صدوق، ص۱۱۶.
- ↑ بحار الأنوار، ج۹۱، ص۹۹.
- ↑ بحار الأنوار، ج۸، ص۲۶۵؛ امام خمینی، چهل حدیث، ص۴۳۲.
- ↑ پناهی آزاد، حسن، مقاله «منطق فهم اسلام»، منظومه فکری امام خمینی، ص ۱۰۵.