توشه آخرت در معارف و سیره سجادی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث توشه آخرت است. توشه آخرت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: توشه آخرت در قرآن - توشه آخرت در حدیث - توشه آخرت در اخلاق اسلامی - توشه آخرت در معارف دعا و زیارات - توشه آخرت در معارف و سیره سجادی - توشه آخرت در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبطمقدمه
از منظر قرآن کریم و روایات، قرارگاه و موطن اصلی انسان عالم آخرت است؛ پس انسان باید در کشت‌زار دنیا، توشه‌ای مناسب برای آخرت خود فراهم کند. خداوند عزیز می‌فرماید: ﴿وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى﴾[۱]. همچنین قرآن کریم، ایمان و تقوا را بهترین رهتوشه عالم آخرت[۲] خوانده است. امام علی (ع) نیز می‌فرماید: دنیا خانه‌ای موقت و آخرت سرایی پایدار است، پس، از گذرگاه خود برای آن جای پایدار توشه مناسب بردارید[۳].[۴].
توشه آخرت از منظر امام سجاد (ع)
به گزارش صحیفه سجادیه، رهایی از حرارت آتش جهنمی که استخوان را به خاکستر تبدیل می‌کند، دردناک‌ترین شکنجه‌ها را دارد، دارای کژدم‌های سهمناک و دهان‌گشوده و مارهایی با نیش‌های دهشت‌زاست و آب جوشان آن، روده و معده دوزخیان را قطعه قطعه می‌کند، جز با فراهم آوردن ره‌توشه‌ای مناسب ممکن نیست[۵]. برخی از ره‌توشه‌هایی که امام سجاد (ع) برای عالم آخرت توصیه می‌فرماید عبارتند از:
- پارسایی و تقوا: در مکتب امام سجاد (ع)، پارسایی و پرهیزگاری مهم‌ترین ره توشه عالم آخرت است: «خداوندا! مرا در شمار کسانی قرار ده که... به یمن تقوای تو از گناه و لغزش و خطا درامان مانده‌اند و به طاعت تو به خیر و رشاد و صواب توفیق یافته‌اند و به قدرت تو میان ایشان و گناهان مانع پدید آمده است»[۶].
- بهره مندی از عافیت: امام زین‌العابدین (ع)، گسترش چتر عافیت الهی در تمام زوایای زندگی انسان را مهم‌ترین عنصر مناسب سفر اخروی می‌داند: “بار خدایا! بر محمد و خاندان او درود فرست و جامه عافیت خویش بر تن من بپوش و مرا در عافیت خود فرو پوشان و در حصار عافیت خود جای ده و به عافیت خود گرامی دار و به عافیت خود بی‌نیاز فرمای و عافیت خود به من بخش و عافیت خود به من ارزانی دار و عافیت خود برای من بگستران و عافیت خود در خور من گردان و میان من و عافیت خود در دنیا و آخرت جدایی میفکن»[۷].
- ستایش خداوند: امام سجاد (ع)، حمد و سپاس خداوند را مهم‌ترین عامل محافظ انسان از عذاب الهی، معرفی می‌کند: «بارالها! توفیق آن‌چنان حمد و سپاسی ده که ما را از آتش دردناک خداوندی برهاند و در جوار کَرَمت بنشاند»[۸]. کوتاهی در استفاده از نعمت‌های الهی، محرومیت انسان از خیر دنیا و آخرت را موجب می‌شود: «إِلَهِي فَلَا تَحْرِمْنِي خَيْرَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولَى لِقِلَّةِ شُكْرِي، وَ اغْفِرْ لِي مَا تَعْلَمُ مِنْ ذُنُوبِي»[۹]: «ای خداوند، مرا به‌سبب اندک بودن سپاسگزاریم از خیر دنیا و آخرت محروم مکن. گناهانم را که تنها تو از آن آگاهی، بیامرز».
- تلاوت قرآن: امام زین‌العابدین (ع)، ترس از عذاب خداوند و بهره‌گیری مناسب از تلاوت آیات قرآن را، رهتوشه مناسبی برای سفر آخرت شمرده است: «ای خداوند! چنان کن که ترسم تنها از عذاب تو و وحشتم فقط از انذار و هشدار تو و دهشتم تنها هنگام تلاوت آیات کتاب تو باشد»[۱۰].
- پرهیز از دنیازدگی: اگر انسان، به جای استفاده ابزاری از دنیا، بهره‌گیری از لذات آن را غایت و هدف تلقی کند، ممکن است گرفتار کارهای ضدانسانی و غیراخلاقی شود. امام سجاد (ع) لازمه دست‌یابی انسان به جایگاه پرهیزگاران در عالم آخرت را بی‌میلی نسبت به دنیا و تحمل دشواری‌های مرگ خوانده است: «بار خدایا!... به فراخی‌ها و خواسته‌های این جهان زودگذر بی‌میلشان کن، شوق عمل برای ثواب آن جهانی و آمادگی برای پس از مرگ را در دلشان انداز... آنان را از حوادث وحشت‌زای قیامت و سختی آتش دوزخ و عذاب جاوید آن معاف دار و به جایگاه امن و آرامش که ویژه پرهیزگاران است، روانه گردان»[۱۱].
- بصیرت‌افزایی: نگاه عمیق و ژرف انسان به امور زندگی و ایجاد موازنه مطلوب از توانایی‌های بالقوه، زمینه را برای تأمین رهتوشه مناسبِ جهان جاودانه فراهم می‌کند: «بار خدایا، حقیقت هر باطل را که شیطان در چشم ما می‌آراید به ما بشناسان. و چون شناساندی ما را از ارتکاب آن بازدار و به ما بیاموز بصیرت عطا کن که چسان فریبش دهم»[۱۲]. در این دعا می‌بینیم که امام زین‌العابدین، اموری چون افزایش پارسایی، سلوک برخلاف شیوه شیطان، مراقبت قلب از نفوذ وسوسه‌ها، پرهیز از لغزش‌گاه‌های سهل‌انگاری، برخورداری از بصیرت لازم برای مقابله با حیله‌های اهریمن و بیداری از خواب غفلت را از ره‌توشه‌های ضروری عالم آخرت خوانده، و دست‌یابی به همه این امور را در پرتو بهره‌مندی کامل از توفیق و استعانت خداوند می‌داند:«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ نَبِّهْنِي لِذِكْرِكَ فِي أَوْقَاتِ الْغَفْلَةِ، وَ اسْتَعْمِلْنِي بِطَاعَتِكَ فِي أَيَّامِ الْمُهْلَةِ، وَ انْهَجْ لِي إِلَى مَحَبَّتِكَ سَبِيلًا سَهْلَةً، أَكْمِلْ لِي بِهَا خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ»[۱۳]: «بار خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست و در اوقات غفلت، مرا به یاد خود، آگاهی ده و در ایام فرصت به طاعت خود برگمار و برای وصول به آستان محبت خود راهی آسان پیش پای من بگشای و در آن راه خیر کامل دنیا و آخرت را به من ارزانی دار».[۱۴].[۱۵].
منابع
پانویس
- ↑ «و رهتوشه بردارید و بهترین رهتوشه پرهیزگاری است» سوره بقره، آیه ۱۹۷.
- ↑ ﴿وَلَأَجْرُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ﴾ «و به راستی پاداش جهان واپسین برای کسانی که ایمان آورده‌اند و پرهیزگاری می‌ورزیده‌اند بهتر است» سوره یوسف، آیه ۵۷.
- ↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۲۰۳.
- ↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «توشه آخرت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۶۳.
- ↑ نیایش سی و دوم.
- ↑ نیایش بیست‌و‌پنجم.
- ↑ نیایش بیست و سوم
- ↑ نیایش یکم.
- ↑ نیایش پنجاه‌و‌یکم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
- ↑ نیایش چهارم.
- ↑ نیایش هفدهم.
- ↑ نیایش بیستم.
- ↑ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ۱۳۷۵ تهران، انتشارات سروش؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دار القرآن الکریم؛ نهج البلاغه، محمد بن حسین سیدرضی، ۱۴۱۴، قم، نشر هجرت.
- ↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «توشه آخرت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۶۳.