جایگاه و اهمیت مدارا و سازگاری در زندگی خانوادگی چیست؟ (پرسش)
| جایگاه و اهمیت مدارا و سازگاری در زندگی خانوادگی چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ سیره خانوادگی معصومان |
| مدخل اصلی | اهمیت سازگاری در زندگی |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
جایگاه و اهمیت مدارا و سازگاری در زندگی خانوادگی چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث سیره خانوادگی معصومان است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی سیره خانوادگی معصومان مراجعه شود.
پاسخ نخست
آقای دکتر م‍ص‍طف‍ی دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی در کتاب «سیره نبوی» در این‌باره گفته است:
«مدارا و سازگاری در زندگی خانوادگی به مفهوم نرمش‌پذیری، عدم سرسختی، و انعطاف‌پذیری از قواعد مهم و اساسی است که بدون آن زندگی پیوسته در کشاکش و اصطکاک طی خواهد شد. زندگی خانوادگی ملازم مجموعه‌ای سازگاری‌هاست و دو فرد که با دو فرهنگ و دوگونه عادات و سلوک در کنار هم قرار می‌گیرند لازم است با مدارا و سازگاری مناسب تغییرات پیش‌آمده را پذیرا شوند و در برابر خواسته‌ها و انتظارات معقول و حقوق یکدیگر سرسختی نشان ندهند و هنگام بروز مشکلات با انعطاف‌های خردمندانه زندگی را پرآرامش و بانشاط سازند و اجازه ندهند که خشک‌سری و بی‌انعطافی زندگی خانوادگی را از سلامتی و همدلی و همراهی بیرون برد.
قرآن کریم سازگاری را تا آنجا ضروری معرفی کرده که حتی اگر به سبب برخی امور میان زن و شوهر ناخواهی و بی‌میلی پیش آید، با مدارا و سازگاری مناسب آن را از سر بگذرانند و با بروز این امور نظام خانواده را آسیب نزنند و سرسختانه رفتار نکنند. ﴿فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا﴾[۱].
این آیه گذشته از آنکه بیانگر واقعیتی در زندگی خانوادگی است و اینکه زندگی مشترک می‌تواند دستخوش مشکلاتی شود و لازم است آن مشکلات با مدارا و سازگاری حل گردد، نویدی اساسی داده است که در پی این مدارا و سازگاری، نعمت‌ها و برکت‌هایی برای چنین کسان از جانب خداست.
قرآن می‌آموزد که اگر مردان از همسران خود رضایت کامل نداشته باشند و به سبب اموری، ناخوشایندی و ناخواهی در آنان پیش‌آمد، به سوی جدایی میل نکنند و بدرفتاری ننمایند، بلکه مدارا و سازگاری پیش گیرند تا روابط اصلاح شود و برکات خدا شاملشان گردد؛ به ویژه آنکه بسیاری از مشکلات و اختلافات، معلول بد فهمیدن‌ها و سوءظن‌های بی‌دلیل، و حب و بغض‌های بی‌جهت است و قضاوت‌هایی که در این شرایط صورت می‌گیرد، غالباً نادرست می‌باشد، به‌گونه‌ای که خوبی‌ها در نظرشان بدی و بدی‌ها در دیده‌شان خوبی جلوه می‌کند، و آنچه نجات‌بخش و راهگشاست مدارا و سازگاری است که در پرتو آن با گذشت زمان حقایق آشکار می‌شود و روابط به سوی سلامت مجرا می‌یابد[۲].
این انتظار که زندگی خانوادگی، خالی از اختلاف‌نظر و سلیقه، و به دور از مشکل و گرفتاری باشد، انتظاری خلاف واقع است، و آنچه مهم است رویارویی صحیح با اختلافات و مشکلات است، و از قواعد مهم برای این رویارویی و دامن نزدن به اختلافات و مشکلات و کاستن آنها و زدودنشان، مدارا و سازگاری است که این‌گونه رفتار کردن زمینه‌ساز خوشبختی خانوادگی است، چنان‌که در حدیث نبوی آمده است: «أَرْبَعَةٌ مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْخُلَطَاءُ الصَّالِحُونَ وَ الْوَلَدُ الْبَارُّ وَ الْمَرْأَةُ الْمُؤَاتِيَةُ وَ أَنْ تَكُونَ مَعِيشَتُهُ فِي بَلَدِهِ»[۳].
همین معنا در حدیث امام صادق (ع) چنین آمده است: «ثَلَاثَةٌ هِيَ مِنَ السَّعَادَةِ الزَّوْجَةُ الْمُؤَاتِيَةُ وَ الْوَلَدُ الْبَارُّ وَ الرِّزْقُ يُرْزَقُ مَعِيشَةً يَغْدُو عَلَى صَلَاحِهَا وَ يَرُوحُ عَلَى عِيَالِهِ»[۴].
هرچه مدارا و سازگاری خردمندانه زن و مرد پررنگ‌تر باشد، خیر و برکت زندگی خانوادگی بیش‌تر خواهد بود، که مدارا و سازگاری خود از سنخ خیر و برکت است و مایه آن؛ و ازاین‌روست که بهترین همسران آنانند که اهل مدارا و سازگاری‌اند و شیرینی و لطافت زندگی خانوادگی را با اندک ملایمت و اختلاف به تلخی و درگیری نمی‌کشانند، و با بروز مشکلات، آن را با مدارا به سمت اصلاح پیش می‌برند. پیامبر اکرم (ص) در توصیفی درباره زنان فرمود: «خَيْرُ نِسَائِكُمُ الْوَدُودُ الْوَلُودُ الْمَوَاتِيَةُ الْمُوَاسِيَةُ إِذَا اتَّقَيْنَ اللَّهَ؛ وَشَرُّ نِسَائِكُمُ الْمُتَبَرِّجَاتُ الْمُتَخَيِلَّاتُ»[۵].
مدارا و سازگاری در زندگی خانوادگی منشأ گشایش و آسایش است، چنان‌که در بیان امیر مؤمنان علی (ع) آمده است: «الزَّوْجَةُ الْمُوَافِقَةُ إِحْدَى الرَّاحَتَيْنِ»[۶].
اگر زن و مرد بنای روابط خود را بر مدارا و سازگاری بگذارند و این آمادگی را در خود فراهم کنند که در جهت اهداف مجموعه از خودمحوری بگذرند، و اسیر لجاجت و اصرارهای بی‌معنا نگردند، خانواده رنگ آرامش می‌یابد و تنش‌های ناشی از عدم سازگاری رفع می‌شود؛ و اگر بنای روابط بر مدارا و سازگاری نباشد، منظومه خانواده مدام در کش و قوس، و اضطراب و لرزش به سر خواهد برد. شاید به همین دلیل باشد که یکی از ملاک‌های تعیین بهترین همسر و بدترین همسر، چه زن و چه مرد، همین مدارا و سازگاری معرفی شده است، چنان‌که در حدیث نبوی آمده است: «خَيْرُ نِسَائِكُمْ الْوَدُودُ الْوَلُودُ الْمُؤَاتِيَةُ وَ شَرُّهَا اللَّجُوجُ»[۷].
و در حدیث علوی آمده است: «شَرُّ الزَّوْجَاتِ مَنْ لَا تُؤَاتِي»[۸].
و نیز از حضرت رضا (ع) روایت شده است که امیرمؤمنان علی (ع) فرمود: بهترین زنانتان پنج ویژگی دارد. گفته شد: ای امیرمؤمنان، آن پنج ویژگی چیست؟ فرمود: آرام بودن و ملایم بودن و سازگار بودن و زنی که هرگاه موجبات خشم همسرش را فراهم کند خواب در چشمش نرود تا همسرش از او خشنود گردد، و زنی که چون همسرش به سفر رود خود را در غیاب او حفظ نماید؛ و چنین زنی کارگزاری از کارگزاران خداوند است، و کارگزار خدا ناامید نمی‌شود.[۹].
این‌گونه مدارا و سازگاری لازمه زندگی مشترک است و هم زن و هم مرد لازم است بر این مدار رفتار کنند که سلامت و صفای زندگی در پرتو آن جلوه‌گر می‌شود، چنان‌که در آموزه‌های پیشوایان دین بدان توجه شده است. پیامبر اکرم (ص) فرموده است: «مُدَارَاةُ النَّاسِ نِصْفُ الْإِيمَانِ وَ الرِّفْقُ بِهِمْ نِصْفُ الْعَيْشِ»[۱۰].
و از امیر مؤمنان علی (ع) فرموده است: «سَلَامَةُ الدِّينِ وَ الدُّنْيَا فِي مُدَارَاةِ النَّاسِ»[۱۱].
برای اینکه دو همسر به تعاملی مطلوب دست یابند، لازم است بیش‌ترین مدارا و سازگاری را با یکدیگر داشته باشند، و از هرگونه ناسازواری باهم پرهیز نمایند. برخی همسران نسبت به یکدیگر سرسخت و ناهموار و انعطاف‌ناپذیر، و نسبت به اقوام و خویشان خود رام و هموار و انعطاف‌پذیرند، و تحت تأثیر مراکز بیرون از کانون خانواده قرار دارند که این امر موجب اختلاف درون خانواده و آسیب‌های جدی به روابط خانوادگی می‌شود. پیامبر اکرم (ص) چنین همسرانی را بدترین شریکان زندگی معرفی کرده است. جابر بن عبد الله انصاری گفته است از رسول خدا (ص) شنیدم که فرمود: «أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِشِرَارِ نِسَائِكُمْ».[۱۲]. گفتند: چرا، ای رسول خدا. فرمود: «إِنَّ مِنْ شَرِّ نِسَائِكُمُ الذَّلِيلَةَ فِي أَهْلِهَا الْعَزِيزَةَ مَعَ بَعْلِهَا»[۱۳].
همچنین روایت شده است که پیامبر اکرم (ص) فرمود: «شِرَارُ نِسَائِكُمُ... اللَّجُوجَةُ الْعَاصِيَةُ الذَّلِيلَةُ فِي قَوْمِهَا الْعَزِيزَةُ فِي نَفْسِهَا الْحَصَانُ عَلَى زَوْجِهَا الْهَلُوكُ عَلَى غَيْرِهِ»[۱۴].
رسول خدا (ص) مکرر پیروان خود را به مدارا و سازگاری، و دوری از آسیب زدن به این رکن رکین خانوادگی فرامی‌خواند، چنان‌که در ضمن خطبه‌ای مهم فرمود: «مَنْ كَانَتْ لَهُ امْرَأَةٌ لَمْ تُوَافِقْهُ وَ لَمْ تَصْبِرْ عَلَى مَا رَزَقَهُ اللَّهُ تَعَالَى وَ شَقَتْ عَلَيْهِ وَ حَمَّلَتْهُ مَا لَمْ يَقْدِرْ عَلَيْهِ لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهَا حَسَنَةً تَتَّقِي بِهَا حَرَّ النَّارِ وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهَا مَا دَامَتْ كَذَلِكَ»[۱۵].
و نیز فرمود: «أَلَا وَ أَيُّمَا امْرَأَةٍ لَمْ تَرْفُقْ بِزَوْجِهَا وَ حَمَلَتْهُ عَلَى مَا لَا يَقْدِرُ عَلَيْهِ وَ مَا لَا يُطِيقُ لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهَا حَسَنَةً وَ تَلْقَى اللَّهَ وَ هُوَ عَلَيْهَا غَضْبَانُ»[۱۶].
زندگی خانوادگی جز با مدارا و سازگاری متقابل زن و مرد به درستی تداوم نمی‌یابد و لازم است دو همسر از اموری که این مدارا و سازگاری را آسیب می‌زند، می‌کاهد و زایل می‌سازد به شدت بپرهیزند و اسباب بقادهنده و افزاینده آن را به غفلت نسپارند و در روند زندگی به خوبی به کار گیرند.»[۱۷]
منبع‌شناسی جامع سیره خانوادگی معصومان
پانویس
- ↑ «(بدانید) بسا چیزی را ناپسند می‌دارید و خداوند در آن خیری بسیار نهاده است» سوره نساء، آیه ۱۹.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۳، ص۳۲۰-۳۲۱.
- ↑ «چهار چیز از خوشبختی انسان است: همنشینان شایسته، فرزند نیکوکار، زن سازگار، و اینکه محل کسب او در شهر خودش باشد». نوادر الراوندی، ص۱۱۰؛ میزان الحکمة، ج۵، ص۳۰۱.
- ↑ «سه چیز از خوشبختی است: همسر سازگار، فرزند نیکوکار، و کار و کسبی که روز در پی ساماندهی آن رود و شب نزد خانواده‌اش برگردد». امالی الطوسی، ص۳۰۳ [«وَ الرَّجُلُ يُرْزَقُ» و «يَرُوحُ إِلَى عِيَالِهِ» آمده است]؛ بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۵، ج۱۰۴، ص۱۰۳؛ میزان الحکمة، ج۵، ص۳۰۲. و قریب به همین: الکافی، ج۵، ص۲۵۸؛ تهذیب الاحکام، ج۷، ص۲۳۶؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۸۰.
- ↑ «بهترین زنانتان، زن همسردوست زاینده و سازگار و همراه است، که پروای الهی داشته باشد؛ و بدترین زنانتان، زن خودنمای متکبر است». السنن الکبری، ج۷، ص۸۲؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص۶۳۰؛ کنز العمال، ج۱۶، ص۲۹۷.
- ↑ «همسر سازگار یکی از دو آسایش است». مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۱۷۲؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۵۶.
- ↑ «بهترین زنانتان، زن همسردوست زاینده و سازگار است، و بدترین زنانتان، زن لجوج است». مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۱۶۲؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۳۸.
- ↑ «بدترین همسران آن‌کس است که سازگاری نمی‌نماید». مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۱۷۲؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۵۶.
- ↑ «خَيْرُ نِسَائِكُمُ الْخَمْسُ قِيلَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَا الْخَمْسُ قَالَ الْهَيِّنَةُ اللَّيِّنَةُ الْمُؤَاتِيَةُ الَّتِي إِذَا غَضِبَ زَوْجُهَا لَمْ تَكْتَحِلْ بِغُمْضٍ حَتَّى يَرْضَى وَ إِذَا غَابَ عَنْهَا زَوْجُهَا حَفِظَتْهُ فِي غَيْبَتِهِ فَتِلْكَ عَامِلٌ مِنْ عُمَّالِ اللَّهِ وَ عَامِلُ اللَّهِ لَا يَخِيبُ»؛ الکافی، ج۵، ص۳۲۵؛ امالی الطوسی، ص۳۷۰؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۱۵؛ بحار الانوار، ج۱۰۳، ص۲۳۱؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۳۸.
- ↑ «مدارا کردن با مردم نصف ایمان است، و نرمی و مهربانی کردن با آنان نصف زندگی است». الکافی، ج۲، ص۱۱۷؛ تحف العقول، ص۲۹؛ وسائل الشیعة، ج۸، ص۵۴۰؛ بحارالانوار، ج۷۵، ص۴۴۰؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۱۵، ص۵۶۰.
- ↑ «سلامت دین و دنیا، در مدارا کردن با مردم است». شرح غررالحکم، ج۴، ص۱۴۰؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۲۸۵.
- ↑ .آیا شما را از بدترین زنانتان آگاه نکنم؟
- ↑ «از جمله بدترین زنانتان کسی است که نسبت به خاندانش رام و نسبت به شوهرش ناسازگار است». الکافی، ج۵، ص۳۲۵؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۳۹۱؛ تهذیب الاحکام، ج۷، ص۴۰۰؛ روضة الواعظین، ص۴۱۰؛ مکارم الاخلاق، ص۲۰۲؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۱۸؛ بحار الانوار، ج۱۰۳، ص۲۳۵.
- ↑ «بدترین زنانتان زنی است که لجوج و نافرمان باشد، نسبت به خاندان خود رام، و شخصی سرسخت باشد، ناسازگار نسبت به شوهرش و بردبار نسبت به دیگران باشد». الکافی، ج۵، ص۳۲۶؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۱۹.
- ↑ «هرکس زنی داشته باشد که با او ناسازگاری کند و به آنچه خدای متعال روزی مرد کرده است خشنود و قانع نباشد و بر شوهر خود سخت گیرد و آنچه را در توان او نیست بر وی تحمیل کند، خداوند از آن زن، کار نیکی که نگهدار او از آتش باشد نپذیرد، و تا زمانی که بر این خوی و خصلت است خداوند بر او خشمگین باشد». ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۳۳۶؛ بحار الانوار، ج۷۶، ص۳۶۷؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۲۵۵.
- ↑ «بدانید هر زنی که با شوهرش مدارا نداشته باشد و آنچه را در توان او نیست و قادر به انجام دادن آن نیست بر وی تحمیل کند، خداوند از آن زن کار نیکی نپذیرد، و او خداوند را در حالی دیدار کند که خداوند بر او خشمگین باشد». امالی الصدوق، ص۳۵۰؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۱۶؛ مکارم الاخلاق، ص۲۱۴؛ وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۱۵۴؛ بحارالانوار، ج۷۶، ص۳۳۵، ج۱۰۳، ص۲۴۴؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۲۰، ص۳۲۱.
- ↑ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، م‍ص‍طف‍ی، سیره نبوی، ج۴ ص ۲۹۳-۲۹۹.