جمیل بن صالح اسدی در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث جمیل بن صالح اسدی است. جمیل بن صالح اسدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جمیل بن صالح اسدی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردمقدمه
جمیل بن صالح[۱]، بیست ونه بار در اسناد روایات تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از کتاب‌های تأویل الآیات الظاهرة، معانی الأخبار، الکافی و تفسیر القمی آمده است؛ نمونه:
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً﴾[۲] قَالَ رِضْوَانُ اللَّهِ وَ الْجَنَّةُ فِي الْآخِرَةِ وَ السَّعَةُ فِي الرِّزْقِ وَ الْمَعَاشِ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ فِي الدُّنْيَا»[۳].[۴]
شرح حال راوی
جمیل بن صالح الأسدی الکوفی از راویان امامی است که در کتب رجالی قدماء، مانند رجال برقی، رجال نجاشی، الفهرست و رجال شیخ طوسی عنوان شده و یک اثر علمی داشته که نجاشی از آن به نام نسخه[۵] و شیخ طوسی به اصل[۶] یاد کرده‌اند و در بسیاری از طرق و اسناد نیز قرار گرفته و حدیث نقل کرده و مورد اعتماد محدثان و راویان قمی و کوفی بوده است، از این رو هر دو گروه به او طریق روایی دارند[۷].[۸]
طبقه راوی
از تاریخ ولادت و وفات جمیل بن صالح اطلاعی در دست نیست؛ اما برقی[۹] و شیخ طوسی[۱۰] او را از اصحاب امام صادق(ع) معرفی کرده‌اند و نجاشی وی را از راویان امام صادق و امام کاظم(ع) برشمرده است[۱۱]؛ ولی در اسناد روایات، بیشترین روایاتش از امام صادق(ع) است و باواسطه[۱۲] و در شماری از اسناد، بی‌واسطه از آن حضرت روایت کرده[۱۳]، چنانکه در بعضی اسناد از امام کاظم(ع) نیز روایت کرده است[۱۴]. آیت‌الله بروجردی در کتاب طبقات رجال الکافی او را از طبقه پنجم راویان دانسته است[۱۵].[۱۶]
استادان و شاگردان راوی
برخی استادان جمیل بن صالح در اسناد روایات، مفضّل، أبو عبیدة الحذاء، حمران بن أعین، سدیر، برید الکنّاسی، هشام بن أحمر، ابان بن تغلب، زیاد بن سوقه، عبدالملک بن عمرو الأحول، ولید بن صبیع، أبو خالد کابلی، سماعه، فضیل بن یسار، یوسف بن أبی سعید، زراره، أبو مریم[۱۷]، أبوبکر الحضرمی، محمد بن مروان، ضریس بن عبدالملک، زیاد بن أبی حفصه، حارث البصری، أبو الصباح الکنانی، محمد بن أبی الکرام، منصور بن حازم، زیاد بن سوقه، محمد بن مسلم، عبدالملک بن غالب، برید بن معاویه و ذریح المحاربی[۱۸] هستند؛ و از شاگردان وی در اسناد روایات، می‌‌توان محمد بن أبی عمیر، حسن بن محبوب، قاسم بن محمد جوهری، حارث بن محمد بن نعمان الأحول صاحب الطاق، علی بن رئاب و قاسم بن سلیمان[۱۹] را یاد کرد.[۲۰]
مذهب راوی
جمیل بن صالح از راویان امامی است، از این رو در رجال نجاشی که به ذکر راویان صاحب اثر امامی اختصاص دارد، عنوان شده و مضامین روایاتش نیز مؤیّد امامی بودنش هستند؛ نمونه‌ها:
- «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ اِبْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ : فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَنْ طَبَقٍ﴾[۲۱] قَالَ يَا زُرَارَةُ أَ وَ لَمْ تَرْكَبْ هَذِهِ اَلْأُمَّةُ بَعْدَ نَبِيِّهَا طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ فِي أَمْرِ فُلاَنٍ وَ فُلاَنٍ وَ فُلاَنٍ»[۲۲].
- «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ فُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع)قَالَ: لَا يَتَزَوَّجِ الْمُؤْمِنُ النَّاصِبَةَ الْمَعْرُوفَةَ بِذَلِكَ»[۲۳].
- «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: لَا تَكُونُ مُتْعَةٌ إِلَّا بِأَمْرَيْنِ أَجَلٍ مُسَمًّى وَ أَجْرٍ مُسَمًّى»[۲۴].[۲۵]
جایگاه حدیثی راوی
نجاشی به وثاقت راوی تصریح کرده و نوشته است: ثقة، وجه[۲۶].
علامه حلّی و ابن داوود نیز او را در قسم یکم کتاب رجالشان عنوان، و راویان جلیل القدری مانند ابن أبی عمیر و حسن بن محبوب کتابش را روایت کرده‌اند[۲۷].[۲۸]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: رجال البرقی، ص۴۱؛ رجال النجاشی، ص۱۲۷، ش۳۲۹؛ رجال الطوسی، ص۱۷۷، ش۲۱۰۲؛ الفهرست (طوسی)، ص۱۱۴، ش۱۵۵؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۳۴، ش۲؛ الرجال (ابن داود)، ص۹۲، ش۳۴۳؛ معالم العلماء، ص۳۲، ش۱۷۵؛ منهج المقال، ص۲۵۹، ش۱۱۳۴؛ نقد الرجال، ج۱، ص۳۷۰، ش۱۰۴۷؛ مجمع ا الرجال، ج۲، ص۵۲؛ جامع الرواه، ج۱، ص۱۶۷، ش۱۳۲۵؛ الوجیزة فی الرجال، ص۴۸، ش۴۰۰؛ منتهی المقال، ج۲، ص۲۹۲، ش۶۱۵؛ شعب المقال، ص۶۲، ش۱۵۲؛ تنقیح المقال، ج۱۶، ص۱۹۹، ش۴۱۹۲؛ أعیان الشیعه، ج۴، ص۲۲۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۱۳۲، ش۲۳۷۴؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۲۳۸، ش۲۹۲۸؛ قاموس الرجال، ج۲، ص۷۱۶، ش۱۵۸۱.
- ↑ و از ایشان کسانی هستند که می‌گویند: پروردگارا! در این جهان به ما نکویی بخش و در جهان واپسین هم نکویی ده و ما را از عذاب آتش نگاه دار سوره بقره، آیه ۲۰۱.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۲، ص۲۹۷ به گزارش از کتاب معانی الأخبار، ص۱۷۴ - ۱۷۵، ح۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 621.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۲۷، ش۳۲۹: و أکثر ما یری منه نسخة روایة الحسن بن محبوب أو محمد بن أبی عمیر.
- ↑ الفهرست (طوسی)، ص۹۴، ش۱۵۵: له أصل أخبرنا به ابن أبی جید، عن ابن الولید، عن الصفار، عن محمد ابن الحسین بن أبی الخطاب، عن غیر واحد، عن جمیل بن صالح.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۲۷، ش۳۲۹: طریق القمیین إلیه ما أخبرنا به الحسین بن عبید الله عن أحمد بن جعفر، عن أحمد بن إدریس، عن عبدالله بن محمد بن عیسی، عن الحسن بن محبوب، عنه به. و أما روایة الکوفیین، فأخبرنا محمد بن عثمان، عن جعفر بن محمد بن إبراهیم، عن عبید الله بن أحمد بن نهیک، عن ابن أبی عمیر، عنه به.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 622.
- ↑ رجال البرقی، ص۴۱.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۷۷، ش۲۱۰۲.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۲۷، ش۳۲۹: روی عن أبی عبدالله و أبی الحسن(ع).
- ↑ ر.ک: المحاسن، ج۱، ص۴۹، (ح۶۹)، ص۲۵۸، (ح ۳۰۱)، ص۲۸۵، (ح۴۲۵)؛ ج۲، ص۳۶۵، (ح ۱۰۹) و ص۶۰۳، (ح ۲۹ - ۳۰) و...؛ شاید برای اینکه جمیل بن صالح در مدینه و امام صادق(ع) در کوفه بوده و به آن حضرت دسترسی نداشته است، چنانکه از بعضی روایات فهمیده می‌شود؛ برای نمونه: «أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ قَالَ: كَانَتْ عِنْدِي جَارِيَةٌ بِالْمَدِينَةِ فَارْتَفَعَ طَمْثُهَا فَجَعَلْتُ لِلَّهِ عَلَيَّ نَذْراً إِنْ هِيَ حَاضَتْ فَعَلِمْتُ بَعْدُ أَنَّهَا حَاضَتْ قَبْلَ أَنْ أَجْعَلَ النَّذْرَ فَكَتَبْتُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) وَ أَنَا بِالْمَدِينَةِ فَأَجَابَنِي إِنْ كَانَتْ حَاضَتْ قَبْلَ النَّذْرِ فَلَا عَلَيْكَ وَ إِنْ كَانَتْ حَاضَتْ بَعْدَ النَّذْرِ فَعَلَيْكَ». الکافی، ج۷، ص۴۵۵، ح۴)
- ↑ الکافی، ج۵، ص۷۱، ح۲: «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- ﴿رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً﴾ رِضْوَانُ اللَّهِ وَ الْجَنَّةُ فِي الْآخِرَةِ وَ الْمَعَاشُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ فِي الدُّنْيَا»؛ نیز الکافی، ج۳، ص۱۱۶، ح۱؛ ج۴، ص۱۹۴، ح۳؛ ج۵، ص۱۳۷؛ ج۸، ص۳۸۳، ح۵۸۱.
- ↑ الکافی، ج۷، ص۴۵۷، ح۱۷: «عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى(ع) أَنَّهُ قَالَ: كُلُّ مَنْ عَجَزَ عَنْ نَذْرٍ نَذَرَهُ فَكَفَّارَتُهُ كَفَّارَةُ يَمِينٍ».
- ↑ الموسوعة الرجالیه، طبقات رجال الکافی، ص۹۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 622-623.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۹۴؛ ج۳، ص۴۲ و ۱۱۲؛ ج۶، ص۱۲۲، ۳۸۹ و ۴۳۶؛ ج۸، ص۲۹۲؛ ج۹، ص۱۲۱ و ۴۲۵؛ ج۱۰، ص۴۸۲، ج۱۱، ص۳۰۱؛ ج۱۲، ص۳۵۹؛ ج۱۳، ص۱۲۴ و ۳۶۲، ج۱۴، ص۲۰۴ و ۴۴۵.
- ↑ النوادر (اشعری)، ص۸۴، (ح۱۹۰)، ص۸۶، (ح۱۹۶) و ص۹۳، (ح۲۱۹)؛ تفسیر القمی، ج۲، ص۴۱۳؛ المحاسن، ج۱، ص۴۹، (ح ۶۹) و ص۲۸۵، (ح ۴۲۵)؛ ج۲، ص۳۴۷، (ح ۱۵) و ص۶۰۳، (ح ۳۰)؛ بصائر الدرجات، ج۱، ص۳۱۹، ح۳؛ الکافی، ج۱، ص۳۵، ح۲؛ ج۲، ص۴۷، (ح۱)، ص۷۱، (ح۲) و ص۲۰۰، (ح۵).
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۹۴؛ ج۹، ص۴۲۵؛ ج۱۲، ص۳۵۵؛ الکافی، ج۳، ص۳۹۱، ح۱۷؛ ج۵، ص۷۶، ح۱۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 623-624.
- ↑ که شما از حالی به حالی دیگرگون می‌شوید، سوره انشقاق، آیه ۱۹.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۴۱۵، ح۱۷.
- ↑ الکافی، ج۵، ص۳۴۸، ح۳.
- ↑ الکافی، ج۵، ص۴۵۵، ح۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 624-625.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۲۷، ش۳۲۹.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۲۷.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 625.