حسینیه در معارف و سیره حسینی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حسینیه است. حسینیه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حسینیه در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط نداردمکان آیینی شیعیان برای برگزاری مراسم مذهبی به ویژه سوگواری محرم
در میان شیعیان و به طور خاص ایرانیان، «حسینیه» به مکانی گفته می‌شود که شیعیان در ایام مذهبی به ویژه محرم و صفر در آنجا جمع می‌شوند و مراسم عزاداری برگزار می‌کنند. قدمت حسینیه به قرن چهارم و دوره آل‌بویه در عراق بر می‌گردد. در آن زمان برای برگزاری مراسم عزاداری محرم، چادرهایی موقتی برای عزاداران در مسیرهای عزاداری برپا می‌کردند. بعدها این سازه‌های موقتی به فضاهای باز، خانه‌های بزرگ و کاخ‌های حکام نیز راه یافت. از سوی دیگر، حسینیه ریشه در فضای آیینی «تکیه» دارد. این دو نوع فضا در عین تمایز، به طور تاریخی پیوندی تنگاتنگ با یکدیگر دارند.
به طور خاص واژه حسینیه از دوره صفویه رواج پیدا کرد و شیعیان ایرانی و عراقی فضای خاصی را در کنار خانه‌هایشان یا به طور مستقل به عنوان حسینیه ساختند. بعدها این نوع مکان‌سازی آیینی به سایر مناطق شیعی هم انتقال یافت و الگویی برای ساخت مکان‌های مشابهی مانند «زینبیه»، «عزاخانه»، «امام بارگاه»، «امام باره»، «عاشورخانه»، «تعزیه‌خانه» در حوزه شبه قاره هند و «مآتم» در بحرین شد. در گذشته عموماً حسینیه‌ها با کمک‌های مالی و موقوفات بزرگان و حکام ساخته می‌شدند. تعداد، ساختمان و گستره حسینیه‌ها در مناطق شیعی بستگی به شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی شیعیان داشته است. به عنوان مثال در هند، در قرون ۱۸ و ۱۹ میلادی و در قلمرو حکام نیشابوری، بیش از هشت هزار امام باره (حسینیه) و تکیه ساخته شده بود.
معمولاً در مناطق شیعه‌نشین، حسینیه‌ها به عنوان کانون و بخش مهمی از کالبد معماری شهری اهمیتی خاص دارند و در ساختمان آنها تلفیقی از هنرهای اسلامی مانند نقاشی، کاشی‌کاری، آینه‌کاری و منبت‌کاری دیده می‌شود. معماری حسینیه‌ها در مناطق مختلف، هم از نظر مصالح ساختمانی و هم از نظر نوع تزئینات تفاوت دارد. به عنوان مثال در مازندران از جمله در رستم‌کلا، برخی حسینیه‌های تاریخی، به صورت سه اتاق یا پنج اتاق به نسبت کشیده در کنار یکدیگر بنا شده‌اند و این اتاق‌ها به وسیله ارسی‌هایی از هم جدا شده‌اند. درحالی‌که از ویژگی‌های حسینیه‌های یزد، تأکید بر سردرهای بزرگ و غرفه‌دار با مناره‌های بلند و صحن‌های وسیع است. در یکی دو قرن اخیر، در حسینیه‌ها علاوه بر مراسم عزاداری و سینه‌زنی، تعزیه‌خوانی نیز انجام می‌شده است. حسینیه‌ها به عنوان یک فضای اجتماعی مذهبی، به تدریج کارکردهایی فراتر از مکانی برای برگزاری عزاداری محرم پیدا کردند و نقش‌های دیگری نظیر مسجد، مرکز فرهنگی، خیریه، کتابخانه و زائرسرا به خود گرفتند.
فضای داخلی حسینیه‌ها به وسیله انواع پرچم‌های رنگی و پارچه‌های سیاه، نقاشی‌های مذهبی به ویژه شمایل امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) و کتیبه تزئین می‌شوند. حسینیه همچنین محلی برای نگهداری ابزارها و ادوات عزاداری مانند علم، علامت، بیرق، کتل و طبل محسوب می‌شود. در آستانه ایام عزاداری، اهالی هر محله به طور دسته‌جمعی به آماده‌سازی و تزئین حسینیه محله خود می‌پردازند. هر حسینیه، متولی‌ای دارد که وظیفه محافظت و مدیریت آن را برعهده دارد.
حسینیه از نظر وجه معمارانه و فضایی اجتماعات عزاداری، به نوعی بازنمایی هویت محله‌ای، مذهبی و فرهنگی عزاداران است. به همین سبب در کلان شهرها مانند تهران و نیز در شهرهای مذهبی مهم مانند مشهد، کربلا و نجف گروه‌های قومی و اهالی شهرهای مختلف، حسینیه‌های مخصوص خودشان را دارند (مانند «حسینیه اصفهانی‌ها» در مشهد و کربلا و «حسینیه آذری‌ها» در تهران). شیعیانی که به کشورهای غربی از جمله آمریکا مهاجرت کرده‌اند نیز در آنجا حسینیه‌های خاص خودشان را ساخته‌اند. در معماری جدید شهرهای بزرگ، متأثر از جریان‌های اجتماعی نظیر اضمحلال بافت محله‌ای، برخی افراد در بخشی از منزل شخصی خود اقدام به ساخت حسینیه می‌کنند. حسینیه‌های خانگی، برای صاحبان خود و اقوام و آشنایان‌شان، علاوه بر برگزاری مراسم مذهبی، کاربری‌های دیگری نظیر برگزاری جشن ازدواج یا ختم نیز دارند.
از حسینیه‌های مشهور ایرانی می‌توان به حسینیه‌های «مشیر» در شیراز، «اعظم» در زنجان، «امیرسلیمانی» در تهران، «امینی» در قزوین و «میرچخماق» در یزد اشاره کرد. برخی حسینیه‌ها نظیر «ارشاد»، «جماران» و «امام خمینی» (هر سه در تهران) به عنوان مکان‌هایی شاخص و محوری در روند رخدادهای سیاسی و اجتماعی به شمار می‌روند[۱].
منابع
پانویس
- ↑ رحمانی، جبار، مقاله «حسینیه»، فرهنگ سوگ شیعی، ص ۱۹۲؛ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۱۶۲.