داوود بن ابی‌هند قشیری سرخسی بصری در علوم قرآنی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث داوود بن ابی‌هند قشیری سرخسی بصری است. داوود بن ابی‌هند قشیری سرخسی بصری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: داوود بن ابی‌هند قشیری سرخسی بصری در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
شیخ طوسی این شخص را با عنوان «داوود بن ابی هند قشیری سرخسی»[۱] در شمار اصحاب امام باقر (ع) ذکر کرده و فرموده است: او را به «ابوبکر» کنیه داده‌اند و اسم پدرش ابوهند، دینار و اهل سرخس می‌باشد و در سال ۱۳۹ در راه مکه وفات کرده است[۲].
در طبقات ابن سعد آمده است که وی در سال ۱۳۹ وفات کرده و اهل سرخس بوده و در آنجا به دنیا آمده است[۳].
ابن حجر پس از ذکر لقب «قشیری» و کنیۀ «ابو بکر» گفته است: به وی ابو محمد بصری نیز گفته می‌شود[۴]. ذهبی و عجلی و داوودی نیز او را با لقب «بصری» یاد کرده‌اند[۵]. از آنچه نقل شد، به‌دست می‌آید که وی در سرخس به دنیا آمده و اهل آنجا بوده است، ولی مدت زیادی ساکن بصره بوده و ازاین‌رو به او «بصری» نیز گفته‌اند.
شاهدی که برای تابعی بودن وی می‌توان ذکر کرد، این است که قسمت زیادی از عمر وی (و بنابر قولی که تولد وی را در سال ۵۰ ه. ق می‌داند[۶]، حدود شصت سال از عمر وی) در عصر صحابه بوده است و ذهبی و ابن حجر گفته‌اند: وی انس بن مالک را دیده است[۷]، و برای مفسر بودن وی به دوچیز می‌توان استناد کرد:
- نقل روایات و آرای تفسیری از وی در کتاب‌های تفسیر[۸]؛
- ذکر کتاب تفسیر برای وی. ابن ندیم در شمارش کتاب‌های تألیف شده در تفسیر قرآن، از تفسیر وی با نام کتاب تفسیر داوود بن ابی هند یاد کرده است[۹]. داوودی او را در طبقات المفسرین آورده و گفته است: «برای او تفسیری است» [۱۰]. آقا بزرگ تهرانی نیز با عنوان تفسیر ابی هند از کتاب تفسیر وی خبر داده است[۱۱].[۱۲]
مذهب
آقا بزرگ تهرانی تفسیر وی را از تألیف‌های شیعه به شمار آورده[۱۳] و آقای عقیقی بخشایشی از او در طبقات مفسران شیعه یاد کرده است[۱۴]؛اما شاهدی بر شیعه بودن وی نیست، جز اینکه شیخ طوسی او را در شمار اصحاب امام باقر (ع) ذکر کرده است، ولی این مطلب برای اثبات شیعه بودن وی کافی نیست؛ زیرا افراد غیر شیعه نیز از آن حضرت استفاده علمی برده و نقل حدیث کرده‌اند؛ ازاین‌رو، امکان دارد او را به لحاظ اینکه به محضر آن حضرت می‌رفته و از ایشان حدیث نقل کرده است، از اصحاب آن حضرت به شمار آورده باشند، نه اینکه شیعه باشد.[۱۵]
وثاقت
وثاقت وی نزد شیعه مجهول است، ولی دانشمندان اهل تسنن بر وثاقت او گواهی داده‌اند. به گفتۀ ابن سعد ثقه و حدیثش زیاد بوده است[۱۶] و به گفتۀ ابن معین، ثقه است[۱۷].
احمد بن حنبل با تأکید گفته است: ثقه می‌باشد؛ ثقه می‌باشد[۱۸]. عجلی گفته است: مرد شایسته، ثقه و نیکو اسناد است[۱۹].
ذهبی گفته است: امام، حافظ و ثقه است[۲۰]. ابن حجر گفته است: ثقه و مؤمن است؛ اما در آخر عمرش اشتباه می‌کرده است[۲۱]. نمونه‌ای از روایات تفسیری وی را در مصادر یاد شده در پاورقی بنگرید[۲۲].[۲۳]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ تاریخ تولد وی طبق قولی است که ذهبی در تذکرة الحفاظ نقل کرده است و تاریخ وفات وی طبق قول شیخ طوسی و برخی دیگر از اهل تسنن می‌باشد، ولی ذهبی و برخی دیگر تاریخ وفات وی را سال ۱۴۰ و برخی سال ۱۴۱ گفته‌اند (ر. ک: تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۴۷؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۱۷۷، رقم ۳۸۸).
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۲۰ (اصحاب الباقر (ع) باب الدال، رقم ۷).
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۵۵؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۶۹، رقم ۱۶۶.
- ↑ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۱۷۷، رقم ۳۸۸.
- ↑ ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۴۷؛ عجلی، معرفة الثقات، ج۱، ص۳۴۲.
- ↑ ذهبی گفته است: «قیل مولده ۵۰» (تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۴۷)؛ اما داوودی گفته است: در سال ۱۴۰ در ۷۵ سالگی مرده است (طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۶۹، رقم ۱۶۶). طبق این قول، تولد وی در سال ۶۵ه بوده است.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۳۷۷؛ همو، تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۴۷؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۱۷۷، رقم ۳۸۸.
- ↑ براساس برنامه رایانه‌ای معجم فقهی، نام داوود بن ابی هند در کل تفاسیر، ۲۶۳ مورد (۴ مورد در تفاسیر شیعه و ۲۵۹ مورد در تفاسیر اهل تسنن) تکرار شده است.
- ↑ ر. ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۳۶.
- ↑ ر. ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۶۹، رقم ۱۶۶.
- ↑ ر. ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۴۰، رقم ۱۱۷۴.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۱۲-۲۱۳.
- ↑ زیرا از تفسیر وی در الذریعة الی تصانیف الشیعة که برای معرفی تألیفات شیعه می‌باشد، یاد کرده است.
- ↑ ر. ک: عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ج۱، ص۳۸۹.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۱۳.
- ↑ گفته است: و کان ثقة کثیر الحدیث (ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۵۵).
- ↑ در تاریخ ابن معین، ج۱، ص۱۰۷، رقم ۳۱۱ چنین آمده است: سألت یحیی بن معین عن داوود بن ابی هند فقال: ثقة (ر. ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۶۶).
- ↑ ابن حنبل، العلل و معرفة الرجال، ج۱، ص۳۸۱ و ج۲، ص۳۷۵.
- ↑ عبارت کامل وی چنین است: "داوود بن ابي هند بصري، ثقة جیّد الاسناد رفيع و كان خياطا وكان رجلاً صالحاً ثقة حسن الاسناد"(عجلی، معرفة الثقات، ج۱، ص۳۴۲).
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۳۷۶، رقم ۱۵۸.
- ↑ عبارت وی چنین است: ثقة متقن، کان یهم بآخره (ابن حجر، تقریب التهذیب، ج۱، ص۲۳۵، رقم ۴۵).
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۸۶؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۱، ص۱۶۹، ۱۷۴ (تفسیر ﴿يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ﴾ «آن را چنان که سزاوار خواندن آن است می‌خوانند» سوره بقره، آیه ۱۲۱، ﴿مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ﴾ «از «مقام ابراهیم»» سوره بقره، آیه ۱۲۵])، حسکانی؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۵۸، ح۱۷ و ص۱۶۲، ح۱۷۳ و ص۴۱۵، ح۴۳۸.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۱۳-۲۱۴.