ربیعه بن حوط

مقدمه

ربیعة بن حَوْط، ابومُهَوِّش (ابوثور)، شاعر مخضرم^[۱]و ^[۲]. و پسرعموی حبیب بن مظاهر و ساکن کوفه بود؛ و در روز ذی‌قار نیز حضور داشت^[۳]. منابعی که شرح حال او را نوشته‌اند، از شهادتش در کربلا سخنی به میان نیاورده‌اند^[۴]. تنها برخی نویسندگان متأخّر با نقل و برداشت نادرست از آنچه ابن حجر درباره حبیب بن مظاهر گفته است، نتیجه گرفته‌اند که ربیعه نیز همراه او به شهادت رسیده است^[۵]. در حالی که مراجعه به گفتار ابن حجر در «الاصابة فی تمییز الصحابة» خلاف این را ثابت می‌کند^[۶].^[۷]

منابع

جمعی از نویسندگان، پژوهشی پیرامون شهدای کربلا

پانویس

↑ جمهرة النسب، ص۱۷۰؛ الاصابة، ج۱، ص۵۲۷؛ ابصار العین، ص۱۰۰، مرکز الدراسات الاسلامیة لحرس الثورة. (در این کتاب از وی تنها به عنوان پسرعموی حبیب بن مظاهر یاد شده است، نه شهید کربلا.)
↑ مخضرم؛ آنکه بخشی از عمر خود را در عهد جاهلیت و بخشی دیگر را در دوره اسلام گذرانیده است. (ر. ک: فرهنگ فارسی، محمد معین، ج۳، ص۳۹۴۶؛ لغتنامه دهخدا، ج۱۲، ص۱۸۰۹۷).
↑ الاصابة، ج۱، ص۵۲۷.
↑ الاصابة، ج۱، ص۵۲۷، ۳۷۳، ۳۸۳؛ خزانة الادب، ج۶، ص۳۷۹-۳۸۰؛ من الضائع من معجم اشعراء للمرزبانی، ص۶۳-۶۴؛ معجم الشهراء المخضرمین و الامویین، ص۱۵۷؛ معجم الشعراء، عفیف عبدالرحمن، ص۹۶؛ معجم الشعراء فی لسان العرب، ص۴۱۴.
↑ فرسان الهیجاء، ج۱، ص۱۳۶ و ۸۷ (پاورقی)؛ وسیلة الدارین، ص۱۳۷، ۱۲۰.
↑ وی درباره حبیب بن مظاهر می‌گوید: «حبیب بن مظاهر [...]، له ادراک و عمر حنی قتل مع الحسین بن علی. ذکره ابن الکلبی مع ابن عمه ربیعة بن حوط ابن رئاب و سیأتی فی حرف الراء ان شاء الله تعالی». (الاصابة، ج۱، ص۳۷۳). اما مؤلفان وسیلة الدارین و فرسان الهیجاء، جمله «ذکره ابن الکلبی» را جابهجا کرده و سخن ابن عجر را این گونه تغییر دادهاند: «حبیب بن مظاهر [...]، له ادراک و عمر حنی قتل مع الحسین یوم الطف مع ابن عمه ربیعة بن حوط بن رئاب المکنی اباثور الشاعر الفارس، ذکره ابن الکبی فی کتابه». آنگاه نتیجه گرفتهاند که ربیعة بن حوط نیز همراه حبیب بن مظاهر به شهادت رسیده است (فرسان الهیجاء، ج۱، ص۸۷ [پاورقی] و ۱۳۶؛ وسیلة الدارین، ص۱۲۰ و ۱۳۷). این دو نویسنده، ادعای شهادت ربیعة ین حوط را به «مرزبانی» و «ابن عساکر» نیز اسناد داده‎اند. ولی تا آنجا که ما در آثار ابن عساکر مانند تاریخ مدینه دمشق و آثار قابل دسترس مرزبانی همچون معجم الشعراء؛ نور القبس المختصر من المقتبس (اختصار یغموری)، جستوجو کردیم، سخنی درباره شهادت ربیعة بن حوط نیافتیم. نکته دیگر این که، مؤلف فریان الهیجاء، از آنچه ابن حجر مبنی بر حضور ربیعة بن حوط در روز ذی‎قار نقل کرده، نتیجه گرفته است: «یعنی در رکاب ظفر انتساب امیرالمؤمنین بوده است». (فرسان الهیجاء، ج۱، ص۱۳۶). ولی این برداشت اشتباه است؛ زیرا روز ذی‌قار از جنگ‎های مشهور عرب است، که بین قبیله بکر بن وائل و سپاهیان ایران رخ داد و به پیروزی اعراب انجامید و اشعار بسیاری نیز دربارهاش سروده شد. (العقد الفرید، ج۶، ص۱۱۱-۱۱۵؛ معجم ما استعجم، ج۳، ص۱۰۴۲-۱۰۴۳؛ معجم البلدان، ج۴، ص۲۹۳-۲۹۵؛ مراصد الاطلاع، ج۳، ص۱۰۵۵). شاید آنچه موجب اشتباه مؤلف فرسان الهیجاء گردیده، این باشد که امام علی (ع) هنگام عزیمت به جنگ جمل، در محل ذی‎قار، ضمن توقفی کوتاه، به ایراد خطبه پرداخته است. (الجمل، ص۲۶۶-۲۶۸؛ الارشاد، ج۱، ص۲۴۹-۲۵۲)، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید. نکته آخر این که، در منابع نخستین و معتبر، نام پدر ربیعه را «حوط» نوشتهاند. اما در فرسان الهیجاء (ص ۸۷ و ۱۳۶) و وسیلة الدارین (ص ۱۲۰)، او را «خوط» گفته‎اند.
↑ جمعی از نویسندگان، پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص:۱۶۱-۱۶۲.

[1] جمهرة النسب، ص۱۷۰؛ الاصابة، ج۱، ص۵۲۷؛ ابصار العین، ص۱۰۰، مرکز الدراسات الاسلامیة لحرس الثورة. (در این کتاب از وی تنها به عنوان پسرعموی حبیب بن مظاهر یاد شده است، نه شهید کربلا.)

[2] مخضرم؛ آنکه بخشی از عمر خود را در عهد جاهلیت و بخشی دیگر را در دوره اسلام گذرانیده است. (ر. ک: فرهنگ فارسی، محمد معین، ج۳، ص۳۹۴۶؛ لغتنامه دهخدا، ج۱۲، ص۱۸۰۹۷).

[3] الاصابة، ج۱، ص۵۲۷.

[4] الاصابة، ج۱، ص۵۲۷، ۳۷۳، ۳۸۳؛ خزانة الادب، ج۶، ص۳۷۹-۳۸۰؛ من الضائع من معجم اشعراء للمرزبانی، ص۶۳-۶۴؛ معجم الشهراء المخضرمین و الامویین، ص۱۵۷؛ معجم الشعراء، عفیف عبدالرحمن، ص۹۶؛ معجم الشعراء فی لسان العرب، ص۴۱۴.

[5] فرسان الهیجاء، ج۱، ص۱۳۶ و ۸۷ (پاورقی)؛ وسیلة الدارین، ص۱۳۷، ۱۲۰.

[6] وی درباره حبیب بن مظاهر می‌گوید: «حبیب بن مظاهر [...]، له ادراک و عمر حنی قتل مع الحسین بن علی. ذکره ابن الکلبی مع ابن عمه ربیعة بن حوط ابن رئاب و سیأتی فی حرف الراء ان شاء الله تعالی». (الاصابة، ج۱، ص۳۷۳). اما مؤلفان وسیلة الدارین و فرسان الهیجاء، جمله «ذکره ابن الکلبی» را جابهجا کرده و سخن ابن عجر را این گونه تغییر دادهاند: «حبیب بن مظاهر [...]، له ادراک و عمر حنی قتل مع الحسین یوم الطف مع ابن عمه ربیعة بن حوط بن رئاب المکنی اباثور الشاعر الفارس، ذکره ابن الکبی فی کتابه». آنگاه نتیجه گرفتهاند که ربیعة بن حوط نیز همراه حبیب بن مظاهر به شهادت رسیده است (فرسان الهیجاء، ج۱، ص۸۷ [پاورقی] و ۱۳۶؛ وسیلة الدارین، ص۱۲۰ و ۱۳۷). این دو نویسنده، ادعای شهادت ربیعة ین حوط را به «مرزبانی» و «ابن عساکر» نیز اسناد داده‎اند. ولی تا آنجا که ما در آثار ابن عساکر مانند تاریخ مدینه دمشق و آثار قابل دسترس مرزبانی همچون معجم الشعراء؛ نور القبس المختصر من المقتبس (اختصار یغموری)، جستوجو کردیم، سخنی درباره شهادت ربیعة بن حوط نیافتیم. نکته دیگر این که، مؤلف فریان الهیجاء، از آنچه ابن حجر مبنی بر حضور ربیعة بن حوط در روز ذی‎قار نقل کرده، نتیجه گرفته است: «یعنی در رکاب ظفر انتساب امیرالمؤمنین بوده است». (فرسان الهیجاء، ج۱، ص۱۳۶). ولی این برداشت اشتباه است؛ زیرا روز ذی‌قار از جنگ‎های مشهور عرب است، که بین قبیله بکر بن وائل و سپاهیان ایران رخ داد و به پیروزی اعراب انجامید و اشعار بسیاری نیز دربارهاش سروده شد. (العقد الفرید، ج۶، ص۱۱۱-۱۱۵؛ معجم ما استعجم، ج۳، ص۱۰۴۲-۱۰۴۳؛ معجم البلدان، ج۴، ص۲۹۳-۲۹۵؛ مراصد الاطلاع، ج۳، ص۱۰۵۵). شاید آنچه موجب اشتباه مؤلف فرسان الهیجاء گردیده، این باشد که امام علی (ع) هنگام عزیمت به جنگ جمل، در محل ذی‎قار، ضمن توقفی کوتاه، به ایراد خطبه پرداخته است. (الجمل، ص۲۶۶-۲۶۸؛ الارشاد، ج۱، ص۲۴۹-۲۵۲)، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید. نکته آخر این که، در منابع نخستین و معتبر، نام پدر ربیعه را «حوط» نوشتهاند. اما در فرسان الهیجاء (ص ۸۷ و ۱۳۶) و وسیلة الدارین (ص ۱۲۰)، او را «خوط» گفته‎اند.

[7] جمعی از نویسندگان، پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص:۱۶۱-۱۶۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]