رس

این مدخل زیرشاخهٔ بحث رس است. رس از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: رس در قرآن - رس در حدیث - پرسش مرتبط ندارد

اصحاب رس کیانند؟

مقالهٔ اصلی: اصحاب رس

1. ﴿وَعَادًا وَثَمُودَ وَأَصْحَابَ الرَّسِّ وَقُرُونًا بَيْنَ ذَلِكَ كَثِيرًا﴾.
2. ﴿كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَأَصْحَابُ الرَّسِّ وَثَمُودُ﴾.

واژه‌ای، که در دو آیه مذکور، ممکن است بیانگر نام مکانی باشد؛ کلمه رس می‌باشد که، در هر دو آیه، واژه اصحاب، به آن نسبت داده شده است؛ که ما می‌توانیم با شناخت اصحاب و دانستن معنی رس به مکان بودن یا نبودن آن پی ببریم.

رس، یعنی چه؟

برخی از نویسندگان می‌نویسند: «رس، در لغت به معنی اثر جزیی و اول تب و دفن مرده و غیره آمده است؛ ولی ملاحظه آیه نشان می‌دهد؛ که مراد از آن در قرآن کریم، محلی است که قومی بدان نسبت داده شده‌اند، در نهج البلاغه آمده: «أَيْنَ أَصْحَابُ مَدَائِنِ الرَّسِّ الَّذِينَ قَتَلُوا النَّبِيِّينَ‌» از فرمایش امام(ع) به دست می‌آید؛ که شهرهایی بوده‌اند، به نام شهر‌های رس، که مردم آنها، پیامبرانشان را کشته‌اند». اگر با استفاده، از استدلال قاموس قرآن، رس را نام محلی بدانیم: آن محل، در کدام سرزمین واقع شده است؟.

به کدام سرزمین رس می‌گویند؟

در مورد محل رس در گذشته نظر‌های گوناگونی اظهار شده و مکان‌های مختلفی را نشان داده‌اند که ما در ذیل به آنها اشاره می‌نماییم:

1. بسیاری عقیده دارند. که اصحاب رس طایفه‌ای بودند؛ که در یمامه می‌زیستند و پیامبری به نام حنظله، بر آنها مبعوث شد و آنان وی را تکذیب کردند....
2. بعضی دیگر اصحاب رس را اشاره به مردم زمان شعیب می‌دانند، که... دارای چاه‌های آب [بودند] و رس، نام چاه بزرگی بود که فروکش کرده و اهل آنجا را فرو برد و هک کرد.
3. بعضی می‌گویند: عده‌ای از عرب‌ها پیشین بودند؛ که میان شام و حجاز می‌زیستند.
4. بعضی از تفاسیر، اصحاب رس را از بقایای عاد و ثمود می‌شناسند ﴿بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَشِيدٍ﴾ را، نیز مربوط به آن می‌دانند و محلشان را حضرموت ذکر کرده‌اند.»...
5. برخی از نویسندگان می‌نویسند: «به نظر می‌آید، مراد از رس، رودخانه ارس فعلی است، که در شمال آذربایجان به طول ۸۰۰ کیلو متر، از کوه‌های ارض روم، در ترکیه سرچشمه گرفته، پس از عبور از دشت مغان، به رود کورا متصل می‌گردد و به دریای خزر می‌ریزد. قسمت عمده آن در مرز ایران و شوروی[سابق] است... محمد عبده، در شرح ترجمه فوق - که زیر عنوان رس یعنی چه؟ - از نهج البلاغه تصریح کرده مراد از رس، رود ارس فعلی در آذربایجان است؛ در صافی از قمی نقل کرده، رس نهری است در ناحیه آذربایجان....، که: اصحاب رس... را دوازده شهر بود در کنار نهری؛ که آن را رس می‌گفتند، نام آن شهر‌ها عبارت بود از: آبان، آذر، دی، بهمن، اسفند، فروردین، اردیبهشت، خرداد، مرداد، تیر، مهر، شهریور. عجم نام ماههای خود را، از نام آن شهر‌ها گرفته است»..

با توجه به آنچه گذشت، محل رس را در یمامه، بین شام و حجاز، حضرموت، محل سکونت مردمان زمان شعیب - یعنی سرزمین معان - و آذربایجان، کناره‌های رود ارس نشان داده‌اند. اما محل نزدیک به حقیقت آن مکان کجاست، با بررسی موارد فوق، می‌توان به مکان جغرافیایی آن دست یافت.

تحلیل مکان‌های رس

برخی از دانشمندان، در این مورد بیان می‌نمایند: «قراین متعددی مضمون این حدیث را [که در عیون اخبار الرضا(ع) نقل شده] تأیید می‌کند؛ زیرا با وجود ذکر اصحاب الرس در برابر عاد و ثمود، احتمال این که گروهی از این دو قوم باشند؛ بعید به نظر می‌رسد. همچنین وجود این قوم، در جزیره عربستان و شامات و آن حدود، که بسیاری احتمال داده‌اند نیز بعید است؛ چراکه قاعدتاً باید در تاریخ عرب انعکاس داشته باشد؛ در حالی که ما کمتر انعکاسی از اصحاب الرس، در تاریخ عرب می‌بینیم.

از این گذشته، با بسیاری از تفاسیر دیگر قابل تطبیق است، از جمله این که رس نام چاه بوده باشد [چاهی که آنها پیامبرشان را در آن افکندند و هلاک نمودند] و یا این که آنها صاحب کشاورزی و دامداری بودند... ولی از عبارت نهج البلاغه بر می‌آید که آنها تنها یک پیامبر نداشتند؛ زیرا [در خطبه] می‌فرماید: «أَيْنَ أَصْحَابُ مَدَائِنِ الرَّسِّ الَّذِينَ قَتَلُوا النَّبِيِّينَ‌»، کجایند اصحاب شهر‌های رس؛ آنهایی که پیامبران را کشتند...؟ اما این تعبیر، با روایت بالا منافات ندارد؛ زیرا ممکن است روایت تنها، اشاره به بخشی از تاریخ آن کند؛ که پیامبری در میان آنها مبعوث شده بود».

جغرافیای رود ارس

رود ارس از کوه‌های «هزار برکه» در جنوب «ارزوم» ترکیه سرچشمه می‌گیرد. به شکل قوسی در شمال غربی ایران، به سوی دریای خزر جریان می‌یابد، از حوالی «دوالو» تا قره دونی، مرز ایران و شوروی[سابق] را تشکیل می‌دهد و هر دو کشور، حق استفاده مساوی از آب این رودخانه را دارند. رود ارس در مسیر خود، قبل از آن که، به دریای خزر وارد شود، شعب متعددی، چون ماکو، آق چای، قره‌سو و رود اهر دریافت می‌کند. ژرفای متوسط آن، در مواقع پرآبی ۴/۲ متر و عرض آن در بعضی نواحی به ۲۰۰ متر می‌رسد. آب و سیلاب‌های رودخانه ارس، در دریاچه پشت سد به گنجایش ۱۳۵۰ متر مکعب ذخیره شده....

نتیجه‌گیری

با توجه به تحلیل فوق، به این نتیجه می‌رسیم که منظور از رس ۱۲ شهر، با نام‌های فعلی سال خورشیدی ایران بوده که همه در آذربایجان، در کنار رود ارس، احداث شده بودند و ساکنین آنها به علت فساد اخلاقی، به ویژه مرض جنسی مساحقه و به هلاکت رسانیدن پیامبر خود، نابود شدند.

منابع

1. عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید