رس در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث رس است. رس از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: رس در قرآن - رس در حدیث - پرسش مرتبط نداردمقدمه
وَعَادًا وَثَمُودَ وَأَصْحَابَ الرَّسِّ وَقُرُونًا بَيْنَ ذَلِكَ كَثِيرًا
[۱].
كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَأَصْحَابُ الرَّسِّ وَثَمُودُ[۲].
پیش از ورود به شناسایی «رس» تذکر چند نکته به عنوان مقدمه لازم است:
- بسیاری از مفسران بر آن‌اند که اصحاب الرس گروهی بودند که در سرزمین یمامه زندگی می‌کردند و پیامبری به نام حنظله داشتند که او را تکذیب کردند و در چاهی افکندند[۳].
- «رس» به معنای چاه و یا به معنای اثر مختصر باقیمانده از چیزی است؛ یعنی از این قوم آثار کمی باقی مانده است[۴].
- برخی پژوهشگران هم اصحاب رس را «اهل چاه» دانسته‌اند[۵].
- در مفردات الفاظ القرآن «رس» دره گرفته شده است[۶].
- برخی نویسندگان گفته‌اند: در زبان عربی «رس» به معنی چاهی است که دیواره آن سنگ‌چین شده باشد[۷].
اینکه اصحاب الرس همان «اهل چاه» هستند هم محل بحث ما نمی‌باشد. ولی اینکه محل سکونت آنان کجا بوده است باید مشخص گردد. در گوشه و کنار آثار قرآنی به طور گذرا و مختصر در مورد مکان «رس» اشاره‌ای شده و در پی آنها این نتیجه به دست آمده است که سرزمین یمامه جایگاه اصحاب الرس بوده است. اولین مورد را از تفسیر مهر از نظر گذراندیم. کتاب اطلاعات قرآنی هم به پشتوانه گفته‌های مفسران آورده است: رس دهی در یمامه بود[۸]. اطلس قرآن آورده است: اعتقاد بر این است که آنها در یمامه در شهری به نام فَلج زندگی می‌کردند[۹].[۱۰]
دوباره‌شناسی «رس»
نقل قول‌های تاریخی؛ باورهای ملی و مذهبی و افسانه‌هایی که در خصوص اصحاب رس ذکر شده، بیانگر پیدایش آن در دوره بعد از فروکش کردن طوفان نوح(ع) است[۱۱]. ویژگی‌های که امام علی(ع) برای «رس» بر شمرده است را از کتاب قصه‌های قرآن و انبیاء[۱۲] چنین می‌خوانیم: «آنها درخت صنوبری را می‌پرستیدند که به آن شاه درخت می‌گفتند و یافث، پسر نوح آن درخت را در نزدیکی چشمه‌ای به نام روشنا آب کاشته بود و به این علت، اصحاب رس نامیده شدند که پیامبر خود را در زیر خاک دفن کردند و این قوم بعد از حضرت سلیمان(ع) زندگی می‌کردند و دارای دوازده روستا بودند که همه آنها در کنار جوی آبی به نام رس از سرزمین مشرق قرار داشتند و نام آن نهر از این قوم گرفته شده بود». جرجانی- صاحب تفسیر گازر - از کسانی است که با استناد به روایات شیعی، سکونتگاه این قوم را در کنار رود ارس دانسته[۱۳] و سپس فرمایش حضرت علی را آورده است.
برخی از نویسندگان نیز نظر جمعی از مفسرین را آورده و گفته‌اند: «اصحاب رس در آذربایجان بوده‌اند که سی پیغمبر خود را کشته‌اند و بالاخره شهرهای ایشان سرنگون و خود هلاک گردیده‌اند»[۱۴]. بررسی نظرات مورخان و مفسران و نویسندگان ما را به نتیجه بحث رهنمون می‌شود: «رس» دو طرف رود ارس (= آراز) را در بر می‌گیرد.[۱۵]
منابع
پانویس
- ↑ «و عاد و ثمود و اصحاب رسّ و نسل‌های بسیاری را که در (فاصله) میان آنان بودند (از میان برداشتیم)؛» سوره فرقان، آیه ۳۸.
- ↑ «پیش از آنان قوم نوح و اصحاب رسّ و ثمود دروغ‌انگاری کردند» سوره ق، آیه ۱۲.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ص۱۶۹.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۲۳۹.
- ↑ دکتر بوکای، مقایسه میان تورات، انجیل، قرآن و علم، ص۲۹۰.
- ↑ مفردات، ج۲، ص۶۸.
- ↑ دکتر شوقی ابوخلیل، اطلس قرآن، ص۱۳۸.
- ↑ اطلاعات قرآن، ص۹۶.
- ↑ اطلس قرآن، ص۱۳۸.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۵۰۳.
- ↑ تاریخ دشت مغان، ص۵۱.
- ↑ قصه‌های قرآن و انبیاء، ص۶۵۱.
- ↑ تاریخ دشت مغان، ص۵۲.
- ↑ خزائلی، اعلام قرآن، ص۱۴۹.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۵۰۵.