روش ارتباط علمی اهل بیت با فرشتگان چگونه بوده است؟ (پرسش)
| روش ارتباط علمی اهل بیت با فرشتگان چگونه بوده است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم |
| مدخل اصلی | ؟ |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
روش ارتباط علمی اهل بیت با فرشتگان چگونه بوده است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی هاشمی در کتاب «ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی» در این‌باره گفته است:
«می‌توان این ارتباط را به دو شکل دانست: دیدار با صورت تمثل یافته فرشتگان و شنیدن صدایی که توسط آنان در گوش امام ایجاد می‌شود. پیش از این بیان شد که در قرآن کریم از تمثل فرشته بر حضرت مریم (ع)، به شکل یک انسان و رساندن پیام خداوند به او سخن گفته شده است: ﴿فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا﴾[۱]؛ موارد دیگری مانند دیدار فرشتگان با حضرت ابراهیم و همسرش (ع)[۲] و حضور آنان در میان قوم لوط نیز به شکل تمثل در قالب انسان‌ها بوده است[۳]. طبق برخی روایات حضرت جبرئیل نیز گاهی به شکل «دحیه کلبی» که مردی خوش سیما بود، بر پیامبر اعظم (ص) ظاهر می‌شد[۴]. برخی تعابير روایات یاد شده نیز ظهور در همین نوع ملاقات دارد. مانند روایاتی که در آنها از درست کردن گردنبند برای فرزندان اهل بیت (ع) از باقی مانده پر فرشتگان خبر داده شده، یا از حضور آنان بر متكاها و فرش‌های خانه‌های ائمه (ع) سخن به میان آمده است.
نکته مهم در این بحث، توجه به حقیقت تمثل است. «تمثل» یعنی چیزی (مانند یک فرشته) به شکل چیز دیگری (مانند یک انسان) درآید؛ به گونه‌ای که فرد گمان کند آنچه می‌بیند، همان واقعیت خارجی (انسان) است. بنابراین مثال و تمثال چیزی است که غیر خود را نشان می‌دهد[۵]. با توجه به اینکه فرشتگان موجوداتی مادی نیستند، هنگام تمثل در قالب انسانی، حقیقت فرشته بودن آنان به موجود انسانی تبدیل نمی‌شود. آنان همچنان فرشته‌اند؛ تنها صورتی که برای بیننده ظاهر می‌شود، صورت یک انسان است[۶].
به نظر می‌رسد آیاتی که سخن گفتن فرشتگان با حضرت مریم (ع) را در غير مورد تمثل گزارش کرده‌اند[۷]، به شیوه دوم ارتباط با فرشتگان اشاره دارند. در برخی روایات یاد شده که تمایز بین نبی، رسول و محدث را بیان می‌کنند، تصریح شده است که افراد محدث مانند ائمه (ع)، خود فرشتگان را نمی‌بینند و فقط صدای آنها را می‌شنوند. بنابراین روایاتی که درباره محدث بودن ائمه (ع) سخن می‌گویند با شنیدن صدای فرشتگان را یکی از شیوه‌های دریافت علوم معرفی می‌کنند، به شیوه دوم ارتباط با فرشتگان اشاره دارند. از آنجا که فرشتگان مادی نیستند، سخن گفتن آنان به صورت عادی نیست. به نظر می‌رسد آنان در حالت تحديث، صوتی ایجاد کرده یا تصرفی در گوش مخاطب می‌کنند؛ به گونه‌ای که او حالتی همانند شنیدن صدا می‌یابد. البته این صداها، عادی نیستند؛ زیرا تنها فرد محدث آنها را می‌شنود. با توجه به اطمینان بخش بودن هر دو دسته از روایات، به ویژه روایات محدث بودن ائمه (ع) و دیدن فرشته، می‌توان این دو دسته را این گونه جمع کرد که ارتباط ائمه با فرشتگان، به دو شکل انجام می‌شده است: تمثل فرشتگان در قالبی مادی برای ائمه و سخن گفتن فرشتگان با آنان بدون آنکه چهره ملکوتی آنان دیده شود.
چنان که روشن شد، روایاتی که فرق میان رسولان و ائمه (ع) را نديدن فرشته بیان می‌کنند، به حالت تحديث اشاره دارند؛ زیرا در بسیاری از این احادیث ۔ چنان که گذشت - به فرق بين محدث و رسولان و پیامبران تصریح شده است. بنابر این دیدن صورت تمثل یافته فرشتگان، با این روایات منافاتی ندارد.
درباره شیوه تحديث، می‌توان نکات بیشتری را در روایات یافت. در تعدادی از روایات، کیفیت این صدا به صدای افتادن زنجیری در طشت یا نجوای یک فرد با دیگری تشبیه شده است. در روایتی از امام باقر (ع) نقل شده است که فرمود:«إِنَّ مَا يُحَدِّثُ بِهَا الْمُرْسَلُونَ كَصَوْتِ السِّلْسِلَةِ أَوْ كَمُنَاجَاةِ الرَّجُلِ صَاحِبَهُ»[۸]. در روایتی از امام صادق (ع) نیز آمده است: «مِثْلَ صَوْتِ السِّلْسِلَةِ يَقَعُ عَلَى الطَّسْتِ»[۹]. روشن است که چنین صدایی، حتی اگر برای انسان‌های عادی قابل شنیدن باشد، مفهوم نخواهد بود.
در روایتی دیگر، ابوحمزه ثمالی از امام باقر (ع) درباره چگونگی سخن گفتن فرشتگان با «محدث» پرسید. آن حضرت فرمودند: «در گوش او (صدایی) افکنده می‌شود. پس طنینی را همانند صدای طشت می‌شنود؛ یا در قلب او (چیزی) افکنده می‌شود؛ پس می‌شنود چیزی را مانند (صدای) زنجیر در طشت»[۱۰]. بنا بر این روایت، امام در هر دو صورت صدایی را در گوش خود می‌شنود؛ اما گاهی این صدا به طور مستقیم در گوش او ایجاد می‌شود و گاهی این کار با واسطه قلب انجام می‌گیرد و ابتدا در قلب امام چیزی افکنده می‌شود و سپس صدایی را در گوش خود می‌شنود. این گونه روایات نیز می‌توانند مؤید آن باشند که صدای شنیده شده، صوتی مادی نیست؛ بلکه القای ملکوتی است که برای امام به شکل یک صدا ظهور می‌یابد.»[۱۱]
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ «و از چشم آنان پنهان شد و ما روح خود را به سوی او فرو فرستادیم که چون انسانی باندام، بر او پدیدار گشت» سوره مریم، آیه ۱۷.
- ↑ ر.ک: هود، ۶۹-۷۰.
- ↑ ر.ک: هود، ۷۷-۸۱.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۶۴: «مَعَهُ جَبْرَئِيلُ (ع) فِي صُورَةِ دِحْيَةَ الْكَلْبِيِّ»؛ همچنین ر.ک: محمد بن مسعود عیاشی، کتاب التفسير، ج۲، ص۷۰؛ نعمان بن حیون، شرح الأخبار في فضائل الأئمة الأطهارة، تحقيق محمد حسین حسینی جلالی، ج۱، ص۲۰۱:«و كان جبرائیل يأتيه فِي صُورَةِ دِحْيَةَ الْكَلْبِيِّ».
- ↑ خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۸ ص۲۲۸: المثل: شبه الشيء في المثال والقدر ونحوه حتى في المعنى... والمثال: ما جعل مقدارا لغيره... والتمثيل: تصوير الشيء كأنه تنظر إليه. والتمثال: اسم للشيء الممثل المصور على خلقة غيره؛ همچنین ر.ک: حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات في غريب القرآن، تحقيق صفوان عدنان داوودی، ص۷۵۸؛ محمدبن مکرم بن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۶۱۴.
- ↑ ر.ک: سید محمدحسین طباطبایی، المیزان في تفسير القرآن، ج۱۴، ص۳۵؛ ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۳، ص۳۹.
- ↑ .﴿وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ﴾ «و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاکیزه داشت و بر زنان جهان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۴۲؛ همچنین ر.ک: آل عمران، ۴۳ و ۴۵.
- ↑ محمد بن حسن صغار، بصائر الدرجات، ص۱۴۴-۱۴۵: «به درستی که (چگونگی) تحديث رسولان، همانند صدای زنجیر یا نجوای مردی با دوستش است». سند این روایت، صحيح است.
- ↑ محمد بن حسن صغار، بصائر الدرجات، ص۳۳۱-۲۳۳.
- ↑ محمد بن حسن صغار، بصائر الدرجات، ص۳۲۴ و ۳۷۳؛ محمد بن محمد مفید، الاختصاص، ص۲۸۷: «يُنْكَتُ فِي أُذُنِهِ فَيَسْمَعُ طَنِيناً كَطَنِينِ الطَّسْتِ أَوْ يُقْرَعُ عَلَى قَلْبِهِ فَيَسْمَعُ وَقْعاً كَوَقْعِ السِّلْسِلَةِ عَلَى الطَّسْتِ».
- ↑ هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی ص ۲۴۷.