زر بن حبیش اسدی کوفی
زر بن حبیش اسدی کوفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: زر بن حبیش اسدی کوفی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
گفته‌اند: ابو مریم زرّ بن حبیش اسدی کوفی ایام جاهلیت را درک کرده و در سال ۸۱ یا ۸۲ و یا ۸۳ ه. ق در ۱۲۷ سالگی از دنیا رفته است[۱]. رسول خدا (ص) را ندیده[۲]، ولی از صحابۀ آن حضرت مانند امام علی (ع)، ابن مسعود، ابی بن کعب، حذیفه و... روایت کرده[۳] و از اصحاب امام علی (ع)[۴] و از بزرگان اصحاب ابن مسعود بوده است[۵]؛ بنابراین، در تابعی بودن وی تردیدی نیست.
سیوطی و داوودی او را در طبقات المفسرین نیاورده‌اند و کتاب‌شناسان، مانند حاج خلیفه و آقا بزرگ تهرانی، کتاب تفسیری بلکه هیچ‌گونه کتابی برای وی ذکر نکرده‌اند. ابن عبد البر با عبارت "كان عالماً بالقرآن قارئاً فاضلا" او را توصیف[۶] و ذهبی با عنوان "مقريء الكوفه" از او یاد کرده است[۷]، ولی در عبارات آنان و کتاب‌های دیگری که به شرح‌حال وی پرداخته‌اند، مانند الطبقات الکبری و تهذیب التهذیب، عنوان مفسر در مورد وی دیده نمی‌شود. از متأخران، محمد حسین ذهبی نیز او را در شمار مفسران تابعی نیاورده و تنها آقای محمد هادی معرفت بدون ذکر شاهد و دلیل او را از مفسران تابعی به شمار آورده است[۸].
شاهدی که برای مفسر بودن وی می‌توان ذکر کرد، روایات و آرای تفسیری نقل شده از او در تفاسیر شیعه و سنی است[۹].
در تفسیر آیات، از امام علی (ع)، ابن مسعود، حذیفه، ابیّ بن کعب و صفوان بن عسال روایت دارد. امین الاسلام طبرسی در تفسیر سوره تکاثر ذیل آیات 
كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ ثُمَّ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ
[۱۰] آورده است: "وقيل معناه سوف تعلمون في القبر ثم سوف تعلمون في الحشر، رواه زرّ بن حبيش عن علي (ع) قال ما زلنا نشك في عذاب القبر حتى نزلت أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ[۱۱] الى قوله كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ يريد في القبر ثُمَّ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ» بعد البعث"[۱۲].
طبری در تفسیر إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ...[۱۳] با سند متصل از وی چنین نقل کرده است: "عن عبدالله: الکبائر ما بین آول سورة النساء - الی رآس الثلاثین"[۱۴]؛ عبدالله بن مسعود] گفت: گناهان کبیره آن گناهانی است که از اول سوره نساء تا آیه ۳۰ بیان شده است».
در تفسیر وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ[۱۵] چنین آورده است: «... عن زر بن حبیش عن ابیّ بن کعب قال: قال رسول الله (ص): القنطار الف اوقیة و مئتا اوقیة»[۱۶]؛
در تفسیر يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ[۱۷] گفته است:
«... عن زر بن حبیش عن صفوان بن عسال يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ قَالَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا»[۱۸]؛
در تفسیر إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا[۱۹] دو حدیث از وی از حذیفه درباره چگونگی قسمت صدقات در اصناف هشتگانه نقل کرده است. در یک حدیث آمده است: اگر بخواهی می‌توانی آن را در یک صنف یا دو صنف و یا سه صنف قرار دهی و در حدیث دیگر گفته است: اگر آن را در یک صنف قرار دهی نیز مجزی است تکلیف از تو ساقط است[۲۰]. برخی دیگر از روایات تفسیری نقل شده از او را در منابع ذکر شده در پاورقی بنگرید[۲۱].
بدون نقل از صحابه نیز معنای برخی کلمات قرآن از وی نقل شده که می‌توان آنها را آرای تفسیری وی به شمار آورد.
در تفسیر حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَى[۲۲]از وی نقل شده است که صلاة وسطی نماز عصر است[۲۳].
در تفسیر الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ[۲۴]از او نقل شده که «الغیب» را به قرآن تفسیر کرده است[۲۵].[۲۶]
وثاقت
وثاقت وی نزد اهل تسنن مسلّم است. ابن حجر او را از راویان صحاح سته معرفی و ثقه بودن او را از ابن معین و عجلی نقل کرده است[۲۷]. ابن سعد نیز درباره‌اش گفته است: "ثقة كثير الحديث"[۲۸]؛ اما از رجال‌شناسان شیعه کسی به وثاقت وی گواهی نداده و فقط شیخ طوسی از فاضل بودن وی خبر داده است[۲۹]. در روایتی نیز از افراد مورد اعتماد امام علی (ع) به شمار آمده[۳۰]، ولی سند آن روایت ضعیف است[۳۱].[۳۲]
مذهب
از موضع وی نسبت به حکومت ابو بکر و عمر اطلاعی در دست نیست، شاید از اینکه گفته‌اند از آن دو روایت کرده است، بتوان موافقت وی با آن دو را به‌دست آورد، ولی به‌هرحال برخی اخبار گویای آن است که وی دوستدار امام علی (ع) بوده است. شیخ طوسی او را از اصحاب امام علی (ع) به شمار آورده است[۳۳]. از عاصم نقل شده که «زرّ» امام علی را دوست می‌داشت و ابو وائل عثمان را[۳۴]؛ از این مقابله معلوم می‌شود که وی عثمان را دوست نمی‌داشته است. ابن حجر از عجلی نقل کرده که وی از اصحاب امام علی (ع) و ابن مسعود بوده است[۳۵].[۳۶]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۲۷۷، رقم ۵۹۷.
- ↑ ر. ک: ابن عبد البر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۳۱، رقم ۸۷۳.
- ↑ ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۲۷۷، رقم ۵۹۷.
- ↑ ر. ک: رجال الطوسی، ص۴۲، رقم ۵.
- ↑ ر. ک: ابن عبد البر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۳۱، رقم ۸۷۴. ابن حجر نیز از عجلی نقل کرده که او را از اصحاب امام علی (ع) و ابن مسعود می‌دانسته است (ر. ک: تهذیب التهذیب، ج۳، ص۷۷۸).
- ↑ ر. ک: ابن عبد البر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۳۱، رقم ۸۷۴.
- ↑ ر. ک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۱۶۶، رقم ۶۰.
- ↑ ر. ک: معرفت، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ج۱، ص۴۰۹.
- ↑ برحسب گزارش برنامه رایانه‌ای معجم فقهی، نام وی ۱۲۳ بار در تفاسیر شیعه و سنی آمده است که البته همۀ آن موارد در مورد تفسیر آیات نیست. در برخی از موارد مربوط به قرائت آیات است مانند آنچه در چگونگی قرائت
هَيْتَ لَكَ
[«از آن توام!» سوره یوسف، آیه ۲۳] و قرائت رِيشًا [«و (نیز) جامه‌ای را که زینت است» سوره اعراف، آیه ۲۶] از وی نقل شده است.
- ↑ «هرگز! به زودی خواهید دانست دگر باره هرگز! به زودی خواهید دانست» سوره تکاثر، آیه ۳.
- ↑ «زیاده‌خواهی شما را سرگرم داشت،» سوره تکاثر، آیه ۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان (ط، بیروت، دار المعرفة)، ج۱۰، ص۸۱۲.
- ↑ «اگر از گناهان بزرگی که از آن بازداشته شده‌اید دوری گزینید از گناهان (کوچک) تان چشم می‌پوشیم و شما را به جایگاهی کرامند در می‌آوریم» سوره نساء، آیه ۳۱.
- ↑ طبری، جامع البیان، (ط بیروت، دارالکتب العلمیة)، ج۴، ص۴۰.
- ↑ «و دارایی‌های فراوان انباشته از زر و سیم» سوره آل عمران، آیه ۱۴.
- ↑ طبری، جامع البیان، ج۳، ص۱۹۹، ح۶۶۹۸.
- ↑ «آیا چشمداشتی جز این دارند که فرشتگان نزد آنان بیایند یا پروردگارت آید یا برخی از نشانه‌های عذاب پروردگارت آید؟ روزی که برخی نشانه‌های پروردگارت آید کسی که از پیش ایمان نیاورده یا در ایمان خویش کار نیکویی انجام نداده باشد ایمانش او را سودی نخواهد داد؛ بگو چشم به راه باشید که ما نیز چشم به راهیم» سوره انعام، آیه ۱۵۸.
- ↑ طبری، جامع البیان، ج۵، ص۴۱۰ و ۴۱۱، ح۱۴۲۴۷.
- ↑ «زکات، تنها از آن تهیدستان و بیچارگان و مأموران (دریافت) آنها و دلجویی‌شدگان و در راه (آزادی) بردگان و از آن وامداران و (هزینه) در راه خداوند و از آن در راه‌ماندگان است که از سوی خداوند واجب گردیده است و خداوند دانایی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۶۰.
- ↑ طبری، جامع البیان، ج۶، ص۴۰۴، حدیث‌های ۱۶۹۰۲، ۱۶۹۰۳.
- ↑ طبری، جامع البیان، (ط، بیروت، دارالفکر)، ج۲، ص۲۳۸، و ج۴، ص۷۴ و ۱۵۶، و ج۸، ص۱۲۸ و ۱۳۰، و ج۱۱، ص۶۵، و ج۱۳، ص۳۲۸، و ج۱۴، ص۱۸۹، و ج۱۵، ص۲۱ و ۲۲، و ج۲۷، ص۶۱؛ طبرسی، مجمع البیان (ط بیروت، مؤسسه اعلمی) و ج۹، ص۱۵۵، و ج۱۰، ص۴۰۸.
- ↑ «بر نمازها به ویژه نماز میانه پایبند باشید و برای خداوند فروتنانه (به نماز و دعا) بایستید» سوره بقره، آیه ۲۳۸.
- ↑ طبری، جامع البیان (ط، بیروت، دارالکتب العلمیه)، ج۲، ص۵۷۱، ح۵۴۱۰.
- ↑ «همان کسانی که «غیب» را باور و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم می‌بخشند» سوره بقره، آیه ۳.
- ↑ طبری، جامع البیان (دارالکتب العلمیه)، ج۱، ص۱۳۴، ح۲۷۴.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۱۵۶-۱۵۹.
- ↑ ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۲۷۷ و ۲۸۷، رقم ۵۹۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۱۰۵.
- ↑ ر. ک: رجال الطوسی، ص۴۲، رقم ۵.
- ↑ ر. ک: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۲۱ در شرح‌حال اصبغ بن نباته.
- ↑ ر. ک: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۲۱۷، رقم ۴۶۶۱.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۱۵۹.
- ↑ رجال الطوسی، ص۴۲، رقم ۵.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۱۰۵.
- ↑ ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۲۸۸.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۱۵۹.