سوره مزمل در علوم قرآنی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره مزمل است. سوره مزمل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره مزمل در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
«مزّمّل» از ماده «زمل» به معنای گلیم و جامه به خود پیچیده است. در آیه نخست این سوره، پیامبر (ص) با این تعبیر خطاب شده است؛ آن هنگام که در آغاز بعثت، مشرکان در «دارالندوه» دعوتش را نپذیرفته و در فکر توطئه علیه او بودند. پیامبر (ص) غمگین و آزرده به خانه رفت و جامه به خود پیچید و خوابید؛ اما سروش الهی این‌گونه او را نوازش داد و او را به برخاستن و عبادت شبانه در برابر سخنان و مخالفت‌های مشرکان و نیز به پذیرش مسئولیت سنگین نبوت فراخواند.
بدین‌سان، این سوره رسول خدا (ص) را امر می‌کند به این که نماز شب بخواند، تا به این وسیله آماده و مستعد گرفتن مسئولیتی گردد که به زودی به او محول می‌شود، و آن قرآنی است که به وی وحی خواهد شد، و دستورش می‌دهد در برابر سخنان بیهوده‌ای که دشمنان می‌زنند، و شاعر و کاهن یا دیوانه‌اش می‌خوانند صبر کند، و به نحوی پسندیده از آنان کناره‌گیری نماید. در این آیات تهدید و انذاری هم به کفار شده، و حکم صبر را به همه مؤمنین تعمیم داده، در آخر تخفیفی را که برای رسول خدا (ص) و مؤمنین قائل شده ذکر می‌کند.
این سوره از نخستین سوره‌هایی است که در اول بعثت نازل شده. حتی بعضی گفته‌اند: یا سومین یا چهارمین سوره‌ای است که بر قلب مقدس نبی اکرم (ص) نازل شده است.
ویژگی‌های سوره مزمل:
- به عدد اکثر مکتب‌های تفسیری از جمله کوفی بیست آیه و به عدد بصری هفده آیه (از برخی قاریان ۱۸، ۱۹ و ۲۱ آیه هم نقل شده است)، ۲۸۵ یا ۳۰۰ کلمه و ۸۳۸ یا ۸۵۳ حرف دارد.
- در ترتیب نزول، دومین یا سومین یا چهارمین و در مصحف شریف هفتاد و سومین سوره است.
- پس از سوره قلم و پیش از سوره مدّثّر در مکه پیش از هجرت نازل شد؛ مگر آیات ﴿وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا﴾[۱]، ﴿وَذَرْنِي وَالْمُكَذِّبِينَ أُولِي النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَلِيلًا﴾[۲]، ﴿إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ وَاللَّهُ يُقَدِّرُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضَى وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾[۳] که برخی از مفسران، این سه آیه را مدنی دانسته‌اند.
- از سوره‌های مفصّل و از نوع طوال آن است که بخشی از یک حزب را تشکیل می‌دهد.
- گفته‌اند شش آیه منسوخ دارد.
محتوای سوره مزمل:
- دعوت به تلاوت قرآن، خواندن نماز و انفاق در راه خدا؛
- بیان سختی‌های روز قیامت برای منکران؛
- اشاره‌ای به طغیان و عصیان فرعون و سرنوشت شوم او[۴].[۵]
منابع
پانویس
- ↑ «و بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و از آنان به نکویی دوری گزین» سوره مزمل، آیه ۱۰.
- ↑ «و مرا با این دروغ‌انگاران شاد خوار وا بگذار و به آنان اندکی مهلت بخش» سوره مزمل، آیه ۱۱.
- ↑ «بی‌گمان پروردگارت می‌داند که تو و دسته‌ای از کسانی که با تواند نزدیک به دو سوم شب و نیمه آن و یک سوم آن برمی‌خیزید؛ و خداوند شب و روز را اندازه می‌دارد، او معلوم داشت که شما هرگز آن را نمی‌توانید شمار کرد پس از شما در گذشت؛ اکنون آنچه میسّر است از قرآن بخوانید! او معلوم داشت که برخی از شما بیمار خواهند بود و برخی دیگر در زمین، گام می‌زنند و (روزی خود را) از بخشش خداوند می‌جویند و گروهی دیگر در راه خداوند جنگ می‌کنند بنابراین آنچه میسّر است از آن (قرآن) بخوانید و نماز را بر پا دارید و زکات بپردازید و به خداوند وامی نیکو بدهید و هر نیکی که برای خویش از پیش فرستید پاداش آن را نزد خداوند بهتر و با پاداشی سترگ‌تر خواهید یافت و از خداوند آمرزش بخواهید که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره مزمل، آیه ۲۰.
- ↑ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۲۰، صفحه ۶۰؛ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۴۸۶؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۵؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه (۴۲-۴۴)؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۱۹۳؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۲۵، صفحه ۱۵۹؛ هاشم زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه ۴۸۰؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۹.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۳۰۷۱.