سوره مزمل
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره است. سوره مزمل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره مزمل در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
هفتاد و سومین سوره قرآن و سومین آن به ترتیب نزول، نازل شده در مکه با موضوع محوری شب زنده‌داری.
این سوره از آن جهت که با ﴿يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ﴾[۱] آغاز می‌شود، مزمل نامیده شده است؛ و آن اشاره به حضرت رسول (ص) است که پس از حادثه آغاز وحی، احساس سرما می‌کرد و به همسرش می‌گفت مرا بپوشان.
این سوره دارای ۲۰ آیه، ۳۰۰ کلمه و تعداد ۸۵۳ حرف است. از نظر حجم از سوره‌های «مفصّلات» یعنی از سوره‌های نسبتاً کوچک قرآن است که بخش میانی حزب سوم از جزء ۲۹ را تشکیل می‌دهد. از سوره‌های یازدهگانه «مخاطبات» است (که خطاب به رسول الله (ص) دارد). این سوره از نخستین سوره‌هایی است که در اول بعثت نازل شده است. حتی بعضی گفته‌اند: دومین یا سومین سوره‌ای است که بر قلب مقدس نبی اکرم (ص) نازل شده است.
در این سوره از آیات ﴿يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّيْلَ إِلاَّ قَلِيلا نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِيلا أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلا إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلا ثَقِيلا إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْءًا وَأَقْوَمُ قِيلا إِنَّ لَكَ فِي النَّهَارِ سَبْحًا طَوِيلا وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَتَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلا ﴾[۲] حکم نماز شب و تهجّد بر رسول الله (ص) و سالکان واجب اعلام می‌گردد. و خدا به رسول خود دستور می‌دهد در برابر حرف‌های بیهوده‌ای که دشمنان می‌زنند و شاعر و کاهن یا دیوانه‌اش می‌خوانند صبر کند و به نحوی پسندیده از آنان کناره‌گیری نماید. در ادامه این آیات به کفّار هشدار داده شده است و در آخر تخفیفی را که برای رسول خدا (ص) و مؤمنین برای شب زنده‌داری آنان قائل شده ذکر می‌کند.
مسئله رستاخیز، داستان طغیان فرعون و پایان کار او، امر به پایداری و صبر در برابر سختیها، توصیف مسلمانان و یاران رسول خدا (ص) و چند دستور عرفانی از جمله: تهجد، ذکر اسم «رب»: ﴿وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ﴾[۳] و ﴿لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ﴾[۴]، تلاوت قرآن، اقامه نماز، پرداخت زکات و قرض دادن و استغفار ﴿إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ وَاللَّهُ يُقَدِّرُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضَى وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾[۵] از دیگر مطالب این سوره است.
محتوای این سوره را می‌‌توان در پنج بخش خلاصه کرد:
- آیات آغاز سوره است که پیامبر را به شبزندهداری برای عبادت و تلاوت قرآن دعوت می‌کند.
- پیامبر را به صبر و شکیبایی و مقاومت و مدارا با مخالفان در این مقطع خاص دعوت می‌کند.
- بحث‌هایی پیرامون معاد و ارسال موسی بن عمران (ع) به سوی فرعون و سرکشی و سپس عذاب دردناک فرعون را بیان می‌دارد.
- دستورات شدیدی را که در آغاز سوره پیرامون شبزندهداری آمده است به خاطر گرفتاری‌های مسلمانان تخفیف می‌دهد.
- بار دیگر دعوت به تلاوت قرآن و خواندن نماز و دادن زکات و قرض الحسنه و استغفار می‌نماید.
آیه ﴿إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ وَاللَّهُ يُقَدِّرُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضَى وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾[۶] دربردارنده شش دستور اسلامی و مهمِ تلاوت قرآن، اقامه نماز، پرداخت زکات، قرض الحسنه و ذکر استغفار است.
در خبری از امام باقر (ع) آمده است: هیچ پیامبری نیامده است مگر آنکه نماز شب خوانده و هیچ پیامبری نماز شب را در اول شب نخوانده است. امام رضا (ع) فرمود: هر مقدار از نماز شب و قرآن برای شما ممکن باشد انجام دهید که در آن خشوع قلب و صفای باطن است[۷].[۸]
منابع
پانویس
- ↑ «ای جامه بر خویش پیچیده» سوره مزمل، آیه ۱.
- ↑ «ای جامه بر خویش پیچیده شب را- جز اندکی- بپای خیز. نیمی از آن را یا اندکی از آن (نیمه) را کم کن! یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم. بی‌گمان عبادت شبانه در پابرجایی، سخت‌تر و در گفتار، استوارتر است. تو را در روز، کوششی دراز دامن است. و نام پروردگارت را یاد کن و از همه بگسل و بدو بپیوند.» سوره مزمل، آیه ۱-۸.
- ↑ «و نام پروردگارت را یاد کن» سوره مزمل، آیه ۸.
- ↑ «هیچ خدایی جز او نیست» سوره مزمل، آیه ۹.
- ↑ «بی‌گمان پروردگارت می‌داند که تو و دسته‌ای از کسانی که با تواند نزدیک به دو سوم شب و نیمه آن و یک سوم آن برمی‌خیزید؛ و خداوند شب و روز را اندازه می‌دارد، او معلوم داشت که شما هرگز آن را نمی‌توانید شمار کرد پس از شما در گذشت؛ اکنون آنچه میسّر است از قرآن بخوانید! او معلوم داشت که برخی از شما بیمار خواهند بود و برخی دیگر در زمین، گام می‌زنند و (روزی خود را) از بخشش خداوند می‌جویند و گروهی دیگر در راه خداوند جنگ می‌کنند بنابراین آنچه میسّر است از آن (قرآن) بخوانید و نماز را بر پا دارید و زکات بپردازید و به خداوند وامی نیکو بدهید و هر نیکی که برای خویش از پیش فرستید پاداش آن را نزد خداوند بهتر و با پاداشی سترگ‌تر خواهید یافت و از خداوند آمرزش بخواهید که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره مزمل، آیه ۲۰.
- ↑ «بی‌گمان پروردگارت می‌داند که تو و دسته‌ای از کسانی که با تواند نزدیک به دو سوم شب و نیمه آن و یک سوم آن برمی‌خیزید؛ و خداوند شب و روز را اندازه می‌دارد، او معلوم داشت که شما هرگز آن را نمی‌توانید شمار کرد پس از شما در گذشت؛ اکنون آنچه میسّر است از قرآن بخوانید! او معلوم داشت که برخی از شما بیمار خواهند بود و برخی دیگر در زمین، گام می‌زنند و (روزی خود را) از بخشش خداوند می‌جویند و گروهی دیگر در راه خداوند جنگ می‌کنند بنابراین آنچه میسّر است از آن (قرآن) بخوانید و نماز را بر پا دارید و زکات بپردازید و به خداوند وامی نیکو بدهید و هر نیکی که برای خویش از پیش فرستید پاداش آن را نزد خداوند بهتر و با پاداشی سترگ‌تر خواهید یافت و از خداوند آمرزش بخواهید که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره مزمل، آیه ۲۰.
- ↑ بیان السعاده، ج۴، ذیل آیه ۲۰.
- ↑ صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره مزمل»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.