سماک بن حرب ذهلی بکری
مقدمه
ابن عبد ربه در عقد الفرید آنجا که کاتبان علی(ع) را بر می‌شمارد از سعید بن نمران، عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب، عبیدالله بن ابی رافع و سماک بن حرب یاد می‌کند و می‌نویسد: روایت شده که عبدالله بن حسن نیز برای حضرت می‌نوشته است[۱]. از نسخه فارسی الوزراء و الکتاب جهشیاری نیز نقل شده که سماک بن حرب، جزو کاتبان امیرالمؤمنین(ع) بوده است[۲]؛ ولی در دو نسخۀ عربی که مشاهده شد چنین مطلبی نیامده است [۳]. در کتاب عقد الفرید نامه‌ای را نقل کرده که حضرت علی(ع) آن را به ابوموسی اشعری پس از حکمیت و رفتن وی به مکه نوشته که کاتب آن سماک بن حرب است[۴]. در نتیجه، سماک را می‌‌توان از کاتبان حضرت دانست.[۵]
شرح حال سماک بن حرب
خطیب بغدادی، سماک بن حرب را این گونه معرفی می‌کند: «سماک بن حرب بن اوس، ابو مغیره ذهلی بکری، او برادر محمد بن حرب و ابراهیم بن حرب است. مغیره را دیده و از نعمان بن بشیر و جابر بن سمره و دیگران حدیث شنیده است و سفیان ثوری از او روایت کرده است. سماک از مردمان کوفه است. حماد بن سلمه از او نقل کرده که: هشتاد تن از اصحاب رسول خدا(ص) را دیده است. ابن معین او را ثقه دانسته و شعبه او را ضعیف می‌داند. سماک از شعر و ایام و حوادث مردم آگاه بود و مردی فصیح می‌نمود»[۶].
ممکن است یکی از هشتاد تن صحابی‌ای که دیده علی(ع) بوده باشد.
دیگران نیز دانش او را ستوده‌اند. یعقوبی سماک بن حرب ذهلی را از فقهای دوران هشام بن عبدالملک دانسته است[۷].
ابن سعد در طبقات نقل می‌کند که ابوبکر عیاش به نقل از ابواسحاق سبیعی می‌‌گفته: از عبدالملک بن عمیر و سماک بن حرب سؤال کنید و مشکلات خویش را بر طرف نمایید[۸].
شیخ طوسی او را از اصحاب امام سجاد(ع) شمرده است[۹].
سماک بن حرب از عکرمه از ابن عباس نقل می‌کند که علی(ع) چهار خصلت ارزنده داشت: اول مرد عرب و عجم بود که با پیامبر(ص) نماز خواند. او کسی است که در هر جنگی پرچم‌دار پیامبر(ص) بود. کسی است که در روز احد؛ مانند دیگران فرار نکرد و کسی است که پیامبر(ص) را غسل داد و در قبر نهاد[۱۰].
ابن عبدالبر[۱۱]، ابن سعد[۱۲]، ابن قتیبه[۱۳] و دیگران[۱۴]، گزارشی از سماک بن حرب در روش راه رفتن عمر در هنگام خلافت نقل کرده‌اند که نشان می‌دهد وی آن دوران را درک کرده است. گزارش دیگری از گفت و گوی علی(ع) با عمر از وی نقل شده که پس از پاسخ علی(ع) به سؤالات عمر بن خطاب عمر می‌گوید: خداوند مرا پس از تو نگه ندارد ای ابوالحسن[۱۵]!
ذهبی گوید: او از علمای کوفه بوده که در سال ۱۲۳هجری از دنیا رفته است[۱۶]. بنابراین، در صورتی که وی از دارندگان عمر طولانی بالای صد سال باشد، امکان کتابت او برای امیرالمؤمنین(ع) بعید نمی‌نماید. گرچه روایات وی از علی(ع) با واسطه است[۱۷]. ابن حجر وی را از صغار تابعان دانسته است[۱۸].
در شرح الأخبار به نقل از کتاب عبیدالله بن ابی رافع، سماک بن حرب بدری خزرجی را جزو یاران علی(ع) بیان کرده است[۱۹]. در این صورت، وی جزو صحابه است که کاتب حضرت بوده نه آن کسی که یاد شد و جزو تابعین بود. و گزارش‌های وی درباره خلیفه دوم درست خواهد بود. در روایتی وی از عبدالله بن خباب ارت که به دست خوارج پیش از جنگ نهروان شهید شده حدیث نقل کرده است. در مستدرک حاکم، حدیث با تعبیر «به من خبر داد»، آمده[۲۰]. در نقل دیگری سماک از زید بن صوحان خبری را از وی درباره اسلام سلمان نقل نموده است[۲۱]. زید بن صوحان جزو شهدای جنگ جمل بود. در نتیجه می‌‌توان گفت: وی کاتب حضرت بوده است.
اما این که مراد از سماک، سماک بن خرشه انصاری معروف به ابودجانه باشد، درست نیست؛ زیرا وی در جنگ با مسیلمه کشته شد[۲۲].[۲۳]
منابع
پانویس
- ↑ عقد الفرید، ج۴، ص۲۱۸.
- ↑ ابو رافع، مولی رسول الله(ص)، ص۹۲ به نقل از الوزراء و الکتاب (فارسی)، ص۵۰.
- ↑ الوزراء و الکتاب، ص۲۱.
- ↑ عقد الفرید، ج۵، ص۹۱؛ نهج السعاده، ج۵، ص۴۴، نامه ۱۲۲؛ الامامة و السیاسه، ج۱، ص۱۴۰.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج3، ص 146.
- ↑ تاریخ بغداد، ج۹، ص۲۱۶، ش۴۷۹۱.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۲۹.
- ↑ طبقات الکبری، ج۶، ص۳۲۹.
- ↑ رجال طوسی، ص۹۲، ش۱۳؛ معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۳۰۳.
- ↑ خوارزمی، المناقب، ص۵۸، ج۲۶.
- ↑ الاستیعاب، ج۲، ص۴۶۲.
- ↑ طبقات الکبری، ج۳، ص۳۲۶.
- ↑ المعارف، ص۱۸۱.
- ↑ طبرانی، معجم الکبیر، ج۲، ص۴۷، ح۶۰.
- ↑ مقتل الامام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع)، ص۱۰۷، ح۹۶.
- ↑ تاریخ الاسلام، «عهد الخلفاء»، ص۲۵۵؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۶۸.
- ↑ ر.ک: وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۱۷۰؛ ج۱۷، ص۵۹۵؛ ج۱۹، ص۱۷۳.
- ↑ الإصابه، ج۵، ص۴۰۷.
- ↑ شرح الأخبار، ج۲، ص۲۲.
- ↑ حاکم، مستدرک، ج۱، ص۷۸؛ احمد حنبل، مسند، ج۵، ص۷۱؛ ج۶، ص۳۹۵؛ طبرانی، معجم الکبیر، ج۴، ص۵۹.
- ↑ بیهقی، سنن الکبری، ج۱۰، ص۳۲۲.
- ↑ المعارف، ص۷۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۳۰۴، ش۵۵۵۲.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج3، ص 147 - 149.