سید جواد مصطفوی (پدیدآورنده)

سید جواد مصطفوی
تاریخ درگذشت	۱۳۶۸
آرامگاه	مشهد
محل زندگی	تهران (ایران)
ملیت	اهل مشهد
تابعیت	ایران
زبان	فارسی
منصب	محقق، واعظ
دین	اسلام
مذهب	شیعه اثناعشری
اطلاعات علمی
حوزه علمیه	قم
استادان	علی اکبر نوقانی محمد رضا ترابی سید عباس شاهرودی هادی کدکنی سید احمد خوانساری
آثار	«رابطه نهج البلاغه با قرآن» «ابعاد گسترده اسلام» «انسانیت از دیدگاه اسلام» «دین در نهج البلاغه» «تجلی علوم اهل البیت» «جنگ در نهج البلاغه» «تفاهم شیعه و سنی»

• سید جواد مصطفوی، دین‌پژوه، قرآن‌شناس، حدیث‌شناس و فلسفه‌دان معاصر در سال ۱۳۰۱ خورشیدی در مشهد مقدس دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی را در مشهد گذراند و دوره متوسطه را در دبیرستان هدایت مشهد به پایان برد. پس از آن تحصیلات حوزوی را آغاز کرد و مدت ده سال دروس سطح را نزد اساتید حوزه خراسان فراگرفت؛ اساتیدی چون شیخ کاظم دامغانی (سیوطی، حاشیه و مغنی)، سید احمد مدرس یزدی (شرح لمعه)، ادیب نیشابوری (مطول و مغنی)، شیخ هاشم قزوینی (شرح تجرید)، شیخ هادی کدکنی (اشارات) و میرزا جواد تهرانی (معارف و تفسیر) را فرا گرفت.
• سید جواد مصطفوی در سال ۱۳۳۱ به تهران مهاجرت کرد و در مدرسه مروی از محضر آیت الله قاضی و نیز عالم ربانی، آیت الله سید احمد خوانساری در درس خارج فقه و اصول، بهره‌ها برد.
• سید جواد مصطفوی در عین‌حال از تحصیلات دانشگاهی غافل نشد و از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۴۲ در دانشگاه تهران در رشته فقه به تحصیل پرداخت و در این رشته مدرک دکتری دریافت کرد و از سال ۱۳۴۲ نیز اندک زمانی در دانشگاه تهران و سپس با انتقال به زادگاه خویش در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی به تدریس دروس منطق، بلاغت، فقه‌الحدیث و تفسیر پرداخت.
• سید جواد مصطفوی از اوان جوانی با نهج البلاغه آشنا شد و با آن انس گرفت و نهج البلاغه را در برنامه زندگی خود گنجاند و در تمام عمر، تحقیق و مطالعه در این کتاب را سرلوحه برنامه‌های خویش قرار داد. کتاب‌ها و مقالات متعددی در موضوعات مختلف نهج البلاغه از ایشان برجای مانده است.

آثار سید جواد مصطفوی

• آثار سید جواد مصطفوی همواره با نوعی ابتکار و جرأت علمی همراه بوده است. ایشان در ایران نخستین کسی است که دست به معجم‌نگاری بر کتاب‌های حدیثی زد و این راه را برای دیگران گشود. وی در این مسیر آثار ارزشمندی چون مفتاح الوسائل (معجم الفاظ کتاب وسائل الشیعة)، العناوین الابجدیة للصحیفة السجادیة (معجم کتاب شریف صحیفه سجادیه) و الهادی الی الفاظ اصول الکافی را از خود برجای گذاشت. وی هم‌چنین ترجمه‌ای از متن کتاب کافی را عرضه کرد.
• دسته دیگر از تألیفات ایشان، تألیفاتی است که جنبه‌های زندگی اجتماعی را در برمی‌گیرد.
• دسته سوم از آثار ایشان کتاب‌ها و مقالات ارزشمندی در حوزه موضوعی نهج البلاغه است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

تصحیح متن نهج البلاغه

• تصحیح متن نهج البلاغه از جمله آثاری است که تصحیح آن را بنیاد نهج البلاغه براساس نه نسخه خطی و کهن که خود به‌دست آورده بود، به ایشان سفارش داد. سید جواد مصطفوی یک سال تمام بیشتر اوقات خود را به مقابله و اصلاح نسخ اختصاص داد. چهار نسخه اقدم را اصل قرار داد و واژگان و عباراتی را که به محل اختلاف بود، در پاورقی ثبت کرد و ضبط واژگانی را که اختلاف آن‌ها مغایر با معنا بود، با استفاده از دو شرح ابن‌ ابی‌ الحدید و ابن‌ میثم در پاورقی آورد. غلط‌های به‌دست آمده در تصحیح وی در نسخه‌های چاپی نهج البلاغه بیش از پانصد غلط گزارش شده است و به‌طور مشخص مثلا در مورد متن صبحی صالح، که مدعی تصحیح به روش دقیق و علمی است، متجاوز از ۲۰۰ مورد گزارش شده است. این کتاب هم‌اکنون در بنیاد نهج البلاغه در دست تهیه است و امید که این بنیاد هرچه زودتر نسبت به انتشار آن اقدام کند.

الکاشف عن الفاظ نهج البلاغه فی شروحه

• مهم‌ترین اثر ایشان در حوزه معجم‌نگاری الکاشف عن ألفاظ نهج البلاغة فی شروحه است.

رابطه قرآن و نهج البلاغه

• کتاب رابطه قرآن و نهج البلاغه که در واقع پایان‌نامه ایشان برای دریافت مدرک دکتری است نیز، به زیور آراسته شده است. این اثر را می‌توان جزء اولین پایان‌نامه‌هایی قلمداد کرد که در حوزه موضوعی نهج البلاغه به تصویب رسید و با نمره عالی پذیرفته شد این کتاب ارزشمند در سال ۱۳۵۹ در بنیاد نهج البلاغه به زیور طبع آراسته شد و پس از آن، چندین نوبت به چاپ رسید. کتاب مشتمل بر یک مقدمه و سه فصل است. فصل نخست، شامل ۳۵ عنوان در بیان مطالب و موضوعاتی است که در قرآن و نهج البلاغه به‌طور مساوی و به یک مضمون آمده است. فصل دوم در بیان موضوعاتی است که در قرآن یا نهج البلاغه در یکی به‌طور اجمال و در دیگری به‌طور مفصل به آن‌ها پرداخته شده یا یکی از این دو کتاب مقید به دیگری است و از جهات دیگر بدون آن‌که به تباین و تناقض بینجامد، اختلاف دارند. فصل سوم در بیان مطالب ناظر به تعارض ظاهری بین این دو کتاب شریف است. نتایج کلی که از مطالعه این اثر به دست می‌آید، عبارت است از: نخست، ارتباط و وابستگی نهج البلاغه با قرآن؛ دوم، یافتن آیات متناظر با متن نهج البلاغه و کمک به کسانی که به مصادیقی در نهج البلاغه رسیده‌اند و آیه‌ای متناسب با آن در قرآن نیافته‌اند؛ سوم، راه‌یابی به تفسیر قرآن براساس نهج البلاغه که این امر از دو فایده پیشین مهم‌تر است و می‌تواند به درک اصیل از متن آیات بینجامد.

پرتوی از نهج البلاغه

• کتاب پرتوی از نهج البلاغه که مجموعه‌ای از درس‌گفتارها و نوشته‌های پراکنده او در زمینه نهج البلاغه است، پس از رحلت ایشان و به‌دست فرزندشان که خود از آگاهان حوزه دین‌پژوهی است، تنظیم و در انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد منتشر شد. این مجموعه مقالات در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول برگرفته از شش سخنرانی زیر عنوان سیری در نهج البلاغه است که در سال ۱۳۵۹ در جمع دبیران تعلیمات دینی مشهد ایراد شده است. مقاله اول درباره موضوعات نهج البلاغه و بحثی کوتاه در زمینه اسناد آن است. مقاله دوم با عنوان دید الهی حضرت علی (ع) دربرگیرنده دیدگاه‌های توحیدی امام و نقش آن به‌عنوان نخستین ویژگی حکومتی ایشان است. مقاله سوم مسئله حکومت امام علی را بر مبنای فلسفه احکام الهی تبیین کرده است. مقاله چهارم موضوع آزادی دادن به افراد در جریان‌های گوناگون است، از قبیل مباحثه آزاد، مباحثه آزاد در شرایط خاص از قبیل جنگ و با ذکر شواهدی از این موضوع در جنگ‌های جمل، صفین و نهروان، مباحثات امام با خوارج و... . مقاله پنجم به مبحث آزادی اندیشه و نقش موعظه و هدایت‌های کلامی در ایجاد الگوی بهتر در خردورزی پرداخته است. مقاله ششم درباره معرفی برخی ویژگی‌های امام همچون صراحت لهجه، موضوع زن از دیدگاه امام و و موضع ایشان در برابر حضرت فاطمه (س)، زهد امام و شواهدی از نهج البلاغه بر آن، شیوه زندگی فقیرانه امام در دوران حکومت و ریشه‌یابی آن است. مقاله هفتم نیز به پرسش‌های حاضران در جلسات و پاسخ‌های او اختصاص یافته است.
• بخش دوم کتاب شامل پنج مقاله است که در مبحث مقالات معرفی خواهد شد.

مقالات

• از وی گرچه حدود چهل مقاله تاکنون به چاپ رسیده، اما چندین مقاله در ارتباط با نهج البلاغه بر جای مانده است. به‌طور کلی مقالات ایشان درباره نهج البلاغه به دو بخش تقسیم می‌شود.
• نخست، مقالاتی درباره نهج البلاغه و اصالت آن به عنوان یک منبع حدیثی، از جمله: مقاله بررسی اسناد و مدارک نهج البلاغه، چاپ‌ شده در مجله دانشکده الهیات مشهد، بهار ۱۳۵۵؛ معرفی نهج البلاغه، چاپ شده در مجله مشکوة پاییز ۱۳۶۱؛ مقاله تصحیح نهج البلاغه که نخست در مجله مشکوة، ویژه بهار ۱۳۶۳ منتشر شد و پس از آن در یادنامه وی به طبع رسید.
• دوم، مقالاتی که در موضوعات نهج البلاغه نگاشته شده‌اند، از جمله: تفاهم شیعه و سنی در نهج البلاغه، چاپ شده در مشکوة، ویژه بهار ۱۳۶۲؛ دین در نهج البلاغه، چاپ شده در مشکوة، تابستان ۱۳۶۲؛ تفاهم شیعه و سنی در نهج البلاغه، چاپ شده در مشکوة، ۱۳۶۲؛ شکوفایی عقل در نهج البلاغه، چاپ‌شده در یادنامه دومین کنگره نهج البلاغه، فروردین ۱۳۶۳؛ وحدت و برادری در نهج البلاغه، چاپ شده در کتاب کاوشی در نهج البلاغه، اردیبهشت ۱۳۶۴؛ زن از دیدگاه نهج البلاغه، بنیاد نهج البلاغه؛ احکام و آداب جنگ در نهج البلاغه، چاپ‌شده در مشکوة، ۱۳۶۵؛ سیری در حقائق التأویل سیدرضی، یادنامه شریف رضی، از انتشارات بنیاد نهج البلاغه.
• سید جواد مصطفوی در سال ۱۳۶۷ به‌دنبال عارضه قلبی دعوت حق را لبیک گفت. پیکر او را در جوار بارگاه ملکوتی حضرت علی بن موسی الرضا (ع) و در یکی از حجره‌های صحن آزادی به خاک سپردند.

استادان

او تحصیلات دینی خود را نزد اساتیدی همچون: علی اکبر نوقانی، محمد رضا ترابی، سید عباس شاهرودی، هادی کدکنی، سید احمد خوانساری پیگیری کرد.

کتاب‌های منتشر شده

1. رابطه نهج البلاغه با قرآن
2. ابعاد گسترده اسلام
3. انسانیت از دیدگاه اسلام
4. دین در نهج البلاغه
5. تجلی علوم اهل البیت
6. جنگ در نهج البلاغه
7. تفاهم شیعه و سنی.

جستارهای وابسته

• همه آثار معرفی‌شده سید جواد مصطفوی