عبادت در معارف و سیره امام جواد

مقدمه

برای بسیاری از امامان معصوم (ع) نمازهای مخصوص روایت شده است که بعضی را خود می‌خواندند و بعضی دیگر توصیه شده است که دیگران بخوانند و پاداش آن را به آنان هدیه کنند. برای امام جواد (ع) نیز گونه‌های مختلف از نماز نقل شده است. مرحوم سید بن طاووس می‌نویسد: نماز امام جواد (ع) دو رکعت است که در هر رکعت آن یک بار سوره حمد و هفتاد بار سوره اخلاص خوانده می‌شود^[۱].

مرحوم راوندی می‌نویسد: نماز امام (ع) چهار رکعت است و در هر رکعت یک بار سوره حمد و چهار بار سوره اخلاص و پس از نماز، یکصد بار صلوات بر محمد و آل محمد (ع) می‌فرستی و سپس حاجت خود را طلب می‌کنی^[۲]. مطابق نقل مرحوم کفعمی نماز امام جواد (ع) دو رکعت است که در هر رکعت یک بار سوره حمد و چهل بار سوره توحید خوانده می‌شود و یکصد بار سلام و صلوات بر محمد و آل محمد (ع) فرستاده می‌شود.

مرحوم راوندی نقل می‌کند: شایسته است انسان در روز دوشنبه، چهار رکعت نماز بخواند و به امام جواد (ع) هدیه کند^[۳]. احمد بن عبدالله بجلی روایت می‌کند: هر که نماز بخواند و پاداش آن را به پیامبر اکرم (ص) و امیر مؤمنان و اوصیای بعد از وی (ع) هدیه کند، خداوند چند برابر آن را به وی پاداش خواهد داد و پیش از آنکه جان را به جان آفرین تسلیم کند به وی گفته می‌شود: ای فلانی! هدیه و پاداش نماز تو به ما رسید و امروز وقت جبران آن فرا رسیده است. پس خوشحال باش که چشمت به آن چه خدا برایت مهیا ساخته است، روشن خواهد شد؛ گوارا باد بر تو آن چه در پیش داری! راوی می‌گوید: گفتم: چگونه نمازم را به آنان هدیه کنم؟ فرمود: نیت می‌کنی که پاداش نمازت برای آنان باشد و نمازت را همانند نماز واجب با هفت تکبیر یا سه تکبیر و یا یک تکبیر در هر رکعت آغاز می‌کنی و در رکوع و سجده، پس از ذکر واجب، این جمله را سه بار می‌گویی: «صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ‌» و پس از تشهد و سلام می‌گویی: «اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ وَ مِنْكَ السَّلَامُ يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ الْأَخْيَارِ وَ أَبْلِغْهُمْ مِنِّي أَفْضَلَ التَّحِيَّةِ وَ السَّلَامِ...» و سپس، چنان چه خواستی پاداش نمازت را به امام جواد (ع) هدیه کنی، سه بار بگو: «اللَّهُمَّ إِنَّ هَاتَيْنِ الرَّكْعَتَيْنِ هَدِيَّةٌ مِنِّي إِلَى عَبْدِكَ وَ ابْنِ عَبْدِكَ وَ وَلِيِّكَ وَ ابْنِ وَلِيِّكَ سِبْطِ نَبِيِّكَ فِي أَرْضِكَ وَ حُجَّتِكَ عَلَى خَلْقِكَ يَا وَلِيَّ الْمُؤْمِنِينَ»^[۴].^[۵]

نماز اول هر ماه

حسن بن علی وشاء می‌گوید: امام جواد (ع) روز اول هر ماه دو نماز مخصوص می‌خواند که در رکعت اول سوره توحید را سی بار، به عدد روزهای ماه، و در رکعت دوم نیز سوره قدر را به همان صورت می‌خواند و سپس صدقه می‌داد تا سلامت خود را در تمام ماه تضمین کند. مرحوم سید بن طاووس پس از نقل این حدیث می‌نویسد: در روایتی دیگر آمده که شایسته است پس از فراغت از نماز این دعا را بخواند: ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ * وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ﴾^[۶]، ﴿وَإِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَإِنْ يَمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾^[۷]. به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانی‌اش همیشگی است. هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر اینکه روزی او بر خدا است و قرارگاه و امان‌گاهش را خدا می‌داند، همه اینها در کتابی روشن است. اگر خدا به تو زیانی رساند، جز او کسی برطرف کننده آن نیست و اگر خیری را برای تو بخواهد، فضل او را باز گرداننده‌ای نیست و او بر هر چیزی قادر و توانا است.

﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾، ﴿سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا﴾^[۸]؛ ﴿مَا شَاءَ اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ﴾^[۹]، ﴿حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ﴾^[۱۰]، ﴿وَأُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ﴾^[۱۱]، ﴿لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ﴾^[۱۲]، ﴿رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ﴾^[۱۳]، ﴿رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْدًا وَأَنْتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ﴾^[۱۴].^[۱۵]

به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانی‌اش همیشگی است. خدا به زودی پس از دشواری آسانی قرار می‌دهد، آنچه خدا خواست همان شود، نیرویی نیست مگر به خدا، خدا ما را بس است و نیکوکارگشایی است، کارم را به خدا وامی‌گذارم که خدا بینای به بندگان است، معبودی جز تو نیست، پاک و منزهی، من از ستمکاران بودم، پروردگارا، من به آنچه از خیر برایم فرود آری، نیازمندم، پروردگارا، مرا تنها مگذار؛ که تو بهترین وارثانی^[۱۶].

قرائت امام جواد (ع) در نماز

امام جواد (ع) مانند دیگر امامان معصوم (ع) در قرائت نمازهای خود، سوره‌های مخصوص را می‌خواند. مطابق آنچه روایت شده است، رکعت اول نماز مغرب را با سوره «حمد» و ﴿إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ﴾^[۱۷] آغاز می‌نمود و رکعت دوم را با قرائت سوره «حمد» و ﴿هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾^[۱۸] ادامه می‌داد^[۱۹].

در دو رکعت دوم از نافله مغرب، رکعت اول آن را با «حمد» و اول سوره «حدید» تا آیه ﴿وَهُوَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ﴾^[۲۰]، آغاز می‌کرد و رکعت پایانی آن را با «حمد» و آخر سوره «حشر» ادامه می‌داد^[۲۱].^[۲۲]

نماز حرز امام جواد (ع)

دعایی مخصوص از امام جواد (ع) روایت شده است که برای مأمون عباسی نوشت و آثار و برکاتی نیز برای آن نقل نمود. از ناحیه آن حضرت توصیه شده است که پس از دعای حرز چهار رکعت نماز به خواند و در هر رکعت آن، یک بار سوره «حمد»، و هفت بار «آیة الکرسی» و هفت بار آیه ﴿شَهِدَ اللَّهُ﴾ و هفت بار ﴿وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا﴾ و هفت بار ﴿وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى﴾ و هفت بار ﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾ قرائت شود^[۲۳].^[۲۴]

روزه امام جواد (ع)

ریان بن صلت روایت می‌کند امام جواد (ع)، مادام که در بغداد به سر می‌برد، روزهای نیمه و (۲۵) ماه رجب را روزه می‌گرفت و همه خانواده و خادمان را نیز به روزه آن روز توصیه می‌کرد^[۲۵].^[۲۶]

حج خانه خدا

مطابق آنچه در کتاب‌ها و منابع سیره و تاریخ نقل شده است؛ امام جواد (ع) چندین بار به سفر معنوی خانه خدا مبادرت ورزیده است. یک بار امیه بن علی، که همراه امام رضا (ع) در سفر حج بود، می‌بیند که موفق، خادم امام رضا (ع) به دستور وی فرزند بزرگوارش را روی گردن نهاده، او را به دور خانه خدا طواف می‌دهد^[۲۷].

بار دیگر در سال (۲۱۲ هجری قمری) احمد بن محمد بن ابی نصر امام جواد (ع) را می‌بیند که وارد مکه شده است. به محضر او رفته، می‌پرسد: فدایت شوم! به چه نیت وارد مکه شدی؟ به نیت حج تمتع یا حج افراد؟ امام (ع)، که در آن زمان ساکن بغداد و وظیفه‌اش نیز حج تمتع بوده است، فرمود: به نیت حج تمتع وارد شدم^[۲۸]. بار دیگر شخصی از اهل بُست و سجستان در زمان حکومت معتصم عباسی با امام جواد (ع) همسفر حج می‌شود^[۲۹].

یکی دیگر از یاران امام (ع) به نام «محمد علاء» نیز شبی آن حضرت را مشاهده می‌کند که بدون توشه و مرکب برای سفر حج و زیارت خانه خدا به راه می‌افتد و صبح‌دم نیز باز می‌گردد^[۳۰].

خواننده محترم به این نکته توجه دارد که سفر شبانه و بدون توشه و مرکب، فقط با استمداد از قدرت معنوی امامت امکان‌پذیر خواهد بود. بسیاری از یاران و دوستان، در زمان‌های مختلف امام (ع) را در حال انجام برخی از مناسک حج یا عمره، مانند احرام، طواف، وداع با خانه خدا، استلام رکن یمانی، طواف نساء و رمی جمرات مشاهده کرده‌اند^[۳۱].^[۳۲]

تقصیر در عمره مفرده

روایت شده است که امام جواد (ع) برای خارج شدن از احرام عمره تصمیم گرفت که تقصیر کند. شخصی، که کار او حجامت و مانند آن بود، نزد امام (ع) آمد تا برای ایشان تقصیر کند. چون خواست تقصیر را از موهای دو طرف سر مبارک وی انجام دهد، امام (ع) فرمود: از جلوی سرآغاز کن؛ او نیز چنین کرد^[۳۳].^[۳۴]

وداع با خانه خدا

علی بن مهزیار می‌گوید: در سال (۲۱۵ هجری قمری) امام جواد (ع) را دیدم که به زیارت خانه خدا آمده بود. آن حضرت در سپیده دم یکی از روزها، که تازه خورشید از افق سر بر آورده بود، به طواف خانه خدا مشغول شد و در هر دور رکن یمانی و حجرالاسود را استلام می‌کرد و دست‌ها را بر آن می‌سایید و سپس به صورتش می‌کشید. پس از پایان یافتن طواف، به طرف مقام ابراهیم (ع) رفت و دو رکعت نماز در آنجا به جای آورد. آن‌گاه به سوی ملتزم رفت، پیراهن عربی را بالا زد و قسمت قفسه سینه و شکم را به بیت چسباند و به راز و نیاز و دعا مشغول شد که مدتی به طول انجامید. بار دیگر در سال (۲۱۷ هجری قمری) آن حضرت را دیدم که شبانه مشغول طواف وداع بود. در هر شوطی رکن یمانی و حجرالاسود را لمس می‌کرد. در شوط هفتم نزدیک رکن یمانی لباس‌هایش را کنار زد و بدن را به کعبه چسباند. سپس حجرالاسود را مسح نمود و آن را بوسید و به طرف مقام ابراهیم رفت و دو رکعت نماز در پشت مقام به جای آورد. وقوف وی در ملتزم به اندازه هفت یا هشت دور طواف طول کشید^[۳۵].^[۳۶]

منابع

طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه

پانویس

↑ جمال الأسبوع، ص۱۷۹.
↑ دعوات، ص۸۹.
↑ دعوات راوندی، ص۱۰۸، ح۲۴۳.
↑ جمال الأسبوع، ص۲۹ و ۳۲؛ بحار الانوار، ج۸۸، ص۲۱۵، ضمن ح۱.
↑ طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۰۷.
↑ «به نام خداوند بخشنده بخشاینده * و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر که روزی‌اش بر خداوند است و (خداوند) آرامشگاه و ودیعه‌گاه او را می‌داند؛ (این) همه در کتابی روشن (آمده) است» سوره هود، آیه ۶.
↑ «و اگر خداوند بلایی به تو رساند بلاگردانی جز خود وی برای آن نیست و اگر خیری به تو رساند او بر هر کاری تواناست» سوره انعام، آیه ۱۷.
↑ «زودا که خداوند پس از سختی، آسانی برگمارد» سوره طلاق، آیه ۷.
↑ «آنچه خداوند بخواهد (همان است) هیچ توانی جز از سوی خداوند نیست» سوره کهف، آیه ۳۹.
↑ «خداوند ما را بس و او کارسازی نیکوست» سوره آل عمران، آیه ۱۷۳.
↑ «پس به زودی آنچه به شما می‌گویم به یاد خواهید آورد و کار خود را به خداوند وا می‌گذارم که خداوند بی‌گمان به (حال) بندگان خویش بیناست» سوره غافر، آیه ۴۴.
↑ «هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.
↑ «پس برای آن دو (گوسفندان را) آب داد سپس به سایه بازگشت و گفت پروردگارا به هر خیری که به من برسانی نیازمندم» سوره قصص، آیه ۲۴.
↑ «و زکریّا را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند: پروردگارا! مرا تنها مگذار که تو بهترین بازماندگانی!» سوره انبیاء، آیه ۸۹.
↑ الدروع الواقیة، ص۴۳؛ دعوات، ص۱۰۱، ح۲۳۴؛ بحارالأنوار، ج۹۴، ص۱۳۳، ضمن ح۱؛ ج۸۸، ص۳۸۱؛ ج۹۴، ص۲۴۳، ضمن ح۳؛ وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۷۰، ح۱۰۳۳۱؛ مصباح المتهجد، ص۵۲۳؛ مصباح کفعمی، ص۵۳۵.
↑ طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۰۸.
↑ «چون یاری خداوند و پیروزی (بر مکّه) فرا رسد،» سوره نصر، آیه ۱.
↑ «بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.
↑ ارشاد مفید، ص۳۲۳.
↑ «از شب می‌کاهد و به روز می‌افزاید و از روز می‌کاهد و به شب می‌افزاید و او به اندیشه‌ها داناست» سوره حدید، آیه ۶.
↑ فلاح السائل، ص۲۳۳.
↑ طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۱۰.
↑ مهج الدعوات، ص۵۲.
↑ طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۱۰.
↑ اقبال الأعمال، ص۱۸۳.
↑ طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۱۱.
↑ کشف الغمة، ج۲، ص۳۶۲.
↑ کافی، ج۴، ص۲۹۲، ج۱۱.
↑ کافی، ج۵، ص۱۱، ح۶.
↑ دلائل الامامه، ص۳۹۹، ح۳۵۲.
↑ برای اطلاع بیشتر مراجعه شود به کتاب موسوعة الامام الجواد (ع)، ج۱، ص۳۸۵-۳۹۰.
↑ طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۱۱.
↑ کافی، ج۴، ص۴۳۹، ح۵؛ تهذیب، ج۵، ص۲۴۴، ح۸۲۵؛ وسائل الشیعة، ج۱۳، ص۵۱۶، ح۱۸۳۴۶.
↑ طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۱۲.
↑ کافی، ج۴، ص۵۳۲، ح۳؛ تهذیب، ج۵، ص۲۸۱، ح۹۵۹؛ وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۲۸۹، ح۱۹۲۲۰؛ حلیة الأبرار، ج۴، ص۵.
↑ طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۱۲.

[1] جمال الأسبوع، ص۱۷۹.

[2] دعوات، ص۸۹.

[3] دعوات راوندی، ص۱۰۸، ح۲۴۳.

[4] جمال الأسبوع، ص۲۹ و ۳۲؛ بحار الانوار، ج۸۸، ص۲۱۵، ضمن ح۱.

[5] طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۰۷.

[6] «به نام خداوند بخشنده بخشاینده * و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر که روزی‌اش بر خداوند است و (خداوند) آرامشگاه و ودیعه‌گاه او را می‌داند؛ (این) همه در کتابی روشن (آمده) است» سوره هود، آیه ۶.

[7] «و اگر خداوند بلایی به تو رساند بلاگردانی جز خود وی برای آن نیست و اگر خیری به تو رساند او بر هر کاری تواناست» سوره انعام، آیه ۱۷.

[8] «زودا که خداوند پس از سختی، آسانی برگمارد» سوره طلاق، آیه ۷.

[9] «آنچه خداوند بخواهد (همان است) هیچ توانی جز از سوی خداوند نیست» سوره کهف، آیه ۳۹.

[10] «خداوند ما را بس و او کارسازی نیکوست» سوره آل عمران، آیه ۱۷۳.

[11] «پس به زودی آنچه به شما می‌گویم به یاد خواهید آورد و کار خود را به خداوند وا می‌گذارم که خداوند بی‌گمان به (حال) بندگان خویش بیناست» سوره غافر، آیه ۴۴.

[12] «هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.

[13] «پس برای آن دو (گوسفندان را) آب داد سپس به سایه بازگشت و گفت پروردگارا به هر خیری که به من برسانی نیازمندم» سوره قصص، آیه ۲۴.

[14] «و زکریّا را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند: پروردگارا! مرا تنها مگذار که تو بهترین بازماندگانی!» سوره انبیاء، آیه ۸۹.

[15] الدروع الواقیة، ص۴۳؛ دعوات، ص۱۰۱، ح۲۳۴؛ بحارالأنوار، ج۹۴، ص۱۳۳، ضمن ح۱؛ ج۸۸، ص۳۸۱؛ ج۹۴، ص۲۴۳، ضمن ح۳؛ وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۷۰، ح۱۰۳۳۱؛ مصباح المتهجد، ص۵۲۳؛ مصباح کفعمی، ص۵۳۵.

[16] طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۰۸.

[17] «چون یاری خداوند و پیروزی (بر مکّه) فرا رسد،» سوره نصر، آیه ۱.

[18] «بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.

[19] ارشاد مفید، ص۳۲۳.

[20] «از شب می‌کاهد و به روز می‌افزاید و از روز می‌کاهد و به شب می‌افزاید و او به اندیشه‌ها داناست» سوره حدید، آیه ۶.

[21] فلاح السائل، ص۲۳۳.

[22] طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۱۰.

[23] مهج الدعوات، ص۵۲.

[24] طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۱۰.

[25] اقبال الأعمال، ص۱۸۳.

[26] طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۱۱.

[27] کشف الغمة، ج۲، ص۳۶۲.

[28] کافی، ج۴، ص۲۹۲، ج۱۱.

[29] کافی، ج۵، ص۱۱، ح۶.

[30] دلائل الامامه، ص۳۹۹، ح۳۵۲.

[31] برای اطلاع بیشتر مراجعه شود به کتاب موسوعة الامام الجواد (ع)، ج۱، ص۳۸۵-۳۹۰.

[32] طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۱۱.

[33] کافی، ج۴، ص۴۳۹، ح۵؛ تهذیب، ج۵، ص۲۴۴، ح۸۲۵؛ وسائل الشیعة، ج۱۳، ص۵۱۶، ح۱۸۳۴۶.

[34] طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۱۲.

[35] کافی، ج۴، ص۵۳۲، ح۳؛ تهذیب، ج۵، ص۲۸۱، ح۹۵۹؛ وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۲۸۹، ح۱۹۲۲۰؛ حلیة الأبرار، ج۴، ص۵.

[36] طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۱۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]