عرم در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث عرم است. عرم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عرم در قرآن - عرم در حدیث - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ....

المنجد گوید: العرمه عرم: سدی که جلوی دره می‌سازند، باران بسیار تند العرم: سیل بنیان کن و ویرانگر. برخی بزرگان را نظر چنین است: کلمه عرم به معنای سد در طرف رودخانه است، که آب را حبس می‌کند، بعضی دیگر گفته‌اند: به معنای باران سیل زاست. سیوطی همچنین نظری دارد: العرم: ابن أبی حاتم از عطاء آورده که گفت: عَرِم نام دره است. برخی نویسندگان معنای دیگری برای عرم قائل‌اند. «عرم به معنای خشونت و کج خلقی و سخت‌گیری است، پس آیه می‌گوید: سیلابی که به شدت خشونت آمیز و ویرانگر بود بر آنها فرستادیم... سیل ویرانگر را روانه آنها کردیم». صاحب قاموس قرآن نظر خود را چنین اظهار می‌کند: «به نظر من سَيْلَ الْعَرِمِاضافه موصوف بر صفت است و عرم به معنی منهدم کننده و ویران کننده می‌باشد» مفردات راغب اصفهانی ذیل عرم خاطر نشان می‌سازد: «در آیه: سَيْلَ الْعَرِمِ گفته شده مقصود – سیل الأمر العرم است یعنی طوفان و سیلی که کارش و اثرش بسیار ناگوار و سخت بود.

از مفاد مطالب بالا دو نکته اساسی قابل استخراج است:

1. عرم اسم سد می‌باشد.
2. عرم: سیلی است که به طور ویرانگر از سد خارج شده است.

اگر بنا را بر این بگذاریم که عرم نام سد است در همین گام اول به دنبال کشف محل سد خواهیم رفت و اگر عرم را سیل معنا کنیم باز به ناچار به دنبال کشف منشاء سیل که سدی است خواهیم بود. حتی اگر قول «دره بودن» در سبأ هم به عنوان سومین نکته اساسی قابل استخراج برای خود، ملکه قرار دهیم در این صورت هم فهم ما به آب فراوانی خواهد رسید که در پشت سدی بر آن بنا شده اما با شکستن آن، منهدم کننده و طاقت‌فرسا هجوم می‌آورد و همه چیز را می‌بلعد.

دولت سبأ و سدسازی آنان

«شهر سبأ به مأرب (به معنی آب فراوان) هم معروف بود». دولت سبأ بر ویرانه‌های دولت «معینیه» در یمن تأسیس شد... دولت سبأ کاخ‌هایی در «صرواح» تأسیس نمود. سپس از صرواح به «مأرب» نقل مکان کرده و آنجا را پایتخت خود قرار دادند. صدها سد بنا گردید و به تعداد بیابان‌ها و کوه‌های سیل آور سیل بند ساخته شد ولی سد مأرب از همه محکم‌تر و نیرومندتر بود، بیشتر ثمربخش و نفع رسان بود. شهر مأرب در انتهای بیابان وسیعی قرار گرفته که سمت جنوبش وسیع است. مملکت سبأ به سبب ذکر آن در قرآن در قصه سلیمان و همچنین مسأله سَيْلَ الْعَرِمِ که برای سبأ فرستاده شد نزد مسلمانان شهرت بسیاری یافته است. «به موجب تفاسیر، این سد را بلقیس، ملکه سبأ در میان دو کوه، از سنگ و قیر ساخته بود و در آن شکاف‌هایی تعبیه کرده بود که آب به مقدار احتیاج مردم از آن بیرون می‌ریخت از این رو بلاد سبأ از حاصل خیز‌ترین و با صفاترین بلاد عربستان شد». مسعودی گوید: که سد مأرب یک فرسنگ در یک فرسنگ بود و برای او سی شکاف... سبأ بن یشعب... هفتاد وادی (رودخانه‌های موسمی) را در آن بگشود.

گزارش سیل عرم

«هنگامی که ایشان مردم سبأ به پروردگار خویش کافر شدند و کفران نعمت کردند و خداوند بر ایشان سیل عرم را فرو فرستاد، و خانه‌ها و مزارع ایشان را نابود کرد. گویند: انبوهی درختان ایشان چندان بود، که خورشید بر ایشان نمی‌تافت و هر کنیزک که از خانه بیرون می‌رفت و سبد را بر روی سرش می‌نهاد، به راه می‌افتاد و به دست، میوه نمی‌چید، و از زمین نیز بر نمی‌داشت و به راه خود نمی‌رفت و آن سبد پر می‌شد». به دنبال سیلی که جاری گردید... طائفه «غسان» به سوی شام رفتند، طائفه «أنمار» به سوی مدینه، قبیله «جذام» به سوی تهامه و طائفه «ازد» به سوی عمان رهسپار گردید. سیل «شهر‌های ایشان را خراب کرد و خانه‌های ایشان را غرق کرد و مال‌هایشان را برد و به عوض باغ‌های معمور ایشان آن باغ‌ها به هم رسید که خدا در قرآن یاد فرموده است.

مکان یابی مارب

صنعاء یکی از شهرهای مهم یمن است که شهر مأرب در نزدیکی آن قرار داشته و آثار سد مأرب هنوز از آن زمان در آن باقی است و سنگ نوشته‌هایی به خط «مسند» از مأرب به دست آمده که تا حدی تاریخ سبأ و حمیر را روشن ساخت است. خاتمه تاریخ سبأ همان ویرانی سد مأرب است که در سال ۵۳۲ بعد از میلاد مسیح اتفاق افتاده و نقوش سد مأرب حاکی است که این سد در قرن هشتم پیش از میلاد در زمان «سمعهیل» و پسرش «یثعمر» ساخته شده است. شهر «مأرب در دشتی به نام سبأ قرار دارد که ارتفاعش از سطح دریا ۱۱۶۰ متر است و تا شمال کوه بلق امتداد دارد و وادی اذنه آن را مشروب می‌سازد. قصبه مأرب امروزی در پشته‌ای در شمال شرقی صنعاء در یمن قرار دارد و فاصله آن از دریای سرخ و خلیج عدن هر دو تقریباً ۱۰ روز راه است.

نتیجه

«عرم» در یمن در شمال شرقی صنعاء است و شهر مأرب یادآور غضب الهی و سد مشهور آن است.

منابع

1. فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن