عطیة بن سعد بن جناده عوفی در تاریخ اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث عطیة بن سعد بن جناده عوفی است. عطیة بن سعد بن جناده عوفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عطیة بن سعد بن جناده عوفی در علوم قرآنی - عطیة بن سعد بن جناده عوفی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردعطیه کوفی از اصحاب امام علی و امام باقر(ع) بود که اسم او را امیرالمؤمنین(ع) انتخاب کرد. وی فردی محدث، مفسّر، فقیه و از شیعیان کوفه به شمار می‌‌رفت. عطیه به همراه جابر بن عبدالله انصاری اولین زائران قبر امام حسین(ع) محسوب می‌شوند.
مقدمه
ابوالحسن عطیّة بن سعد بن جناده عوفی بکالی کوفی قیسی در کوفه به دنیا آمد[۱] و از تیره هَمدان بود[۲]. امیرمؤمنان علی(ع) او را «عطیة الله» (هدیه خدا) نامید[۳]. او از اصحاب امام علی و امام باقر(ع) بود[۴].
عطیه فردی محدث، مفسّر[۵]، فقیه[۶] و از شیعیان کوفه به شمار می‌‌رفت. او قرآن را سه مرتبه به گونه تفسیر به ابن عباس عرضه داشت و هفتاد مرتبه نیز قرآن را نزد او قرائت کرد[۷]. از او تفسیری در پنج جزء[۸] بر جای مانده که طبری در تفسیر خود بسیار از آن نقل کرده است[۹].[۱۰]
عطیه از دیدگاه رجالیون
رجالیون شیعه
شیخ طوسی عطیه بن سعد بن جناده عوفی را از اصحاب امیرالمؤمنین(ع) به شمار آورده و افزوده است که او را به عطیه بکالی ـ از طوایف منتسب به قبیله همدان ـ می‌شناسند[۱۱].
مرحوم محدث قمی نقل می‌کند: سعد بن جناده پدر عطیه در کوفه خدمت حضرت علی(ع) آمد و عرض کرد: ای امیرالمؤمنین خداوند به من پسری داده است، نام او را شما بگذارید. حضرت فرمود: "این عطیه خداست" از این‌رو به عطیه نام گذاشته شد و مادرش رومیه نام داشت[۱۲].
رجالیون اهل سنت
بعضی از ائمه جرح و تعدیل اهل سنت عطیة را به خاطر تشیع ضعیف می‌شمارند. ذهبی در مورد او می‌نویسد: تابعی مشهور و ضعیف است که از ابن عباس، ابوسعید خدری و ابن عمر روایت می‌کند. ابوحاتم می‌گوید: حدیثش نوشته می‌شود ولی ضعیف است. سالم مرادی می‌گوید: عطیه شیعه بود. احمد بن حنبل می‌گوید: حدیثش ضعیف است. نسائی و جماعتی دیگر می‌گوید: ضعیف است[۱۳]. ابن جوزی در کتاب الموضوعات[۱۴] ادعاء اجماع بر ضعف او می‌کند.
با این اوصاف از اهل سنت می‌پرسیم که اگر عطیه ضعیف است، چرا او را جزء مفسرین می‌شمارید و از وی حدیث نقل می‌کنید؟ تضعیف عطیه بیشتر به خاطر تشیع اوست[۱۵].
وفات
عطیه در عصر حکومت خونخوار تاریخ حجاج بن یوسف ثقفی با پسر اشعث از ترس دستگیری، به فارس فراری شد ولی حجاج بن یوسف ثقفی دست از او برنداشت به قاسم ثقفی حاکم فارس نوشت عطیه را دستگیر کند، اگر حاضر شد به علی بن ابی طالب لعن و نفرین کند، او را آزاد کن و الّا چهارصد شلاق به او بزن و موی سر و صورتش را بتراش! حاکم فارس عطیه را احضار کرد و چون حاضر نشد به حضرت علی(ع) لعن کند چهارصد شلاق به او زد و سر و روی او را تراشید و آزادش کرد[۱۶]. عطیه از آنجا به خراسان رفت و پس از هلاکت حجاج بن یوسف ثقفی به کوفه بازگشت و در آنجا بود و در سال ۱۱۱ هجری از دنیا رفت[۱۷].[۱۸]
منابع
پانویس
- ↑ الطبقات الکبری ۶/۳۰۴.
- ↑ رجال الطوسی ۵۱.
- ↑ الطبقات الکبری ۶/۳۰۴.
- ↑ رجال الطوسی ۵۱ و ۱۲۹.
- ↑ معجم المفسرین ۱/۳۴۷.
- ↑ المعارف ۵۱۸.
- ↑ الکنی و الالقاب ۲/۴۸۹.
- ↑ الکنی و الالقاب ۲/۴۸۹.
- ↑ معجم المفسرین ۱/۳۴۷.
- ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱، ص۵۱۸.
- ↑ رجال طوسی، ص۵۱، ش۸۰.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی ج۲، ص۹۹۶-۹۹۷.
- ↑ تابعي شهير، ضعيف، يروي عن ابن عباس وأبي سعيد الخدري وابن عمر... قال أبو حاتم: يكتب حديثه، ضعيف. قال سالم المرادي: كان عطية يتشيع... وقال أحمد بن حنبل: ضعيف الحديث... قال النسائي وجماعة: ضعيف؛ میزان الاعتدال، ج۳، ص۷۹، حدیث ۵۶۶۷.
- ↑ الموضوعات، ج۱، ص۱۱۴: فقد ضعفه الجماعة.
- ↑ حسینی میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام، ج۱، ص ۲۶۵.
- ↑ فكتب الحجاج إلى محمد بن القاسم الثقفي ادع عطية، فإن سب علي بن أبي طالب وإلا فاضربه ۴۰۰ سوطا واحلق رأسه ولحيته، الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۰۴؛ المنتخب من ذیل المذیل، ج۱، ص۱۲۸؛ الاعلام زرکلی، ج۴، ص۲۳۷.
- ↑ سفینة البحار، ج۲، عنوان عطا، ص۲۰۵.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی ج۲، ص۹۹۶-۹۹۷؛ حسینی میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام، ج۱، ص ۲۶۵؛ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص۳۴۴.