علم عادی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث علم معصوم است. علم عادی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: علم عادی در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبطعلم عادی و یا اکتسابی علمی است که از طریق حواس ظاهری و راه‌های اکتسابی به دست می‌آید و سیرۀ اهل بیت (ع) در گفتار و رفتار مبتنی بر علم عادی بوده است. البته این بدان معنا نیست که ایشان از علم غیبی استفاده نمی کردند. فراگیری علم به صورت عادی، امری است همگانی که هرکس به اندازۀ استعداد، تلاش و کوشش خود می‌تواند از آن بهره برد.
معناشناسی
امامان (ع) دارای دو گونه علم هستند: علم عادی و علم غیرعادی (علم لدنی یا علم موهوبی).
علم عادی و اکتسابی که از طریق حواس ظاهری و راه‌های اکتسابی حاصل می‌شود. پیامبر و امام، بشری هستند مانند سایر افراد: ﴿قلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ﴾[۱] و اعمالی که در مسیر زندگی انجام می‌دهند، مانند سایر افراد بشر در مجرای اختیار و بر اساس علم عادی است؛ امام مانند دیگران خیر و شر و نفع و ضرر کارها را از روی علم عادی تشخیص داده و آنچه را شایسته اقدام می‌بیند اراده کرده، در انجام آن به تلاش و کوشش می‌پردازد. بنابراین سیرۀ اهل بیت (ع) در گفتار و رفتار معمولاً مبتنی بر علم عادی ایشان بوده است. البته این بدان معنا نیست که ایشان از علم غیبی استفاده نمی‌کردند، بلکه موارد بسیاری گزارش شده است که بر طبق علوم غیبی عمل می‌کردند. حتی امیرالمؤمنین (ع) نحوۀ دریافت علم از پیامبر (ص) را به دو صورت می‌داند، عادی و غیر عادی. فراگیری علم به صورت عادی، امری است همگانی که هرکس به اندازۀ استعداد، تلاش و کوشش خود می‌تواند از علم و معلّم بهره برد و امیرالمؤمنین (ع) در این مسیر نیز از ممتازترین اصحاب پیامبر بوده‌اند[۲].
روایات و نمونه‌هایی از علم عادی معصوم
دربارۀ علم عادی، حسن بن جهم می‌گوید به امام رضا (ع) عرض کردم: "همانا امیرالمؤمنین (ع) قاتل خود را شناخته بود و میدانست در چه شبی و در چه مکانی کشته می‌شود، و چون نعرۀ مرغابی‌ها را در خانه شنید، فرمود: "اینها نعره زنانی هستند که نوحهگرانی پشت سر دارند". و وقتی ام کلثوم به او عرض کرد: کاش امشب در خانه نماز بخوانی و برای نماز جماعت، دیگری را بفرستی، آن حضرت قبول نکرد و بدون اسلحه در رفت و آمد بود، در صورتی که میدانست ابن ملجم او را با شمشیر میکشد و اقدام به چنین کاری جایز نیست. امام رضا (ع) فرمود: "آنچه گفتی، درست است، ولی خود آن حضرت اختیار فرمود که در آن شب مقدرات خدای عزوجل اجرا شود"[۳].[۴]
علم غیر عادی معصوم
علم غیر عادی و علوم ویژه و آگاهی‌هایی که از طرق خاصی برای اهل بیت (ع) حاصل می‌شود، یعنی جزء علوم موهبتی و غیبی هستند. مثلاً امیرالمؤمنین (ع) در این رابطه علوم فراوانی را دریافت نموده است[۵].
پرسش‌های وابسته
منابع
افقی، داود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات
نادم، محمد حسن، علم امام از نگاه امیرالمؤمنین با تأکید بر نهج البلاغه
موسوی، سید علی، تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی
طباطبایی، سید محمد حسین، معنویت و تشیع و چند مقاله دیگر
اسد علی‌زاده، اکبر، علم امام و استقبال از مرگ
پانویس
- ↑ سورۀ کهف، آیۀ ۱۱۰.
- ↑ ر.ک: طباطبایی، سید محمد حسین، معنویت و تشیع و چند مقاله دیگر، ص۲۰۴. ۲۰۷؛ نادم، محمد حسن، علم امام از نگاه امیرالمؤمنین با تأکید بر نهج البلاغه؛ افقی، داود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات، ص۲۳ ـ ۲۵؛ موسوی، سید علی، تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی، ص۶۹.
- ↑ «قُلْتُ لِلرِّضَا (ع)إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (ع)قَدْ عَرَفَ قَاتِلَهُ وَ اللَّیْلَةَ الَّتِی یُقْتَلُ فِیهَا وَ الْمَوْضِعَ الَّذِی یُقْتَلُ فِیهِ وَ قَوْلُهُ لَمَّا سَمِعَ صِیَاحَ الْإِوَزِّ فِی الدَّارِ صَوَائِحُ تَتْبَعُهَا نَوَائِحُ وَ قَوْلُ أُمِّ کُلْثُومٍ- لَوْ صَلَّیْتَ اللَّیْلَةَ دَاخِلَ الدَّارِ وَ أَمَرْتَ غَیْرَکَ یُصَلِّی بِالنَّاسِ فَأَبَی عَلَیْهَا وَ کَثُرَ دُخُولُهُ وَ خُرُوجُهُ تِلْکَ اللَّیْلَةَ بِلَا سِلَاحٍ وَ قَدْ عَرَفَ (ع)أَنَّ ابْنَ مُلْجَمٍ لَعَنَهُ اللَّهُ قَاتِلُهُ بِالسَّیْفِ کَانَ هَذَا مِمَّا لَمْ یَجُزْ تَعَرُّضُهُ فَقَالَ ذَلِکَ کَانَ وَ لَکِنَّهُ خُیِّرَ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ لِتَمْضِیَ مَقَادِیرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۵۹.
- ↑ ر.ک: اسد علی‌زاده، اکبر، علم امام و استقبال از مرگ، ماهنامۀ مبلغان، ش ۶۳، ص۱۱۲.
- ↑ ر. ک: افقی، داود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات، ص۲۳ ـ ۲۵؛ نادم، محمد حسن، علم امام از نگاه امیرالمؤمنین با تأکید بر نهج البلاغه.