علی بن عبیدالله بن حسین صالح
آشنایی اجمالی
ابوالحسن علی بن عبیدالله بن حسین صالح پسر عبیدالله اعرج و نوه حسین اصغر فرزند امام سجاد(ع) است که در مدینه می‌‌زیست[۱] و از یاران خاص امام کاظم و امام رضا(ع) بود. علی را عابد و زاهدترین فرد آل ابی طالب در زمان خویش[۲] و مستجاب الدعوه خوانده‌اند.[۳] همچنین او و همسر و دختر عمویش ام سلمه، به زوج صالح شهرت داشتند.[۴] وی در آغاز بر مذهب زید بود، اما به مرور عقیده اثنی عشری را پذیرفت.[۵] گویا از همین روست که به رغم اشتیاق به دیدار امام رضا(ع)، از آن روی گردان بود و با ترغیب دوستش سلیمان بن جعفر، به هنگامی که کسالتی بر امام عارض شده بود، به عیادت آن حضرت رفت. امام او را بسیار تکریم کرد و علی شادمان بازگشت. زمانی علی بن عبیدالله مریض شد و امام رضا(ع) به عیادت او رفت. پس از خروج امام از خانه او همسرش که پشت پرده بود، بیرون آمد و با اشتیاق خود را بر جای امام انداخت و آنجا را می‌‌بوسید و دست می‌‌کشید، وقتی سلیمان این ماجرا را به امام گزارش داد، حضرت فرمود: علی، همسرش و فرزندش اهل بهشت‌اند.[۶] رجال شناسان این واقعه و فرموده امام را دلیل اخلاص، جلالت، مدح و رجوع او به حق دانسته‌اند.[۷] هنگامی که ابوالسرایا عزم قیام علیه مأمون عباسی داشت، در پی یک رهبر معنوی برآمد، از این رو نصر بن شبیب به نمایندگی از او در سفر حج به مدینه رفت و جویای بازماندگان اهل بیت(ع)شد. چند نفر از جمله علی بن عبیدالله معرفی شدند، اما علی به زهد و عبادت مشغول بود و جوابی از او نگرفتند. عبدالله بن موسی بن عبدالله محض هم از ترس جان با هیچ کس ملاقات نمی‌کرد، به همین خاطر با محمد بن ابراهیم ابن طباطبا وارد مذاکره شد و او رهبری قیام را پذیرفت و به کوفه رفت.[۸] پس از آن ابن طباطبا تصمیم گرفت علی بن عبیدالله را به عنوان جانشین خود معرفی نماید و اگر نپذیرفت یکی از پسران او «محمد» یا «عبیدالله» را جانشین خود قرار دهد، ولی علی بن عبیدالله آن را قبول نکرد و حتی پسرش محمد را از شرکت در قیام باز داشت.[۹] بنابراین، سخن علی بن محمد نسّابه علوی مبنی بر کوفی بودن و شرکت او در قیام ابوالسرایا[۱۰] قویاً مورد تردید است، مگر اینکه در اواخر عمر از مدینه به کوفه مهاجرت کرده و این گمان را برانگیخته باشد که او نیز همانند سایر علویان در این قیام شرکت داشته است؛ چراکه کوفه کانون نهضت‌های علوی و مرکز قیام ابوالسرایا بود. با وجود این، نسل علی از پسرانش عبیدالله و ابراهیم ادامه و گسترش یافت و در عراق به ریاست و نقابت رسیدند. بنی محترق، بنی طقطقه (طُفَیطفه)، محمد نصیبینی قاضی دمشق و محمد بن محمد بن علی جرار نسابه استاد سید رضی و سید مرتضی از نسل اویند.[۱۱]تاریخ درگذشت علی بن عبیدالله به دست نیامد، اما از آنجا که ابن طباطبا در سال ۱۹۹ هـ قیام کرد و در همان سال کشته شد،[۱۲] باید دعوت او از علی برای جانشینی در همان سال باشد، بنابراین به احتمال قریب به یقین مرگ علی بن عبیدالله در قرن سوم رخ داده است. وی علاوه بر زهد، فاضل و محدث بود و کتابی به نام الحج دارد که همه آن را از امام کاظم(ع) روایت کرده است[۱۳].[۱۴]
جستارهای وابسته
- عبیدالله اعرج (پدر)
- حسین اصغر (جد)
- ام سلمه (دختر عمو)
- محمد بن علی بن عبیدالله بن حسین صالح (فرزند)
- عبیدالله بن علی بن عبیدالله بن حسین صالح (فرزند)
- ابراهیم بن علی بن عبیدالله بن حسین صالح (فرزند)
منابع
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱
پانویس
- ↑ عمدة الطالب ۳۲۱.
- ↑ رجال النجاشی ۲/۸۰.
- ↑ سر السلسلة العلویه ۷۱.
- ↑ گفتنی است علی بن حسن مثلث و همسرش زینب هم به زوج صالح ملقب‌اند مقاتل الطالبیین ۱۲۹.
- ↑ تنقیح المقال ۲/۲۹۸.
- ↑ اختیار معرفة الرجال ۵۹۳.
- ↑ طرائف المقال ۱/۳۳۱ معجم رجال الحدیث ۱۳/۹۵.
- ↑ مقاتل الطالبیین ۳۴۴.
- ↑ سر السلسلة العلویه ۷۱.
- ↑ المجدی فی انساب الطالبیین ۱۹۷.
- ↑ عمدة الطالب ۳۲۱.
- ↑ تاریخ خلیفة بن خیاط ۳۸۵.
- ↑ رجال النجاشی ۲/۸۰.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۵۴۴.