مساوات در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)

مساوات در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث فقه سیاسی است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی فقه سیاسی مراجعه شود.

مساوات در لغت و اصطلاح به چه معناست؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ فقه سیاسی
مدخل اصلیمساوات در لغت
تعداد پاسخ۱ پاسخ

پاسخ نخست

 
سید کاظم سیدباقری

حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید کاظم سیدباقری در کتاب «عدالت سیاسی در قرآن کریم» در این‌باره گفته‌ است:

«در اصل لغت “مساوات” که “سوی” باشد، استواری و میانه‌روی وجود دارد و “استواء” به معنای راستی، برابری و اعتدال است[۱]. راغب اصفهانی می‌گوید، “مساوات”، به معنای برابری معتبر در اندازه‌گیری با متر و وزن است؛ همچنین یکی از معانی “استواء”، اعتدال در امر است و هنگامی که با “علی” متعدی شود، به معنای “استیلاء” و چیرگی است[۲]؛ مانند قول خداوند که فرمود: ﴿الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى[۳].

همچنین در قرآن کریم، “استواء” به معنای برابری[۴] نیز آمده است: ﴿قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ[۵].

پس اصل در این لغت، میانه‌روی و اعتدال است. “سواء” اسم مصدر است که در آن میانه‌روی و اعتدال در نظر گرفته شده است، بدون آنکه به حدث و فعلی نسبت داده شود؛ مانند قول خداوند که: ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَأَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ[۶].

اینکه در قرآن می‌خوانیم: ﴿فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ[۷].

یا آمده است: ﴿وَاهْدِنَا إِلَى سَوَاءِ الصِّرَاطِ[۸].

آن “سواء” و وسط معتدل در “طریق”، “صراط” و “سبیل”، جهتی است که از انحراف و گرایش به چپ و راست، گمراهی و تعدی، محفوظ و مصون است و اعتدال، استواری و راستی در راه را به همراه دارد. “استواء”، در موارد مختلف، گوناگون می‌شود و هر یک اقتضای مورد خود را دارد؛ برای نمونه اعتدال در آفرینش، از جهت نظم، کمال در خلق و تدبیر آن است، لذا فرمود: ﴿فَخَلَقَ فَسَوَّى[۹] یا “استواء”، و اعتدال در یک مکان که عبارت است از استقرار و آرامش کامل، بدون ضعف، شکست و دلهره؛ مانند آنجا که می‌فرماید: ﴿فَإِذَا اسْتَوَيْتَ أَنْتَ وَمَنْ مَعَكَ عَلَى الْفُلْكِ...[۱۰].

از همین باب است: ﴿الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى[۱۱] که منظور استقرار کامل همراه با اطمینان است. اعتدال به معنای اتمام خلق و تکمیل تدبیر در آن است، “تسویه” نیز به معنای قراردادن امری در اعتدال است، این اعتدال همراه با عمل، نظم، تدبیر و کمال است، مانند این قول خداوند که فرمود: ﴿الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ[۱۲].

و این آیه که درباره ذوالقرنین است: ﴿حَتَّى إِذَا سَاوَى بَيْنَ الصَّدَفَيْنِ[۱۳].

(ساوی) صیغه مفاعله است که بر تکرار و استمرار امر دلالت دارد؛ یعنی او بین دو کوه را تعادل و برابری برقرار کرد؛ یعنی سد را از حیث کمی و کیفی، در حد و اندازه اعتدال، به دور از افراط و تفریط قرار داد[۱۴].

وقتی که به دقت در همه این معانی و ترکیب‌ها می‌نگریم، نوعی میانه‌روی، برابری سنجیده و تعادل دیده می‌شود که به نحوی با عدالت ارتباط می‌یابند و این مفاهیم، هنگامی که با سیاست، پیوند می‌یابد، با تساوی در برابر قانون الهی و فرصت‌های یکسان، معنادار می‌شود و در عرصه کاربردی، به احقاق حق صاحبان حقوق می‌انجامد. از نگاهی دیگر، معانی و دال‌های این مفاهیم آن‌گاه رنگ عملیاتی و عینی به خود می‌گیرند که حق و ایفای آن در جامعه، ظهور و جلوه یابد»[۱۵]

منبع‌شناسی جامع فقه سیاسی

پانویس

  1. ر.ک: فرهنگ ابجدی عربی- فارسی، ص۶۹.
  2. راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۳۹.
  3. «(خداوند) بخشنده بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا دارد» سوره طه، آیه ۵.
  4. سید علی‌اکبر قرشی، قاموس قرآن، ج۳، ص۳۵۷.
  5. «بگو: آیا نابینا و بینا برابر است؟ یا تیرگی‌ها با روشنایی برابرند؟» سوره رعد، آیه ۱۶.
  6. «بی‌گمان بر کافران برابر است، چه بیمشان دهی یا بیمشان ندهی، ایمان نمی‌آورند» سوره بقره، آیه ۶.
  7. «بی‌گمان راه میانه را گم کرده است» سوره مائده، آیه ۱۲.
  8. «و ما را به راه میانه راهنما باش!» سوره ص، آیه ۲۲.
  9. «سپس خون بسته‌ای بود که (خداوندش) آفرید و استوار داشت» سوره قیامه، آیه ۳۸.
  10. «و چون خود و هر که با توست، بر کشتی برنشستید.».. سوره مؤمنون، آیه ۲۸.
  11. «(خداوند) بخشنده بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا دارد» سوره طه، آیه ۵.
  12. «همان که تو را آفرید، پس استوار کرد و بهنجار داشت» سوره انفطار، آیه ۷.
  13. «تا هنگامی که میان دو کوه را (پر و) برابر کرد» سوره کهف، آیه ۹۶.
  14. حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۵، ص۲۷۸.
  15. سیدباقری، سید کاظم، عدالت سیاسی در قرآن کریم، ص ۵۳.