مساوات در لغت

مقدمه

در اصل لغت «مساوات» که «سوی» باشد، استواری و میانه‌روی وجود دارد و «استواء» به معنای راستی، برابری و اعتدال است^[۱]. راغب اصفهانی می‌گوید، «مساوات»، به معنای برابری معتبر در اندازه‌گیری با متر و وزن است؛ همچنین یکی از معانی «استواء»، اعتدال در امر است و هنگامی که با «علی» متعدی شود، به معنای «استیلاء» و چیرگی است^[۲]؛ مانند قول خداوند که فرمود: ﴿الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى﴾^[۳].

همچنین در قرآن کریم، «استواء» به معنای برابری^[۴] نیز آمده است: ﴿قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ﴾^[۵].

پس اصل در این لغت، میانه‌روی و اعتدال است. «سواء» اسم مصدر است که در آن میانه‌روی و اعتدال در نظر گرفته شده است، بدون آنکه به حدث و فعلی نسبت داده شود؛ مانند قول خداوند که: ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَأَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ﴾^[۶].

اینکه در قرآن می‌خوانیم: ﴿فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ﴾^[۷].

یا آمده است: ﴿وَاهْدِنَا إِلَى سَوَاءِ الصِّرَاطِ﴾^[۸].

آن «سواء» و وسط معتدل در «طریق»، «صراط» و «سبیل»، جهتی است که از انحراف و گرایش به چپ و راست، گمراهی و تعدی، محفوظ و مصون است و اعتدال، استواری و راستی در راه را به همراه دارد. «استواء»، در موارد مختلف، گوناگون می‌شود و هر یک اقتضای مورد خود را دارد؛ برای نمونه اعتدال در آفرینش، از جهت نظم، کمال در خلق و تدبیر آن است، لذا فرمود: ﴿فَخَلَقَ فَسَوَّى﴾^[۹] یا «استواء»، و اعتدال در یک مکان که عبارت است از استقرار و آرامش کامل، بدون ضعف، شکست و دلهره؛ مانند آنجا که می‌فرماید: ﴿فَإِذَا اسْتَوَيْتَ أَنْتَ وَمَنْ مَعَكَ عَلَى الْفُلْكِ...﴾^[۱۰].

از همین باب است: ﴿الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى﴾^[۱۱] که منظور استقرار کامل همراه با اطمینان است. اعتدال به معنای اتمام خلق و تکمیل تدبیر در آن است، «تسویه» نیز به معنای قراردادن امری در اعتدال است، این اعتدال همراه با عمل، نظم، تدبیر و کمال است، مانند این قول خداوند که فرمود: ﴿الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ﴾^[۱۲].

و این آیه که درباره ذوالقرنین است: ﴿حَتَّى إِذَا سَاوَى بَيْنَ الصَّدَفَيْنِ﴾^[۱۳].

(ساوی) صیغه مفاعله است که بر تکرار و استمرار امر دلالت دارد؛ یعنی او بین دو کوه را تعادل و برابری برقرار کرد؛ یعنی سد را از حیث کمی و کیفی، در حد و اندازه اعتدال، به دور از افراط و تفریط قرار داد^[۱۴].

وقتی که به دقت در همه این معانی و ترکیب‌ها می‌نگریم، نوعی میانه‌روی، برابری سنجیده و تعادل دیده می‌شود که به نحوی با عدالت ارتباط می‌یابند و این مفاهیم، هنگامی که با سیاست، پیوند می‌یابد، با تساوی در برابر قانون الهی و فرصت‌های یکسان، معنادار می‌شود و در عرصه کاربردی، به احقاق حق صاحبان حقوق می‌انجامد. از نگاهی دیگر، معانی و دال‌های این مفاهیم آن‌گاه رنگ عملیاتی و عینی به خود می‌گیرند که حق و ایفای آن در جامعه، ظهور و جلوه یابد.^[۱۵]

تساوی

واژه «تساوی» از کلمه «سوا» گرفته شده و به معنای یکسان بودن دو یا چند چیز از جهت اندازه، وزن و مانند آن است. این واژه گاهی در مورد امور کمّی و عددی به کار می‌رود، مانند: این مقدار پول مساوی آن مقدار پول است یا اندازه این پارچه با آن پارچه برابر است و گاه نیز در مورد امور کیفی به کار می‌رود، مانند: این سیاهی مساوی آن سیاهی است^[۱۶].^[۱۷].

پرسش مستقیم

مساوات در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)

منابع

پانویس

↑ ر. ک: فرهنگ ابجدی عربی- فارسی، ص۶۹.
↑ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۳۹.
↑ «(خداوند) بخشنده بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا دارد» سوره طه، آیه ۵.
↑ سید علی‌اکبر قرشی، قاموس قرآن، ج۳، ص۳۵۷.
↑ «بگو: آیا نابینا و بینا برابر است؟ یا تیرگی‌ها با روشنایی برابرند؟» سوره رعد، آیه ۱۶.
↑ «بی‌گمان بر کافران برابر است، چه بیمشان دهی یا بیمشان ندهی، ایمان نمی‌آورند» سوره بقره، آیه ۶.
↑ «بی‌گمان راه میانه را گم کرده است» سوره مائده، آیه ۱۲.
↑ «و ما را به راه میانه راهنما باش!» سوره ص، آیه ۲۲.
↑ «سپس خون بسته‌ای بود که (خداوندش) آفرید و استوار داشت» سوره قیامه، آیه ۳۸.
↑ «و چون خود و هر که با توست، بر کشتی برنشستید.».. سوره مؤمنون، آیه ۲۸.
↑ «(خداوند) بخشنده بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا دارد» سوره طه، آیه ۵.
↑ «همان که تو را آفرید، پس استوار کرد و بهنجار داشت» سوره انفطار، آیه ۷.
↑ «تا هنگامی که میان دو کوه را (پر و) برابر کرد» سوره کهف، آیه ۹۶.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۵، ص۲۷۸.
↑ سیدباقری، سید کاظم، عدالت سیاسی در قرآن کریم، ص ۵۳.
↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ماده «سوا».
↑ رضوانفر، احمد، برابری و نفی تبعیض از دیدگاه پیامبر اعظم ص ۱۹.

[1] ر. ک: فرهنگ ابجدی عربی- فارسی، ص۶۹.

[2] راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۳۹.

[3] «(خداوند) بخشنده بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا دارد» سوره طه، آیه ۵.

[4] سید علی‌اکبر قرشی، قاموس قرآن، ج۳، ص۳۵۷.

[5] «بگو: آیا نابینا و بینا برابر است؟ یا تیرگی‌ها با روشنایی برابرند؟» سوره رعد، آیه ۱۶.

[6] «بی‌گمان بر کافران برابر است، چه بیمشان دهی یا بیمشان ندهی، ایمان نمی‌آورند» سوره بقره، آیه ۶.

[7] «بی‌گمان راه میانه را گم کرده است» سوره مائده، آیه ۱۲.

[8] «و ما را به راه میانه راهنما باش!» سوره ص، آیه ۲۲.

[9] «سپس خون بسته‌ای بود که (خداوندش) آفرید و استوار داشت» سوره قیامه، آیه ۳۸.

[10] «و چون خود و هر که با توست، بر کشتی برنشستید.».. سوره مؤمنون، آیه ۲۸.

[11] «(خداوند) بخشنده بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا دارد» سوره طه، آیه ۵.

[12] «همان که تو را آفرید، پس استوار کرد و بهنجار داشت» سوره انفطار، آیه ۷.

[13] «تا هنگامی که میان دو کوه را (پر و) برابر کرد» سوره کهف، آیه ۹۶.

[14] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۵، ص۲۷۸.

[15] سیدباقری، سید کاظم، عدالت سیاسی در قرآن کریم، ص ۵۳.

[16] راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ماده «سوا».

[17] رضوانفر، احمد، برابری و نفی تبعیض از دیدگاه پیامبر اعظم ص ۱۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]