مناظره امام رضا با ابوقره
مقدمه
ابو قره مسیحی و از دوستان جاثلیق، بزرگ مسیحیان بود و چون دریافت تعداد زیادی از بزرگان ادیان مختلف با امام رضا (ع) دیدار و با ایشان مناظراتی داشته‌اند، مشتاق دیدار و انجام مناظره با امام (ع) شد. بنابراین به نزد صفوان بن یحیی آمد و از او خواست تا وی را به مجلس امام (ع) ببرد. ابو قرّه چون بر امام (ع) وارد شد، فرش زیر پای امام (ع) را بوسید و برای سلامتی ایشان دعا کرد و سپس خطاب به امام رضا (ع) گفت: نظر شما درباره فرقه‌ای که ادعایی دارد و فرقه دیگر غیر از ایشان که خود به عدالت معروف است، آنها را در ادعایشان تصدیق می‌کنند؟
امام (ع) فرمودند: ادعایشان ثابت است.
ابو قرّه گفت: فرقه دیگر ادعایی دارند و شاهدی پیدا نمی‌کنند که آنها را تصدیق کند، مگر از خودشان، اینان چه؟
امام (ع) فرمودند: ادعایشان کذب و مردود است.
ابو قرّه گفت: اینک ما و شما. ما ادعا می‌کنیم که عیسی روح الله و کلمه اوست و به مریم القا نمود. مسلمانان با این ادعا موافقند و ما را تصدیق می‌کنند؛ ولی مسلمانان مدعی آنند که محمد پیامبر و فرستاده خداست و ما آن را تصدیق نمی‌کنیم؛ پس آنچه را که هر دو فرقه موافقند بر آنچه یک فرقه فقط ادعا می‌کند برتری دارد.
امام (ع) فرمودند: ما به عیسی بن مریم و روح الله و کلمة اللهی ایمان داریم که به محمد (ص) ایمان داشته و مژده آمدن او را داده است و خود اقرار کرده که بنده است و پروردگاری دارد. پس اگر تو به کسی قرار داری که این چنین نیست که به محمد (ص) ایمان داشته باشد و خود را بنده و خداوند را پروردگار خود بداند، ما از آن عیسی بیزاریم! پس کجا ما بر آن اجماع داریم؟
ابو قرّه که خود را ناکام دید، از احکام دین و حلال و حرام پرسش‌های کرد تا سؤالش به مسأله توحید کشیده شد[۱] و در این مورد، چنین سؤال کرد: برای ما روایت کرده‌اند که خداوند، دیدار و هم سخنی خود را بین دو پیغمبر تقسیم نمود و در میان پیامبران، دو پیغمبر را برگزید تا با یکی هم‌کلام شود، و با دیگری دیدار نماید. قسمت هم سخنی خود را به حضرت موسی (ع) داد، و قسمت دیدار خود را به حضرت محمد (ص) عطا نمود، بنابراین خدا وجودی قابل دیدن است.
امام رضا (ع) فرمودند: اگر چنین باشد، پس آن پیغمبری که به جن و انس خبر داد که دیده‌ها خدا را درک نکند، و وسعت آگاهی مخلوقات را یارای احاطه به او و فهم ذات او نیست، و او شبیه و همتا ندارد، کدام پیغمبر بود؟ مگر شخص رسول خدا (ص) چنین نفرمود؟ ابو قره گفت: آری، او چنین فرمود.
امام رضا (ع) فرمودند: بنابراین چگونه ممکن است که پیغمبری از طرف خدا به سوی مردم بیاید و آنها را به سوی خدا دعوت کند، و به آنها بگوید که دیده‌ها قادر به دیدن نیستند، وسعت و آگاهی مخلوقات را یارای فهمیدن ذات پاک او نیست، و او شبیه و همتا ندارد، سپس خود این پیغمبر بگوید من با دو چشمم خدا را دیدهام و احاطه علمی به او یافتهام و او به شکل انسان قابل رؤیت است. آیا حیا نمی‌کنید؟ افراد بی‌دین و کوردل، نتوانستند چنین نسبتی به آن حضرت بدهند، که او چیزی را فرمود و سپس برخلاف آن گفت. ابوقرّه گفت: خداوند خودش در قرآن آیه ۱۳ سوره نجم می‌فرماید: 
وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى
[۲].
امام رضا (ع) فرمودند: در همین سوره آیه ۱۱، آنچه را پیغمبر (ص) دیده بیان می‌کند و می‌فرماید: مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى[۳]. سپس خداوند در آیه ۱۸ می‌فرماید: لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى[۴]. بنابراین نشانه‌های خدا که پیامبر (ص) آنها را دیده، غیر خدا است. و باز خداوند در آیه ۱۱۰ سوره طه می‌فرماید: وَلَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا[۵]. بنابراین اگر دیده‌ها خدا را می‌تواند بنگرد، احاطه و آگاهی به او را نیز پیدا خواهد کرد.
ابو قرّه گفت: پس شما روایات را که می‌گویند پیامبر (ص)، خدا را دید، تکذیب می‌کنید؟
امام رضا (ع) فرمودند: اگر روایات برخلاف قرآن باشند، تکذیب می‌کنم، و آنچه مسلمانان به آن اتفاق رأی دارند، این است که نمی‌توان به وجود خدا احاطه علمی یافت، و دیده‌ها ذات او را درک نمی‌کنند، و او به هیچ چیزی شباهت ندارد.
ابو قرّه گفت: آیا شما قبول دارید که خدا محمول است؟
امام (ع) فرمودند: هر محمول (حمل شده) فعلی (حمل) بر او واقع شده، که به دیگری نسبت داده می‌شود، و محمول اسمی است که معنی آن، نقص و تکیه بر دیگر که حامل باشد، دارد.
خدا حامل و نگهدارنده همه چیز است. کلمه محمول، بدون این که به دیگری تکیه کند، مفهومی نخواهد داشت، بنابراین روا نیست که خدا، محمول باشد و هرگز کسی که به خدا و عظمتش ایمان دارد، شنیده نشده که در دعای خود، خدا را با جمله‌ای محمول بخواند.
ابو قرّه گفت: خدا در آیه ۱۷ سوره الحاقه می‌فرماید: وَيَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمَانِيَةٌ[۶].
و نیز در آیه ۷ سوره غافر می‌فرماید الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ[۷].
امام رضا (ع) فرمودند: عرش، نام خدا نیست، بلکه عرش نام علم و قدرت است و عرشی که همه چیز در آن هست. خداوند انجام حمل عرش را به غیر خود که فرشتگان باشند نسبت داده است.
ابو قرّه گفت: در روایتی آمده: هرگاه خدا خشم کند، فرشتگان حامل عرش، سنگینی خشم خدا را بر دوش خود، احساس می‌کنند، و به سجده می‌افتند، و هنگامی که خشم خدا برطرف شد، دوش آنها سبک گردد و به جای نخستین خود باز گردند، آیا شما این روایت را تکذیب می‌کنید؟!
امام رضا (ع) در رد این روایت فرمودند: ای ابو قره! به من بگو از وقتی که خدا شیطان را لعنت کرده و بر او خشم نموده آیا تا امروز، خدا از شیطان خشنود شده است؟ هرگز از او خشنود نشده، بلکه همیشه بر شیطان و دوستان و پیروانش خشمگین است. طبق گفته تو، باید از آن زمان تا حال، حاملان عرش در سجده باشند، در صورتی که چنین نیست، پس عرش نام خدا نیست، وانگهی، تو چگونه جرأت می‌کنی که پروردگارت را به تغییر و دگرگونی از حالی به حال دیگر توصیف نمایی، و او را همانند مخلوق، دست‌خوش حالات گوناگون بدانی. ذات خداوند ثابت و غیر قابل دست‌خوش و منزه و دور از این نسبت‌ها است، و همه موجودات در قبضه قدرت او و تحت تدبیر او است و همه به او نیاز دارند، و او به هیچ کس نیاز ندارد[۸].[۹]
منابع
پانویس
- ↑ عیون اخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۵۵۸-۵۵۹.
- ↑ «و به یقین او را در فرودی دیگر، (نیز) دیده بود» سوره نجم، آیه ۱۳.
- ↑ «دل، آنچه می‌دید، دروغ نگفت» سوره نجم، آیه ۱۱.
- ↑ «بی‌گمان برخی از نشانه‌های بزرگ پروردگارش را دیده است» سوره نجم، آیه ۱۸.
- ↑ «و آنان بر او در دانش احاطه ندارند» سوره طه، آیه ۱۱۰.
- ↑ «و در آن روز اورنگ (فرمانفرمایی) پروردگارت را هشت تن (از ایشان) بر فراز سر می‌برند» سوره حاقه، آیه ۱۷.
- ↑ «کسانی که عرش خداوند را برمی‌دارند» سوره غافر، آیه ۷.
- ↑ اصول کافی، ج۱، باب عرش و کرسی، حدیث دوم، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه، ص ۷۲۸.